ΕΚΛΕΚΤΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ 1821

Με αφορμή τα διακόσια χρόνια που συμπληρώνονται από την Ελληνική Επανάσταση η οποία θα οδηγούσε στη δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους το αφιέρωμα στα βιβλία που αφορούν την περίοδο συνεχίζεται, με νέες και παλιότερες εκδόσεις που στόχο έχουν να καλύψουν σφαιρικά τα γεγονότα. Το τετράτομο έργο του Δημήτρη Φωτιάδη «Η Επανάσταση του 1821» (Εκδόσεις Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος) καλύπτει συνολικά 378 χρόνια ιστορίας. Ξεκινά από την άλωση της Κωνσταντινούπολης και καταλήγει στην ανεξαρτησία της Ελλάδας. Ο Φωτιάδης δεν ήταν ιστορικός αλλά λογοτέχνης, ωστόσο με τα έργα του υπηρέτησε ένα είδος που κινείται μεταξύ ιστοριογραφίας και λογοτεχνίας, με στόχο να κάνει κατανοητά στο ευρύ κοινό τα γεγονότα που διαμόρφωσαν την ιστορία. Μεγάλο του προσόν η τεκμηρίωση και ο ζωντανός αφηγηματικός λόγος, που διατηρούν έως σήμερα το ενδιαφέρον του αναγνώστη, παρά τη μεγάλη παραγωγή βιβλίων πάνω στο θέμα στα χρόνια που μεσολάβησαν από τη συγγραφή του έως σήμερα. Το βιβλίο «Ενάντια σε φρούρια και τείχη – 1821» (Εκδόσεις Διόπτρα) του Καθηγητή Σύγχρονης Πολιτικής και Κοινωνικής Ιστορίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γιώργου Μαργαρίτη αποτελεί εισαγωγή σχετικά με τις συνθήκες που γέννησαν την Ελληνική Επανάσταση. Αφετηρία είναι το 1453, η εποχή που στη δυτική πλευρά της Ευρώπης έληγε ο Εκατονταετής πόλεμος με την ήττα των Άγγλων και στην ανατολική η Κωνσταντινούπολη έπεφτε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων. Ο ιστορικός εξετάζει τις εξελίξεις στις παραδουνάβιες ζώνες, καθώς και τα γεγονότα που οδήγησαν στην ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας. Η μελέτη η οποία ολοκληρώνεται με την άλωση της Τριπολιτσάς και την κατάλυση της παλιάς εξουσίας, ρίχνει φως στο παρασκήνιο της Ελληνικής Επανάστασης παρέχοντας σχήματα κατανόησης και ερμηνείας. Ο ιστορικός Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης στο έργο του «Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες» (Εκδόσεις ΜΙΕΤ, μτφρ. Στέλλα Νικολούδη), μελετά τις συνθήκες που ενέπνευσαν το όραμα της ελευθερίας. Εξετάζει τις ιδέες του Διαφωτισμού όπως προσαρμόστηκαν στις συνθήκες της ελληνικής κοινωνίας της εποχής και εκφράστηκαν μέσα από κείμενα της ελληνικής γραμματείας. Ο Βρετανός ιστορικός Ντέιβιντ Μπρούερ, ο οποίος έχει αφιερώσει μέρος του έργου του στη μελέτη της ελληνικής ιστορίας, στο βιβλίο του «Η φλόγα της ελευθερίας» (Εκδόσεις Πατάκη, μτφρ. Τιτίνα Σπερελάκη) εστιάζει στα χρόνια του αγώνα για ανεξαρτησία. Έπειτα από εμπεριστατωμένη έρευνα σε αρχεία, απομνημονεύματα των αγωνιστών, ιστορικά έργα που γράφτηκαν τα πρώτα χρόνια μετά την Επανάσταση, αλλά και σύγχρονες μελέτες παρουσιάζει την κατάσταση υποτέλειας που βίωναν οι Έλληνες από τους Οθωμανούς, τον ρόλο του Διαφωτισμού, την προετοιμασία εντός και εκτός ελλαδικού χώρου για τον ξεσηκωμό, την επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων, τον ρόλο των βαλκάνιων λαών καθώς και τη θέση της επίσημης Εκκλησίας. «Ο πόλεμος και η επανάσταση σε όποια εποχή κι αν συμβούν, δεν ευνοούν το γυναικείο φύλο» σημειώνει στην εισαγωγή της μελέτης «1821: Γυναίκες στην Επανάσταση – Από τον Οθωμανικό κόσμο στο ελεύθερο ελληνικό κράτος» (Εκδόσεις Διόπτρα) η Βασιλική Λάζου. Η ιστορικός εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο οι γυναίκες έζησαν τον πόλεμο και την Επανάσταση μέσα από την καθημερινότητά τους και τη δράση τους στην Τριπολιτσά, στο Μεσολόγγγι, στην Αθήνα και τη Μάνη. Τα στοιχεία που συγκεντρώνει προέρχονται από τα ελάχιστα συγγραφικά έργα που άφησαν οι γυναίκες που συμμετείχαν στην Επανάσταση (η πλειονότητα ήταν αναλφάβητες), τα δημόσια έγγραφα και κυρίως τα γραπτά των αντρών που έζησαν στην καρδιά των γεγονότων. Στο έργο του «1821: Ιχνηλατώντας το έθνος, το κράτος και τη Μεγάλη Ιδέα» (Εκδόσεις Αλεξάνδρεια) ο ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Γιάννης Μηλιός εξετάζει το ιδεολογικό έδαφος (η πεποίθηση ότι όλοι οι χριστιανοί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είναι Έλληνες) πάνω στο οποία οικοδομήθηκε η Μεγάλη Ιδέα και η επεκτατική πολιτική του ελληνικού κράτους  κατά τον πρώτο αιώνα ύπαρξής του. Η ιστορικός Λύντια Τρίχα στο βιβλίο της «Σπυρίδων – Ο άλλος Τρικούπης, 1788-1873» (Εκδόσεις Πόλις), το οποίο απέσπασε το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών εξετάζει τη ζωή και το έργο του Σπυρίδωνα Τρικούπη, του πρώτου πρωθυπουργού της Ελλάδας και πρώτου πρεσβευτή της χώρας στο Λονδίνο. Ο Τρικούπης, φιλελεύθερος πολιτικός ευρωπαϊκού προσανατολισμού, διπλωμάτης και λόγιος, συγγραφέας της «Ιστορίας της Ελληνικής Επαναστάσεως» υπήρξε συνδιαμορφωτής του πρώτου Ελληνικού Συντάγματος για το οποίο ενέπνευσε τον σεβασμό στον γιο του Χαρίλαο Τρικούπη, μετέπειτα πρωθυπουργό. Ο Καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας, Ιάκωβος Δ. Μιχηλίδης στο βιβλίο του «Εσωτερικές έριδες και διενέξεις στα χρόνια του Αγώνα» (Εκδόσεις Μεταίχμιο) το οποίο εντάσσεται στη σειρά «200 χρόνια από την Επανάσταση» εξετάζει τις εμφύλιες διαμάχες των Ελλήνων στη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, τα αίτια που τις πυροδότησαν, καθώς και τις επιπτώσεις που παραλίγο να στοιχίσουν την έκβαση του αγώνα. Ο Νίκος Σαραντάκος στο «Ζορμπαλίκι των ραγιάδων» (Εκδόσεις του 21ου) ετυµολογεί 300 όρους που βρίσκονται σε συγγράμματα της εποχής, από απομνημονεύματα και ιδιωτική αλληλογραφία έως αποφάσεις του Βουλευτικού και αναφορές προς τις αρχές, παραθέτει σχετικά αποσπάσµατα και συνθέτει έναν πολύτιμο οδηγό για τον αναγνώστη που θα ανατρέξει στα πρωτότυπα κείµενα των αρχών του 19ου αιώνα. Η Καθηγήτρια Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Χριστίνα Κουλούρη στο βιβλίο της «Φουστανέλες και χλαμύδες» (Εκδόσεις Αλεξάνδρεια) μελετώντας τη χρονική περίοδο από το 1821 έως το 1930 αναλύει τον τρόπο με τον οποίο η δημόσια μνήμη αναπαρίσταται, σκηνοθετείται, επιτελείται και προσλαμβάνεται. Στο βιβλίο «Ο αμερικανικός φιλελληνισμός – Η επίδραση της Επανάστασης του 1821 στις ΗΠΑ» (Εκδόσεις Ψυχογιός, μτφρ. Δημήτριος Β. Σταυρόπουλος) η Αμερικανίδα Μορίν Κόνορς Σαντέλι, ιστορικός με ειδίκευση στην πρώιμη αμερικανική δημοκρατία, εξετάζει τον τρόπο πρόσληψης της Ελληνικής Επανάστασης από τους Αμερικανούς, μέσα από τα δημοσιεύματα της εποχής τα οποία χαρακτήριζαν τον αγώνα «Ελληνική φωτιά» και τον παραλλήλιζαν με το βυζαντινό υγρό πυρ. Η ιστορικός μελετά επίσης τον τρόπο που η αμερικανική υποστήριξη στην Ελληνική Επανάσταση επηρέασε τα αμερικανικά μεταρρυθμιστικά κινήματα του 19ου αιώνα. Στο βιβλίο «Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα: Η καπετάνισσα της Ελληνικής Επανάστασης» (Εκδόσεις Μεταίχμιο) το οποίο κυκλοφορεί στη σειρά «200 χρόνια από την Επανάσταση», ο ιστορικός Κυριάκος Χατζηκυριακίδης, επιχειρεί να ανασυνθέσει το πορτρέτο της Λασκαρίνας Μπούμπουλη, της πιο αναγνωρίσιμης γυναικείας φυσιογνωμίας του αγώνα, η οποία ξεχώρισε με τη δράση της σε έναν απολύτως ανδροκρατούμενο κόσμο. Στη μελέτη του «Η Ελληνική Επανάσταση μέσα από τα μάτια των Οθωμανών» (Εκδόσεις Τόπος) ο Λεωνίδας Μοίρας, ιστορικός µε ειδίκευση στη Νεότερη Οθωµανική Ιστορία, αναδεικνύει μέσα από την οπτική της οθωμανικής πολιτικής ελίτ, των Οθωμανών αξιωματούχων και των χρονικογράφων της Πύλης τον τρόπο με τον οποίο οι Οθωμανοί προσέλαβαν και ερμήνευσαν τον αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία. Ο ποιητής και συγγραφέας Κώστας Κουτσουρέλης στην έκδοση «1821-2021: Η Ελλάς των Ελλήνων – Δύο αιώνες εθνικά δεινά στον καθρέφτη της ποίησης» (Εκδόσεις Gutenberg, επιμέλεια-πηγές-γλωσσάρι: Θανάσης Γαλανάκης) ανθολογεί ποιήματα με κοινό θεματικό άξονα την ελληνική κατάσταση τα οποία γράφτηκαν κατά τη διάρκεια των δύο αιώνων που μεσολάβησαν από το ξέσπασμα της Επανάστασης. Άλλοτε σε ιλαρό κι άλλοτε σε βαθιά αγωνιώδη τόνο, στα ποιήματα αυτά αποτυπώνεται το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο κάθε περιόδου.

«Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη» του Νικηφόρου Λύτρα