Μακεδονικό: αναζητώντας υπεύθυνη στάση
Πηγή: efsyn.gr
Στο περίφημο «Μακεδονικό», που
ταλανίζει τους Ελληνες εδώ και 27 χρόνια, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά
(μετά το 2001), ένα «παράθυρο ευκαιρίας» για επίλυση, με την άνοδο στην
εξουσία της ΠΓΔΜ της μετριοπαθούς κυβέρνησης Ζάεφ.
Εξυπακούεται ότι μία επίλυση μπορεί να προκύψει μόνο με αμοιβαίες υποχωρήσεις και από τις δύο πλευρές, με στόχο ένα αποτέλεσμα «θετικού αθροίσματος» και για τις δύο χώρες, χωρίς νικητές και ηττημένους, και όχι για λύση «αρνητικού αθροίσματος», δηλαδή για επιβολή της λύσης της αρεσκείας της μίας πλευράς, με διάφορες τεχνικές όπως με εκβιασμούς, που ούτως ή άλλως θα αποτύχουν.
Μπροστά σε αυτή την ιστορική ευκαιρία για επίλυση απαιτείται περίσσια υπευθυνότητα από την πολιτική ηγεσία του τόπου, κυβέρνηση και αντιπολίτευση, και όχι ανούσια κονταροχτυπήματα. Η κυβέρνηση τελικά δήλωσε ότι θα επιδιώξει «σύνθετη ονομασία», αλλά ο πρωθυπουργός πρόσθεσε, άκομψα, ότι «έχει έρθει πλέον η ώρα να πάρουμε τις αναγκαίες αποφάσεις, ώστε να δικαιώσουμε το ρόλο της Ελλάδας ως ηγετικής δύναμης στα Βαλκάνια». Η ηγεσία της Νέας Δημοκρατίας και της Δημοκρατικής Συμπαράταξης αποφεύγουν να πάρουν ξεκάθαρη θέση υπέρ της σύνθετης ονομασίας, προφανώς λόγω των πολλών εθνικιστών στα κόμματά τους.
Μόνοι οι εθνικιστές παίρνουν σαφή θέση που εξοβελίζει το παράθυρο ευκαιρίας: ο Π. Καμμένος θεωρεί ως γνώμονα την απόφαση του συμβουλίου των πολιτικών αρχηγών της 13ης Απριλίου του 1992 (το «όχι» στο όνομα Μακεδονία), την ατυχέστατη εκείνη απόφαση που είχε δέσει τα χέρια της Ελλάδας και την είχε οδηγήσει σε αδιέξοδο.
Ας βάλουμε λοιπόν τα πράγματα στις σωστές τους διαστάσεις. Το 2001, έπειτα από μία δεκαετία αδιαλλαξίας στο Μακεδονικό, η Αθήνα «διανύει μεγάλη απόσταση και συζητεί τη σύνθετη ονομασία για κάθε διεθνή χρήση» (βλ. Γ. Κακλίκης, «Η Καθημερινή» 6-1-2018). Τότε, στο τελευταίο τετράμηνο του 2001, οι δύο πλευρές ήρθαν πολύ κοντά στη λύση στο θέμα του ονόματος, έπειτα από συναντήσεις του πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη και του υπουργού Εξωτερικών Γιώργου Παπανδρέου με τον πρωθυπουργό Γκεοργκίεφσκι, και συνεχείς επαφές του Ελληνα πρέσβη στα Σκόπια, Γιώργου Κακλίκη, με την ανώτερη ηγεσία της ΠΓΔΜ.
Το φθινόπωρο του 2001 τόσο ο Γκεοργκίεφσκι, όσο και ο αρχηγός της αντιπολίτευσης Τσερβένκοφσκι φαίνονταν διατεθειμένοι να δεχτούν την ονομασία Γκόρνα Μακεντόνια (Ανω ή Ορεινή Μακεδονία). Ομως στο τέλος ο Γκεοργκίεφσκι υπαναχώρησε λόγω του φόβου του πολιτικού κόστους. Στη συνέχεια, ειδικά από το 2006, με την άνοδο στην εξουσία του εθνικιστή Γκρούεφσκι, η οποιαδήποτε προσπάθεια προσέγγισης ήταν μάταιη, ειδικά όταν άρχισε να ξεδιπλώνεται και η γνωστή ως «αρχαιοποίηση», δηλαδή η απαράδεκτη οικειοποίηση της κληρονομιάς των αρχαίων Μακεδόνων.
Κοντολογίς, αν στην καθοριστική πρώτη δεκαετία της διένεξης ευθυνόταν η ελληνική πλευρά για το αδιέξοδο, μετά, επί μία δεκαετία, από το 2006 μέχρι τον Ιανουάριο του 2016 ευθυνόταν η κυβέρνηση της ΠΓΔΜ. Δηλαδή η αρχική αδιαλλαξία της μίας πλευράς, της ελληνικής, επέφερε την αδιαλλαξία της άλλης πλευράς, που ως μικρότερη και νεότερη χώρα ήταν πιο ανασφαλής, με αποτέλεσμα να μη δέχεται κανένα συμβιβασμό και να τον θεωρεί εξευτελιστικό με το εξής σκεπτικό: πού ακούστηκε να αλλάξουμε την εθνική μας ταυτότητα που εμείς επιλέξαμε;
Καταλήγοντας, για να λυθεί αυτή η δυσεπίλυτη διένεξη το προαπαιτούμενο είναι να αποδεχθούν και οι δύο πλευρές τη θέση ότι καμία χώρα, ούτε η Ελλάδα, ούτε η ΠΓΔΜ (ούτε βέβαια η Βουλγαρία), μπορούν να μονοπωλήσουν το όνομα Μακεδονία (πρόκειται για τη θέση του Ευάγγελου Κωφού, του κατεξοχήν Ελληνα ειδικού στο Μακεδονικό). Κατά συνέπεια, προς αποφυγήν μονοπωλήσεων και παρεξηγήσεων, απαιτείται μία πιο ειδική σύνθετη ονομασία.
Η ουσία της επίλυσης βρίσκεται στον αμοιβαίο σεβασμό: για τους Σλαβομακεδόνες είναι η εξασφάλιση της αξιοπρέπειάς τους και της ύπαρξης του έθνους τους και της γλώσσας τους, για τους Ελληνες να μην υπάρχει σφετερισμός της αρχαίας μακεδονικής πολιτισμικής τους κληρονομιάς που αποτελεί μέρος της ευρύτερης ελληνικής εθνικής κληρονομιάς και ταυτότητας.
Ωστόσο εδώ υπάρχει ένα λεπτό σημείο που αξίζει να το επισημάνουμε: ότι για τους Σλαβομακεδόνες κατοίκους της ΠΓΔΜ, το «Μακεδόνας» και «Μακεδονία» αποτελεί το βασικό προσδιοριστικό της εθνικής τους ταυτότητας, δηλαδή το «το όνομά μου είναι η ψυχή μου», που είχαν επικαλεστεί οι Ελληνες στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ισχύει ακόμη περισσότερο για τους γείτονες. Ενώ για τους Ελληνες η αρχαία μακεδονική ταυτότητα είναι μία από τις ελληνικές κληρονομιές, και πάντως όχι σημαντικότερη από την τεράστια πολιτιστική προσφορά της Αθήνας και άλλων ελληνικών πόλεων-κρατών. Και αυτή η δεύτερη κληρονομιά αποτελεί την κύρια αρχαία ελληνική προσφορά στον ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πολιτισμό.
* καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και επίλυσης συγκρούσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Εξυπακούεται ότι μία επίλυση μπορεί να προκύψει μόνο με αμοιβαίες υποχωρήσεις και από τις δύο πλευρές, με στόχο ένα αποτέλεσμα «θετικού αθροίσματος» και για τις δύο χώρες, χωρίς νικητές και ηττημένους, και όχι για λύση «αρνητικού αθροίσματος», δηλαδή για επιβολή της λύσης της αρεσκείας της μίας πλευράς, με διάφορες τεχνικές όπως με εκβιασμούς, που ούτως ή άλλως θα αποτύχουν.
Μπροστά σε αυτή την ιστορική ευκαιρία για επίλυση απαιτείται περίσσια υπευθυνότητα από την πολιτική ηγεσία του τόπου, κυβέρνηση και αντιπολίτευση, και όχι ανούσια κονταροχτυπήματα. Η κυβέρνηση τελικά δήλωσε ότι θα επιδιώξει «σύνθετη ονομασία», αλλά ο πρωθυπουργός πρόσθεσε, άκομψα, ότι «έχει έρθει πλέον η ώρα να πάρουμε τις αναγκαίες αποφάσεις, ώστε να δικαιώσουμε το ρόλο της Ελλάδας ως ηγετικής δύναμης στα Βαλκάνια». Η ηγεσία της Νέας Δημοκρατίας και της Δημοκρατικής Συμπαράταξης αποφεύγουν να πάρουν ξεκάθαρη θέση υπέρ της σύνθετης ονομασίας, προφανώς λόγω των πολλών εθνικιστών στα κόμματά τους.
Μόνοι οι εθνικιστές παίρνουν σαφή θέση που εξοβελίζει το παράθυρο ευκαιρίας: ο Π. Καμμένος θεωρεί ως γνώμονα την απόφαση του συμβουλίου των πολιτικών αρχηγών της 13ης Απριλίου του 1992 (το «όχι» στο όνομα Μακεδονία), την ατυχέστατη εκείνη απόφαση που είχε δέσει τα χέρια της Ελλάδας και την είχε οδηγήσει σε αδιέξοδο.
Ας βάλουμε λοιπόν τα πράγματα στις σωστές τους διαστάσεις. Το 2001, έπειτα από μία δεκαετία αδιαλλαξίας στο Μακεδονικό, η Αθήνα «διανύει μεγάλη απόσταση και συζητεί τη σύνθετη ονομασία για κάθε διεθνή χρήση» (βλ. Γ. Κακλίκης, «Η Καθημερινή» 6-1-2018). Τότε, στο τελευταίο τετράμηνο του 2001, οι δύο πλευρές ήρθαν πολύ κοντά στη λύση στο θέμα του ονόματος, έπειτα από συναντήσεις του πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη και του υπουργού Εξωτερικών Γιώργου Παπανδρέου με τον πρωθυπουργό Γκεοργκίεφσκι, και συνεχείς επαφές του Ελληνα πρέσβη στα Σκόπια, Γιώργου Κακλίκη, με την ανώτερη ηγεσία της ΠΓΔΜ.
Το φθινόπωρο του 2001 τόσο ο Γκεοργκίεφσκι, όσο και ο αρχηγός της αντιπολίτευσης Τσερβένκοφσκι φαίνονταν διατεθειμένοι να δεχτούν την ονομασία Γκόρνα Μακεντόνια (Ανω ή Ορεινή Μακεδονία). Ομως στο τέλος ο Γκεοργκίεφσκι υπαναχώρησε λόγω του φόβου του πολιτικού κόστους. Στη συνέχεια, ειδικά από το 2006, με την άνοδο στην εξουσία του εθνικιστή Γκρούεφσκι, η οποιαδήποτε προσπάθεια προσέγγισης ήταν μάταιη, ειδικά όταν άρχισε να ξεδιπλώνεται και η γνωστή ως «αρχαιοποίηση», δηλαδή η απαράδεκτη οικειοποίηση της κληρονομιάς των αρχαίων Μακεδόνων.
Κοντολογίς, αν στην καθοριστική πρώτη δεκαετία της διένεξης ευθυνόταν η ελληνική πλευρά για το αδιέξοδο, μετά, επί μία δεκαετία, από το 2006 μέχρι τον Ιανουάριο του 2016 ευθυνόταν η κυβέρνηση της ΠΓΔΜ. Δηλαδή η αρχική αδιαλλαξία της μίας πλευράς, της ελληνικής, επέφερε την αδιαλλαξία της άλλης πλευράς, που ως μικρότερη και νεότερη χώρα ήταν πιο ανασφαλής, με αποτέλεσμα να μη δέχεται κανένα συμβιβασμό και να τον θεωρεί εξευτελιστικό με το εξής σκεπτικό: πού ακούστηκε να αλλάξουμε την εθνική μας ταυτότητα που εμείς επιλέξαμε;
Καταλήγοντας, για να λυθεί αυτή η δυσεπίλυτη διένεξη το προαπαιτούμενο είναι να αποδεχθούν και οι δύο πλευρές τη θέση ότι καμία χώρα, ούτε η Ελλάδα, ούτε η ΠΓΔΜ (ούτε βέβαια η Βουλγαρία), μπορούν να μονοπωλήσουν το όνομα Μακεδονία (πρόκειται για τη θέση του Ευάγγελου Κωφού, του κατεξοχήν Ελληνα ειδικού στο Μακεδονικό). Κατά συνέπεια, προς αποφυγήν μονοπωλήσεων και παρεξηγήσεων, απαιτείται μία πιο ειδική σύνθετη ονομασία.
Η ουσία της επίλυσης βρίσκεται στον αμοιβαίο σεβασμό: για τους Σλαβομακεδόνες είναι η εξασφάλιση της αξιοπρέπειάς τους και της ύπαρξης του έθνους τους και της γλώσσας τους, για τους Ελληνες να μην υπάρχει σφετερισμός της αρχαίας μακεδονικής πολιτισμικής τους κληρονομιάς που αποτελεί μέρος της ευρύτερης ελληνικής εθνικής κληρονομιάς και ταυτότητας.
Ωστόσο εδώ υπάρχει ένα λεπτό σημείο που αξίζει να το επισημάνουμε: ότι για τους Σλαβομακεδόνες κατοίκους της ΠΓΔΜ, το «Μακεδόνας» και «Μακεδονία» αποτελεί το βασικό προσδιοριστικό της εθνικής τους ταυτότητας, δηλαδή το «το όνομά μου είναι η ψυχή μου», που είχαν επικαλεστεί οι Ελληνες στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ισχύει ακόμη περισσότερο για τους γείτονες. Ενώ για τους Ελληνες η αρχαία μακεδονική ταυτότητα είναι μία από τις ελληνικές κληρονομιές, και πάντως όχι σημαντικότερη από την τεράστια πολιτιστική προσφορά της Αθήνας και άλλων ελληνικών πόλεων-κρατών. Και αυτή η δεύτερη κληρονομιά αποτελεί την κύρια αρχαία ελληνική προσφορά στον ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πολιτισμό.
* καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και επίλυσης συγκρούσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου