Αφήνοντας πίσω μια δίσεκτη χρονιά: 15 μελέτες ιστορίας και ιδεών
του Σπύρου Κακουριώτη
Αφήνοντας πίσω την πραγματικά δίσεκτη αυτή χρονιά, οι ευχές όλων συνοψίζονται σε μία: Καλή λευτεριά! Κοινή, και για τους πλέον μονήρεις, η ανάγκη για κοινωνικότητα που θα περιλαμβάνει αγγίγματα, φιλιά, αγκαλιές, για μια έκδηλη σωματικότητα που η πανδημία έσβησε από τον ορίζοντά μας. Έτσι και για τα βιβλία που παρουσιάζονται εδώ: ο αναγνώστης τους μπορεί να απομονώνεται στο σκριπτόριο, δεν παύει να ονειρεύεται όμως τη βιβλιοθήκη και το αρχείο…
Jack Fairweather, Ο εθελοντής: Η αληθινή ιστορία του ήρωα της αντίστασης που διείσδυσε στο Άουσβιτς, Gutenberg
Ένας από τους χιλιάδες «αφανείς» που συντρίφτηκαν στις μυλόπετρες της Ιστορίας είναι ο Βίτολντ Πιλέτσκι, ο πρωταγωνιστής του βραβευμένου βιβλίου του δημοσιογράφου Τζακ Φέργουεδερ. Πολωνός κτηματίας και αξιωματικός, θα δει με οδύνη την πατρίδα του να τσακίζεται κάτω από την τρομακτική ισχύ της ναζιστικής στρατιωτικής μηχανής το φθινόπωρο του 1939. Έχοντας συμμετάσχει στη συγκρότηση των πρώτων αντιστασιακών οργανώσεων στη Βαρσοβία, θα του ανατεθεί το καθήκον να μεταφερθεί εθελοντικά στο Άουσβιτς και να συγκροτήσει εκεί αντιστασιακό πυρήνα. Για τρία χρόνια, μέρα τη μέρα, ο Πιλέτσκι, και μαζί κι ο αναγνώστης της ιστορίας του, θα παρακολουθεί τη συγκρότηση του στρατοπέδου, τη διαμόρφωση των φονικών όρων λειτουργίας του, τη μετατροπή του από στρατόπεδο συγκέντρωσης σε στρατόπεδο εξόντωσης, το πέρασμα από την «άγρια» στη βιομηχανική εξολόθρευση των εβραίων κρατουμένων στο παρακείμενο Μπίρκεναου. Από εκεί, στέλνει εκθέσεις προς τους αρχηγούς της Αντίστασης, στρατολογεί συγκρατουμένους του, οργανώνει δραπετεύσεις και περιμένει, μάταια, το σύνθημα για να προχωρήσει στην εξέγερση. Απογοητευμένος, θα δραπετεύσει, προκειμένου να συναντήσει στη Βαρσοβία τους αρχηγούς του Στρατού του Εσωτερικού (Armia Krajowa) και να αποσπάσει τη διαταγή για επίθεση στο στρατόπεδο, κάτι που όμως δεν θα καταφέρει. Το καλοκαίρι του 1944 θα αναλάβει ηγετικό ρόλο στην ένοπλη εξέγερση της Βαρσοβίας, που κατάφερε επί δύο μήνες να αντισταθεί στα γερμανικά στρατεύματα. Θα παραδοθεί, μαζί με όλους τους πολωνούς μαχητές, θα κλειστεί σε στρατόπεδο αιχμαλώτων μέχρι το τέλος του πολέμου και στη συνέχεια θα επιστρέψει στην Πολωνία, επιδιώκοντας να αντισταθεί στο σοβιετικό καθεστώς. Θα συλληφθεί, θα βασανιστεί και, έπειτα από μια δίκη παρωδία, θα εκτελεστεί την άνοιξη του 1948… Πέρα από τον εξαιρετικό και τεκμηριωμένο τρόπο με τον οποίο ο Φέργουεδερ ακολουθεί τα βήματα του ήρωά του, εξετάζοντας την τύχη των εκθέσεων του Πιλέτσκι για τον ρόλο του Άουσβιτς και τη μοίρα που επεφύλασσαν οι ναζί στους εβραίους, ο συγγραφέας θέτει για μια ακόμη φορά το θέμα της ενημέρωσης που διέθεταν οι Σύμμαχοι για τη γενοκτονία του εβραϊκού λαού και της ηθελημένης αδράνειάς τους προκειμένου να μην «ερεθίσουν» το τέρας του αντισημιτισμού στις συμμαχικές χώρες…
Σταύρος Ζουμπουλάκης (επιμ.), Για την ελπίδα, Άρτος Ζωής
«Πίστις, ἐλπίς, ἀγάπη»· το τρίπτυχο με το οποίο καταλήγει η περίφημη περικοπή ιγ’ της Α’ Προς Κορινθίους διατηρεί κομβική σημασία στη χριστιανική πράξη, αποτελεί όμως ταυτόχρονα ένα κοινό πεδίο επί του οποίου μπορεί να έρθει σε διάλογο με τον αποχριστιανισμένο κόσμο. Αυτόν τον διάλογο, ανάμεσα σε ανθρώπους που σκέπτονται τα προβλήματα της ύπαρξης με όρους εκκοσμικευμένου Λόγου και σε εκείνους που τα προσεγγίζουν με όρους πίστης, επιδιώκει να προωθήσει, ιδιαίτερα μέσα από τα ετήσια συνέδρια που διοργανώνει, το Ίδρυμα Βιβλικών Σπουδών «Άρτος Ζωής». Μετά από ένα για την αγάπη και άλλο ένα για την πίστη, η ελπίδα ήταν αναμενόμενο να βρεθεί στο επίκεντρο μιας ακόμη συνάντησης. Μολονότι η ελπίδα θεωρείται ιουδαιοχριστιανική ιδέα, οι συμβολές στο πρώτο μέρος του τόμου θέτουν το ερώτημα αν μπορεί να ανιχνευθεί ένας αρχαιοελληνικός λόγος περί ελπίδος (Σπύρος Ράγκος, Παύλος Κόντος, Ελένη Περδικούρη). Τα επόμενα επιχειρούν να προσεγγίσουν την ελπίδα είτε ως εσχατολογική προσδοκία στην βιβλική παράδοση (Πορφύριος Νταλιάνης, Χρήστος Καρακόλης, Αθανάσιος Αντωνόπουλος) είτε ως μικρή, καθημερινή ή κοινωνική προσμονή στην πατερική διδασκαλία (Γιάννης Παπαδογιαννάκης, Κωνσταντίνος Κορναράκης, Θάνος Σαμαρτζής). Εννοιολογήσεις της ελπίδας στη σύγχρονη φιλοσοφία, αλλά και τις κάθε είδους πολιτικές μεταφράσεις της, αναζητούν, τέλος, οι συμβολές που ακολουθούν (Κώστας Ανδρουλιδάκης, Γιώργος Φαράκλας, Σάββας Μιχαήλ, Στέλιος Βιρβιδάκης), ενώ ο τόμος ολοκληρώνεται με τους Αντώνη Χατζημωυσή και Διονύση Καψάλη, που αναζητούν την ελπίδα μέσα στην έλλειψή της, μέσα στην απελπισία, καθώς και με τον Σταύρο Ζουμπουλάκη, ο οποίος αναφέρεται σε μια έννοια που στη βιβλική παράδοση συνοδεύει την ελπίδα, αλλά κάποτε –στη χριστιανική πρακτική– την υποκαθιστά: τον φόβο…
Μαριάννα Κατσογιάννου – Ζωή Στεφανίδου, Covid 19: Το λεξικό, Kavvadia Crew
Εδώ και ένα χρόνο, ο κορονοϊός έχει μπει για τα καλά (πιο καλά δεν γίνεται!) στη ζωή μας. Στην καθημερινή μας ζωή, στις λίγες παρέες που μας έμειναν, στις ειδήσεις και στο Διαδίκτυο μιλάμε συνέχεια γι’ αυτόν. Μιλώντας, χρησιμοποιούμε μια σειρά λέξεις, παρμένες συνήθως από την ιατρική ιδιόλεκτο, που αγνοούσαμε μέχρι πρότινος, αλλά και κατασκευάζουμε καινούργιες, προκειμένου να βάλουμε σε λόγια μια καινούργια, πρωτοφανή για τους περισσότερους, εμπειρία. Αφού, λοιπόν, ο κορονοϊός έχει τη «γλώσσα» του, ήταν θέμα χρόνου να αποκτήσει και το λεξικό του! Από την πρώτη στιγμή, η γλωσσολόγος Μαριάννα Κατσογιάννου, με τη βοήθεια της βιολόγου Ζωής Στεφανίδου, άρχισε να συλλέγει και να λημματογραφεί τις λέξεις που έκαναν την εμφάνισή τους στον δημόσιο λόγο, σε Ελλάδα και Κύπρο, και σχετίζονταν με την πανδημία, παρουσιάζοντας στο Διαδίκτυο μια εφαρμογή που συγκέντρωνε τις λέξεις και τις έννοιες που χρειαζόταν να γνωρίζει ο μέσος πολίτης για να μπορεί να παρακολουθεί τις εξελίξεις της πανδημίας. Οι 650 λέξεις που είχαν συγκεντρωθεί μέχρι το καλοκαίρι του 2020 αποτέλεσαν την ύλη και της έντυπης μορφής του λεξικού, στο οποίο, εκτός των ιατρικών κ.ά. όρων, περιλαμβάνονται και λέξεις που δεν θα είχαν θέση σε ένα συνηθισμένο λεξικό, όπως ποδαψία, κατορζίνα (καραντίνα δεκατεσσάρων ημερών) ή κορονοβιρούσι. «Είναι πολύ πιθανό να αποδειχτούν βραχύβιες νεολογικές κατασκευές των δύσκολων ημερών, κρίνουμε όμως ότι είναι σημαντικό να καταγραφούν ως τεκμήρια ενός γεγονότος που σημάδεψε την εποχή μας», σημειώνουν οι συγγραφείς. Τα λήμματα ταξινομούνται σε ομάδες εννοιών και στην αρχή κάθε ενότητας υπάρχει μία σύντομη παρουσίαση, όπου αναφέρονται τα κριτήρια ταξινόμησης των λέξεων σε κατηγορίες και υποκατηγορίες, ενώ στο ευρετήριο περιέχονται όλες οι λέξεις με αλφαβητική σειρά, με παραπομπή στη σελίδα όπου βρίσκεται ο ορισμός τους.
Gunnar Hering, Η διαμάχη για τη γραπτή νεοελληνική γλώσσα, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Δύο αιώνες νεοελληνικής διγλωσσίας εξετάζει στη συνοπτική αλλά ταυτόχρονα εξαιρετικά περιεκτική αυτή μελέτη ο Gunnar Hering (1934-1994), ιστορικός με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον νέο ελληνισμό, κορυφαίο έργο του οποίου αποτελεί η ιστορία των πολιτικών κομμάτων στην Ελλάδα, αλλά και η μελέτη του για τον Κύριλλο Λούκαρι, τον οικουμενικό πατριάρχη που στράφηκε στον καλβινισμό. Μολονότι αποτελεί κεφάλαιο που περιλήφθηκε σε συλλογικό τόμο το 1987, το ανά χείρας τομίδιο προσφέρει στον αναγνώστη μια ολοκληρωμένη ερμηνευτική προσέγγιση του γλωσσικού ζητήματος στην Ελλάδα, από την εμφάνισή του στις διαμάχες των νεοελλήνων διαφωτιστών μέχρι και την τελική επίλυσή του κατά τη Μεταπολίτευση. Ο Γκούναρ Χέρινγκ δεν περιορίζεται σε μια πραγματολογική εξιστόρηση, αλλά συνδέει κάθε φάση της γλωσσικής διαμάχης που σφράγισε την πνευματική και την πολιτική ζωή του νέου ελληνικού κράτους με τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις που την πλαισίωναν κάθε φορά, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη. Η μελέτη του γλωσσικού ζητήματος κατανέμεται σε τρεις περιόδους: εκείνη του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και την ενασχόληση των διαφωτιστών με τη γραπτή γλωσσική παράδοση, τη διαμάχη για τη γραπτή μορφή της ελληνικής από την Επανάσταση του 1821 μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα και, τέλος, τη συνέχειά της με άλλους όρους (αφού πλέον κάνει την εμφάνισή του μαχητικό το κίνημα του δημοτικισμού), από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι και το 1980 περίπου. Τεκμηριωμένη βιβλιογραφικά με την ιδιαίτερη φροντίδα που δείχνει και στα μείζονα έργα του, η μικρή αυτή μελέτη παρουσιάζει όλα τα σημαντικά πρόσωπα και τους σταθμούς του γλωσσικού ζητήματος σε συνεχή συνάρτηση με το ιστορικό, το κοινωνικοπολιτικό αλλά και το γλωσσικό-ιδεολογικό πλαίσιο της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας. Η σημαντική αυτή μελέτη εντάσσεται στην πολλά υποσχόμενη νέα σειρά «Γλώσσα και γλώσσες», όπου ήδη έχει κυκλοφορήσει η συνοπτική εξιστόρηση της ανακάλυψης της μινωικής γραφής και του αγώνα δρόμου για την αποκρυπτογράφησή της Στον Λαβύρινθο της Γραμμικής Β, της Margalit Fox.
Έφη Γαζή, Άγνωστη χώρα. Ελλάδα και Δύση στις αρχές του 20ού αιώνα, Πόλις
«Ελλαδέξ»: Έτσι ονομάτιζε, σε κάποια από τις αναρίθμητες επιφυλλίδες του, ο Χρήστος Γιανναράς το ελληνικό κράτος –το «ελλαδικό» κράτος, όπως αποκαλείται συχνά στους κύκλους των ελλήνων εθνικιστών, υπονοώντας έτσι ότι υπάρχει κάποιο άλλο, ιδεατό «ελληνικό» κράτος, μια αόριστη κατασκευή, πάντοτε όμως ευρύτερη της υπαρκτής Ελλάδας. Αυτή είναι η «άγνωστη χώρα» την οποία κατασκευάζει μια τάση του ελληνικού εθνικισμού, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, μετά τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις που σημειώνονται τότε, προσφέροντας μια εναλλακτική εκδοχή για τη Μεγάλη Ιδέα, μια εκδοχή που, θεωρητικά τουλάχιστον, εγκαταλείπει την ιδέα του «πρότυπου βασιλείου», του πράκτορα των συμφερόντων της Δύσης στην Ανατολή, δηλαδή, για να υιοθετήσει έναν πολιτισμικό αντιδυτικισμό, που ξεκινά από ανοιχτά φυλετικές θέσεις φτάνοντας μέχρι αντιαποικιοκρατικές τοποθετήσεις. Τρεις κομβικές μορφές μέσα σε αυτό το συνεχές εξετάζει στη μελέτη της η ιστορικός Έφη Γαζή, αναδεικνύοντας τις συνέχειες αλλά και τις διαφοροποιήσεις που χαρακτηρίζουν τη σκέψη τους: πρόκειται για τον Αργύρη Εφταλιώτη (1849-1923), τον Περικλή Γιαννόπουλο (1869-1910) και, φυσικά, τον Ίωνα Δραγούμη (1878-1920). Μέσα από τα γραπτά και τις θέσεις τους, τις δημόσιες συζητήσεις και διαμάχες στις οποίες συμμετείχαν, τον ρόλο ρευμάτων όπως ο δημοτικισμός, αλλά και τους κύκλους των συνομιλητών, των ομοϊδεατών και των αντιπάλων τους, αναδεικνύονται οι ποικίλες κατευθύνσεις στις οποίες κινούνταν ο ελληνικός αντιδυτικισμός. Στην πραγματικότητα, η συγγραφέας δεν κατασκευάζει μια γενεαλογία του ελληνικού αντιδυτικισμού, αλλά προσφέρει μια τεκμηριωμένη εικόνα για τις ενδεχόμενες πορείες στις οποίες θεωρούσαν ότι θα μπορούσε να κινηθεί η Μεγάλη Ιδέα –εδώ η περίπτωση του Ίωνα Δραγούμη είναι εξόχως εύγλωττη, καθώς η σκέψη του και η δράση του απλώνονται σε ολόκληρο το άνυσμα αυτών των ενδεχομενικοτήτων.[.....................................]
ΣΥΝΕΧΙΣΤΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου