ΜΙΑ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΣΤΟ ΑΟΥΣΒΙΤΣ ΜΕ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΡΩΜΑ ΠΟΥ ΛΙΓΟΙ ΓΝΩΡΙΖΟΥΝ

 

 

Η εξέγερση των Ελλήνων Εβραίων στο Άουσβιτς 2.

Ζαν Κοέν

ΠΗΓΗ :  cohen.gr

23.5.2012

English translation follows

Πριν από δύο χρόνια περίπου το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών παρουσίασε μέσω της Διευθύντριας του αρχείου το ΥΠΕΞ, Φωτεινή Τομαή, ένα ντοκιμαντέρ για την εξέγερση των Ελλήνων Εβραίων στο Άουσβιτς.

Η ταινία ήταν βασισμένη στο βιβλίο της κυρίας Τομαή «ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΟ ΑΟΥΣΒΙΤΣ – ΜΠΙΡΚΕΝΑΟΥ»

Μόλις είδα την ταινία και έχοντας υπόψη το βιβλίο του πατέρα μου Λεών Κοέν , «From Greece to Birkenau, The Crematoria Workers Uprising» (η ΕΛΛΗΝΙΚΉ ΈΚΔΟΣΗ:=>Οι αναμνήσεις ενός Θεσσαλονικέα Sonderkommando) που ήταν από τους οργανωτές της εξέγερσης και από τους ελάχιστους που επέζησαν, είδα ότι υπήρχαν πολλές διαφορές.

Ιστορικός δεν είμαι και η ειδικότητα μου είναι η Μέση Ανατολή και όχι ο Ελληνικός Εβραϊσμός. Ως εκ τούτου μέχρι εκείνη τη στιγμή προτιμούσα τη επικρατούσα εκδοχή που είναι και η εκδοχή της κυρίας Τομαή στο ντοκιμαντέρ.  Η δημοσιογραφική μου περιέργεια όμως και η προσπάθεια μου να καταλάβω τι ακριβώς έγινε εκεί με οδήγησε σε μία έρευνα που κράτησε 15 μήνες και με πήγε από την Ελλάδα στο Άουσβιτς και από εκεί στη Ρώμη όπου ζει ο Σλόμο Βενέτσια επίσης επιζών της εξέγερσης.

Επειδή δεν είμαι ιστορικός δεν θα ήξερα από πού να αρχίσω αν δεν ήμουν αφάνταστα τυχερός να γνωρίσω τον ιστορικό τέχνης Γιώργο Πηλιχό (έχει γράψει και έχει επιμεληθεί το λεύκωμα για την κινηματογραφική ζωή της Μελίνας Μερκούρη «Μελίνα, Κυριακή για πάντα» έκδοση ΣΚΑΪ & ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΡΚΥΡΑ,  Κ. Καβάφης «Η Πόλις» - ένα ποίημα σε 33 γλώσσες –έκδοση Συμβουλίου Αποδήμου Ελληνισμού) που συμπτωματικά ερευνούσε 4 χρόνια το θέμα των Ελλήνων στο Άουσβιτς, συγγράφοντας ένα βιβλίο.Το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας μου βασίζετε στα στοιχεία που είχε συλλέξει ο Γιώργος Πηλιχός.  

Μαζί, τους τελευταίους 15 μήνες συνεχίσαμε την έρευνα στα αρχεία του Κρατικού Μουσείου Άουσβιτς και με συνεντεύξεις επιζώντων, όχι μόνο της εξέγερσης των Ζόντερκομαντο, αλλά γενικότερα της παρουσίας των Ελλήνων στα στρατόπεδα.

Το αποτέλεσμα για μένα ήταν αποκαρδιωτικό. Το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών έχει εκδώσει στα Ελληνικά και στα Αγγλικά ένα βιβλίο και ένα ντοκιμαντέρ που βρίθει λαθών και ανακρίβειες. Θα μου πείτε στην Ελλάδα ζεις Κοέν δεν έχεις συνηθίσει στην προχειρότητα του δημοσίου;

Η απάντηση είναι ναι βεβαίως, αλλά αν εγώ μπορούσα να βρω άκρη χωρίς να είμαι ιστορικός και χωρίς το οικονομικό υπόβαθρο και διασυνδέσεις μιας κυβέρνησης, το ΥΠΕΞ δεν μπορούσε να κάνει υπεύθυνη και τεκμηριωμένη  δουλειά;

Παρακάτω θα βρείτε το σπικάζ του ντοκιμαντέρ της κυρίας Τομαή σε μαύρα γράμματα και τις διορθώσεις τις δικές μου με bold italic μπλε γράμματα.

Αν κάποιος νομίζει ότι τα στοιχεία και οι διορθώσεις που παραθέτω είναι λάθος, ας μου στείλει ένα email, και ευχαρίστως να διορθώσω τυχόν λάθος μου ή να παραθέσω περισσότερες διευκρινήσεις.

Η ιστορία της εξέγερσης πρέπει να ειπωθεί δυνατά και σωστά. Πρέπει να ακουστεί σε όλο τον κόσμο όπως πραγματικά έγινε. Οι ανακρίβειες και οι φραστικές υπερβολές σε ένα μοναδικό στην ιστορία των στρατοπέδων εξόντωσης γεγονός, μόνο από τη σπουδαιότητά του και τη σοβαρότητα μπορούν να αφαιρέσουν.

Η συμβολή των Ελλήνων στην εξέγερση, μικρή ή μεγάλη, δεν έχει να χάσει τίποτα από τη σημαντικότητά της μέσα  μια πραγματικά ιστορική τεκμηρίωση.

Ζαν Κοέν.           

Η Εξέγερση των Ελλήνων Εβραίων

Από το βιβλίο της Φωτεινής Τομαή «ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΟ ΑΟΥΣΒΙΤΣ – ΜΠΙΡΚΕΝΑΟΥ»

Φωτεινή Τομαή: Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Λέξεις που μετατράπηκαν σε συνώνυμα της φρίκης και του θανάτου. Στις αμέτρητες εκατόμβες αίματος που θυσιάστηκαν στο βωμό του χιτλερικού Μινώταυρου δεν απουσίασε αίμα ελληνικό. 60.000 Ελλήνων που το μόνο που για το οποίο έφταιξαν είναι  γιατί  γεννήθηκαν εβραίοι και μερικές δεκάδες χριστιανών που συνελήφθησαν για αντιστασιακή δράση ή γιατί βοήθησαν εβραίους συμπολίτες τους να διαφύγουν, γνώρισαν απίστευτα μαρτύρια στην Κόλαση εκείνη που ακόμη και η πένα του Δάντη θα αδυνατούσε να περιγράψει. Το τελευταίο αυτό στοιχείο του εγκλεισμού Ελλήνων χριστιανών, πλην εβραίων, στο Άουσβιτς παρέμενε μέχρι σήμερα μια άγνωστη πτυχή στην ιστορία του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων. 

«ΑΣ ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΑΙΩΝΕΣ ΚΡΑΥΓΗ ΑΠΕΛΠΙΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ ΑΥΤΟΣ Ο ΤΟΠΟΣ, ΟΠΟΥ ΟΙ ΝΑΖΙ ΦΟΝΕΥΣΑΝ ΠΕΡΙΠΟΥ ΕΝΑΜΙΣΥ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΟ ΑΝΤΡΕΣ, ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ ΚΥΡΙΩΣ ΕΒΡΑΙΟΥΣ, ΑΠΟ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ. ΑΟΥΣΒΙΤΣ-ΒΙΡΚΕΝΑΟΥ 1940-1945»

Χάινς Κούνιο: Στις 15 Μαρτίου του 1943, μας μάζεψαν αφού μας είχαν συγκεντρώσει από το γκέτο του Baron Hirsch, όλη την οικογένειά μου και μαζί με αυτούς άλλους 2.800 Εβραίους της Θεσσαλονίκης, πρώτη αποστολή, και μας στείλανε όλους στο Άουσβιτς. Ακολούθησαν κάπου 15 αποστολές και σε αυτές τις αποστολές από τους 45.043 Εβραίους της Θεσσαλονίκης που ήταν εγγεγραμμένοι στα μητρώα της Θεσσαλονίκης γυρίσανε μόνο 1.000. Το όνομά μου είναι Χάινς Κούνιο, ήμουν όμηρος στα γερμανικά στρατόπεδα εξοντώσεως του Άουσβιτς. Η πορεία στο τρένο ήτανε πολύ άσχημη, διότι σε ένα βαγόνι-φορτηγό όπως τα σημερινά βαγόνια, είχαν στοιβάξει κάπου 80 ανθρώπους όπου υποχρεωτικά έμεναν όρθιοι διότι δεν είχε χώρο.

Στάλθηκαν 19 αποστολές από Θεσσαλονίκη και 3 από Αθήνα.

Αρχεία Ελληνικών σιδηροδρόμων & Αρχεία  Auschwitz State Museum.

Φωτεινή Τομαή: Στις 28 Ιουνίου 1944 έφτασε στο Μπίρκεναου μια σιδηροδρομική αποστολή από τις φυλακές Μπάνιτσε του Βελιγραδίου με 207 γυναίκες πολιτικές κρατούμενες. Από αυτές οι 22 ήσαν Ελληνίδες, Επονίτησσες , καταδικασμένες για αντιστασιακή δράση. Ανάμεσά τους, η Βάσω Σταματίου, 18 χρονών τότε, φοιτήτρια της Νομικής από τη Θεσσαλονίκη, κατέγραψε σχετικά πρόσφατα την μαρτυρία της από την φριχτή περιπέτεια που γνώρισε στα στρατόπεδα του θανάτου.  

June 28, 1944: 112 female prisoners Greeks and Yugoslavs, who were send from Belgrade by Sipo and SD, receive Nos. 82211-82322

Danuta Czech, Auschwitz Chronicle 1939-1945, p.653.

Βάσω Σταματίου: Το όνομά μου είναι Βάσω Σταματίου. Είχα μια φριχτή εμπειρία από τα στρατόπεδα του θανάτου, πολύ γνωστά πια σήμερα σε όλο τον κόσμο. Με συλλάβανε στην Θεσσαλονίκη και είχα την ίδια μοίρα που είχαν και οι Ισραηλίτες της πατρίδας μου της Θεσσαλονίκης. Ήμουνα 18 -19 χρονών, μόλις είχα μπει στο πανεπιστήμιο, στη Νομική Σχολή. Δεν πρόφτασα. Σε 2-3 μήνες με συλλάβανε οι Γερμανοί, για την υποτίθεται αντιστασιακή μου δράση. Ποια αντιστασιακή δράση δηλαδή. ένα 18 -19 χρονών κορίτσι; Δεν ξέραμε τότε καν. Τότε άρχιζε η αντίσταση του λαού μας.  Τότε δεν ξέραμε τίποτα. Το μόνο που ξέραμε ήταν ότι δεν θέλαμε τους Γερμανούς να διαφεντεύουν τη ζωή μας. Αυτό ήταν όλο. Με συνέλαβαν κι από εκεί άρχισε η μεγάλη περιπέτεια.

Φωτεινή Τομαή: Σε ολόκληρο το διάστημα που μεσολάβησε από την πρώτη άφιξη των Ελλήνων στα στρατόπεδα Άουσβιτς-Μπίρκεναου, ένα κομμάτι Ελλάδας ζούσε ή πέθαινε σ’ αυτά αλλά πάντως παλλόταν σαν μια καρδιά. Μέσα σε άθλιες συνθήκες μια ολόκληρη κοινότητα ανθρώπων, συμπαγής και με υψηλό βαθμό εθνικής συνείδησης, οι Έλληνες κατάφεραν να εντυπωσιάσουν ακόμα και τους ίδιους τους συγκρατούμενούς τους. Πολύ χαρακτηριστικά στα απομνημονεύματά του ο Ιταλός διανοούμενος Πρίμο Λέβι, έγκλειστος κι αυτός στο Άουσβιτς, έγραψε: «Το πνεύμα αλληλεγγύης που διέκρινε τους Έλληνες, η απέχθειά τους για τη βία, η συνείδηση της επιβίωσης και η προσπάθεια διατήρησης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας τους έκανε να αποτελούν την πιο συμπαγή εθνική ομάδα στο στρατόπεδο και γι’ αυτό την πιο πολιτισμένη.»

Βάσω Σταματίου: Μόλις φτάσαμε στο Άουσβιτς, υπήρχε ο νόμος, ένας νόμος εκεί να μας βάλουν σε ένα μπλοκ Καραντίνα, όπως λεγότανε. Το μπλοκ Καραντίνα 10 νούμερο είχε αν το θυμάμαι καλά. Εκεί έπρεπε να μείνεις για να περάσεις διάφορες  εξετάσεις για αρρώστιες, αν υπήρχαν διάφορες αρρώστιες, εξετάσεις, φάρμακα, κάτι τέτοια. Μας είχαν κόψει την περίοδο φυσικά αμέσως μόλις φτάσαμε. Μέσα στην σούπα και μέσα στον καφέ που μας δίναν το πρωί ερζάτς, όχι καφέ, ερζάτς υπήρχε φάρμακο που δεν είχαμε την περίοδό μας πια. Δεν γινόταν να υπάρχουν τέτοιες πολυτέλειες.

Φωτεινή Τομαή: Μέσα σε ένα περιβάλλον θανάτου οι  Έλληνες γρήγορα συνειδητοποίησαν πως έπρεπε να ανακαλύψουν παρά τους αυστηρούς περιορισμούς επικοινωνίας μεταξύ τους μηχανισμούς συνεννόησης και στήριξης ο ένας με τον άλλον. Λόγια παραίνεσης και συμβουλές ψιθυριστά στο αυτί εκείνων που έφταναν σαν χαμένοι από τους παλαιότερους ήταν ένα σοβαρό στήριγμα και μια παρηγοριά για όλους ακόμα και αυτούς που οδηγούνταν απευθείας στον θάνατο.

Χάινς Κούνιο: Η τελευταία αποστολή η οποία έφυγε από την Ελλάδα και ήταν η τελευταία της Αθήνας στην οποία περιλάμβανε και Εβραίους της Κερκύρας, Εβραίους των Πατρών και ήταν μια τελευταία αποστολή την οποίαν κάνανε προς το στρατόπεδο του Άουσβιτς, μ’ αυτούς τους ανθρώπους ήταν αυτοί οι οποίοι επελέγησαν για  να δουλέψουνε στα κρεματόρια. Αυτή η αποστολή έγινε κάπου τον Απρίλιο ή κάτι τέτοιο του 1944. Επιλέχθηκαν πολλοί Έλληνες εκ των οποίων και ορισμένοι σώθηκαν. 

Η τελευταία αποστολή από την Ελλάδα έφτασε στο Άουσβιτς στις 16 Αυγούστου 1944 [Αρχεία Auschwitz State Museum] μεταφέροντας Εβραίους από τη Ρόδο, την Κω και την Αθήνα [Αρχεία Ελληνικών σιδηροδρόμων]. Η αποστολή με τους Εβραίους της Κέρκυρας αναχώρησε από την Αθήνα στις 9 Ιουνίου 1944 μεταφέροντας 1.795 άτομα [Αρχεία Ελληνικών σιδηροδρόμων] και έφτασε στο Άουσβιτς στις 30 Ιουνίου 1944 με 2044 άτομα. –προφανώς προστέθηκαν και άλλα βαγόνια με κρατούμενους στην πορεία. Από τους αφιχθέντες 446 άνδρες πήραν αριθμούς βραχίονα Α15229 - Α15674 και 175 γυναίκες Α8282-Α8456, σύνολο 577 άτομα. Οι υπόλοιποι 1.423 στάλθηκαν στους θαλάμους αερίων μετά τη διαλογή στη ράμπα.

Danuta Czech, Auschwitz Chronicle 1939-1945, p.654.

Φωτεινή Τομαή: Με την ιστορία των Ελλήνων ομήρων στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου συνδέεται και η μοναδική περίπτωση στα χρονικά όλων των ναζιστικών στρατοπέδων κατά την οποία κρατούμενοι εξεγέρθηκαν μετά από ένα οργανωμένο σχέδιο, που παραμένει άγνωστο ακόμη και σήμερα από ποιον προδόθηκε την τελευταία στιγμή. Παρ’ όλα αυτά οι ήρωες εκείνοι κατάφεραν να ανατινάξουν ένα από τα πέντε κρεματόρια του στρατοπέδου, το Κρεματόριο 4.

Το κρεματόριο 4 δεν ανατινάχθηκε αλλά πυρπολήθηκε. [Σλόμο Βενέτσια, αυτόπτης μάρτυς - συνέντευξη στον Ζαν Κοέν & μαρτυρία του Λεών Κοέν

Χάινς Κούνιο: Η εξέγερση στο στρατόπεδο του Άουσβιτς. Η εξέγερση αφορούσε το κομάντο, κομάντο σημαίνει μια ομάδα εργασίας η οποία ήτανε του κρεματορίου… Έγινε απ’ αυτούς τους ανθρώπους οι οποίοι δουλεύαν στα κρεματόρια. Τα κρεματόρια δεν ήταν ένα και δύο και τρία και τέσσερα. Ήσανε πέντε. Και όλα κάποτε δουλεύανε μαζωμένα. Ιδίως στους τελευταίους μήνες του Άουσβιτς. Η εξέγερση, είχαν προσυσυνεννοηθεί τα κομάντο εργασίας εκεί, ονομαζόντανε Ζόντερκομαντο. Το Ζόντερκομαντο, ονομαζόταν Ζόντερκομάντο που σημαίνει κατ’ εξαίρεση, είχε κατ’ εξαίρεση ας το πούμε κομάντο. Η διαφορά του ήταν ότι δεν είχανε καμία επαφή οι άνθρωποί του με τους άλλους. Συνεννοήθηκαν όλοι τους μεταξύ των κρεματορίων ότι θα κάνουν εξέγερση, διότι δεν υπήρχε πλέον άλλη λύση.   

Στις 19 Ιουλίου 1943 το Κρεματόριο 1, στο κεντρικό στρατόπεδο Άουσβιτς Ι [ 3 φούρνοι - 6 στόμια] τέθηκε εκτός λειτουργίας και οι φούρνοι του αποσυναρμολογήθηκαν. Στις 21 Σεπτεμβρίου 1944 μετατράπηκε σε αντιαεροπορικό καταφύγιο για τους SS του παρακείμενου νοσοκομείου τους. Danuta Czech, Auschwitz Chronicle 1939-1945, p.714]. Τα 4 κρεματόρια στο Μπίρκεναου [12 φούρνοι, 46 στόμια] ξεκίνησαν τη λειτουργία τους απο τον Μάρτιο του 1943.

Φωτεινή Τομαή: Την εξέγερση της 7ης Οκτωβρίου 1944 την σχεδίασαν και την εκτέλεσαν μέλη του Ζόντερκομαντο που στην μετάφρασή του στα ελληνικά σημαίνει Ειδική Ομάδα Εργασίας.* Τα μέλη του Ζόντερκομαντο ήσαν χωρίς αμφιβολία οι τραγικότερες φιγούρες όλων των εγκλείστων του στρατοπέδου και σίγουρα η πιο δαιμόνια επινόηση που εφηύρε ο νους των Ναζί. Το κομάντο αυτό το αποτελούσαν μόνο Εβραίοι. Εβραίοι ήσαν αυτοί που έπρεπε να βάλουν τους δικούς τους ανθρώπους στους φούρνους. Έπρεπε να φανεί, σύμφωνα πάντα με την ναζιστική ιδεολογία ότι οι Εβραίοι, αυτή η κατώτερη ράτσα, αυτοί οι υπάνθρωποι σκύβουν σε κάθε ταπείνωση, ακόμα και στην καταστροφή τους. 12 τέτοια κομάντο δούλεψαν διαδοχικά στο Άουσβιτς. Το καθένα γα λίγους μήνες. Κάθε νέο κομάντο έκαιγε τα πτώματα των προηγουμένων αφού κανένας τους δεν έπρεπε να επιζήσει για να μπορεί να μιλήσει για αυτό  το φριχτό μυστικό της εξόντωσης ανθρώπων μέσα στα κρεματόρια. Με τον τρόπο αυτό όμως ελεγχόταν και η οιαδήποτε απόπειρα ή επιθυμία να εξεγερθούν παραμένοντας απομονωμένοι απ΄’ολο το υπόλοιπο στρατόπεδο ακριβώς για να μην μεταδώσουν το περιεχόμενο της αποστολής τους μέσα στα κρεματόρια.  Αλλά και σ’ αυτό, ο πολυμήχανος ελληνικός νους βρήκε λύση. Έλληνες, τραγουδώντας δήθεν ελληνικά τραγούδια του Μάρκου Βαμβακάρη, με αλλαγμένους στίχους, φρόντισαν να μεταφερθεί στο γειτονικό Κάναντα κομάντο όπου γινόταν διαλογή των ρούχων και όπου γνώριζαν ότι εργάζονταν αρκετές  Ελληνίδες τι γινόταν μέσα στα κρεματόρια.

*  Mrs Tomai does not mention the plan  of a mass revolt that was supposed to take place on August the 15^th 1944 but was canceled at the last moment by the Polish resistance citing  as an excuse the advancing Russian army. The uprising of the Sondercommando on October the 7^th 1944 was an isolated act of resistance. Two days before on October the 5^th  the Sondercommando learned that the Germans where to transfer (an euphemism for extermination) 200 hundred of their comrades from crematoriums 4 & 5 to another camp.   

  

Χαίνς Κούνιο: Κάποια στιγμή, ο τακτικός αξιωματικός του ελληνικού στρατού, ο Ερρέρα, ο οποίος είναι κι αυτός μέλος του κομάντο, του Ζόντερκομαντο, τον είχαν βάλει να δουλέψει κι αυτόν στα κρεματόρια, κουβαλούσε τις στάχτες των νεκρών τις οποίες τις αδειάζανε κάθε τόσο όταν δεν λειτουργούσανε οι φούρνοι και τις χύνανε στην μικρή λιμνούλα που ήτανε πάνω, εκεί κοντά δίπλα στο κρεματόριο. Κουβαλούσε σ’ αυτή την λιμνούλα σε καροτσάκι στάχτες όπως τις άδειαζε από τους φούρνους. Και κάποια στιγμή ο Γερμανός ο οποιός τους συνόδευε κάτι τον είπε, θύμωσε με τον Γερμανό, σηκώνει την αξίνα, τον δίνει μια στο κεφάλι και τον σκοτώνει. Από κείνη την στιγμή έπρεπε, ήτανε πλέον κυνηγημένος, έπρεπε να τον κυνηγήσουνε, τον βρήκαν βέβαια, αλλά από κείνη την στιγμή, ήρθε ύστερα από πολύ λίγο χρόνο η απόφασις από το Βερολίνο να κλείσουνε όλα τα κρεματόρια. Εγώ πιστεύω, προσωπικά, ότι ήρθε η απόφασις λόγω αυτής της γενναίας πράξης του λοχαγού, λόγω του ότι ο Ρώσοι ήσαν ήδη πολύ κοντά και λόγω ισως ότι ίσως είχε τελειώσει η πρακτική πλεόν, όχι ότι δεν ήθελαν να σκοτώνουν άλλους, ήθελαν συνέχεια να σκοτώνουν και να καίνε, αλλά έπρεπε να εξαφανίσουν τα ίχνη.

Ο Αλβέρτος Ερρέρα προσπάθησε να αποδράσει κατά τη διάρκεια της μεταφοράς της στάχτης των κρεματορίων στον ποταμό Βιστούλα, με σκοπό να περάσει στην απέναντι όχθη του ποταμού. Ο Χάινς Κούνιο στη μαρτυρία του εννοεί τη λιμνούλα που βρίσκεται ανάμεσα στα Κρεματόρια 4 και 5, στο Μπίρκεναου, όπου άδειαζαν τις στάχτες από αυτά το Κρεματόρια. Το μικρό δάσος με τις σημύδες που βρίσκεται  στη νότιο-δυτική πλευρά του στρατοπέδου, στις όχθες της λιμνούλας, βρίσκεται μέσα στην ευρύτερη περίφραξη του στρατοπέδου και σε καμιά περίπτωση δεν μπορούσε κανείς κρατούμενος να διαφύγει από εκεί.  

Φωτεινή Τομαή: Δύο απόπειρες στασιασμού που προηγήθηκαν της εξέγερσης της 7ης Οκτωβρίου 1944 ήταν εκείνες του Ιουλίου και Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους από δύο μόνιμους αξιωματικούς του ελληνικού στρατού που είχαν συλληφθεί μετά την επιστροφή τους από το Αλβανικό Μέτωπο. Ήσαν ο Ιωσήφ Βαρούχ που συνελήφθη στα Γιάννενα και ο Αλβέρτος Ερρέρα από την Λάρισα. Ο Ερρέρα την στιγμή την απόπειρας αν και πληγωμένος κατάφερε να διαφύγει στο γειτονικό δάσος μέχρι δυστυχώς να τον ανακαλύψουν τα σκυλιά των Ες-Ες, που αφού τον βασάνισαν γδέρνοντάς τον ζωντανό τον έριξαν σπαράζοντας από τους πόνους μπροστά στα μάτια των υπολοίπων στους φούρνους. Τις επόμενες μέρες οι Έλληνες του στρατοπέδου μιλούσανε με περηφάνια για την πράξη του συμπατριώτη μας που κατάφερε να τουλάχιστον σκοτώσει δύο από τους Ες-Ες, έλεγε ο διασωθέντας Ερρίκος Σεβίλιας από τη Αθήνα.

[…] Suddenly, Errera’s shovel became a terrifying weapon. As his guard was lighting his pipe, Errera split his skull with the shovel and jumped in the river, leaving a very dead Schupo behind. He swam as fast as he could; after all, he was a professional sailor and could easily cope with the pleasure of a good swim. All this had only taken a few seconds, so it took a little while for the surprised Schupos and driver to react. When the shooting started, Errera dived under water and managed to swim almost fat enough away to be out of range. Because of the gunfire, all the ‘mirradors’ (guards) on the river bank started sounding the alarm. In the meantime, Errera, who probably thought he was out of range, surfaced and was greeted by a volley of bullets. He dived again, swam and surfaced again; by then, only a few bullets were reaching him. Encouraged, he pulled a face at the guards and was hit in the forehead. […] On the following day, they brought Errera’s body back to the camp and we noticed that, apart from the bullet lodged in his forehead, he had also been hit several times in other parts of the body.

Leon Cohen / 182492, “From Greece to Birkenau, The Crematoria Workers Uprising 1996  p. 77

[…] Το τραύμα του Ερρέρα όμως πρέπει να ήταν σοβαρό, πρέπει να έχασε πολύ αίμα, και τελικά δεν επέζησε της απόδρασης. Το πτώμα του βρέθηκε και μεταφέρθηκε στο Κρεματόριο 2. Εν τω μεταξύ ο Ούγκο, που τον είχε φέρει πίσω ο οδηγός, μας διηγήθηκε όλα όσα είχε δει. Την επόμενη οι Γερμανοί τον πήραν και κανείς μας δεν τον ξανάδε. Όσο για τον Ερρέρα, αυτός μεταφέρθηκε στο κρεματόριο για να γίνει η αυτοψία. Το σώμα του, τελείως εξαρθρωμένο και παραμορφωμένο, εκτέθηκε πάνω σ’ ένα τραπέζι, στο προαύλιο του κρεματορίου. Μας ανάγκασαν όλους να περάσουμε ένας ένας από μπροστά για να δούμε το παραμορφωμένο και αγνώριστο πρόσωπο του συντρόφου μας. Οι Γερμανοί ήταν εξαιρετικά νευρικοί, κι όποιος απέστρεφε το βλέμμα έτρωγε κοντακιές. Μετά τον μεταφέραμε στην αίθουσα των κλιβάνων και ψάλαμε ένα κάντις πριν κάψουμε το σώμα.

Σλόμο Βενέτσια / 182727. Σλόμο Βενέτσια, Sonderkommando, μέσα στην κόλαση των θαλάμων αερίων σελ. 141, Εκδόσεις Πατάκη

[…] When the Germans, who were merely stunned, “came to,” Alberto was shot and retrieved.  Once in camp, however, Alberto’s cranium was sawed in half; his chest and below were hacked open, and he was eviscerated. The corpse was laid out in this manner, and the men were made to march past and view the body as an object lesson.

Daniel Bennahmias / 182477. Rebecca Cahmi Fromer, The Holocaust Odyssey of DANIEL BENNAHMIAS, p. 52, The University of Alabama Press.

[…] Τον έγδαραν ζωντανό [τον Ερρέρα] και τον έριξαν ζωντανό στο φούρνο; Μα πως είναι δυνατόν να λέει κανείς τέτοια πράγματα... Όταν τον έφεραν [στο προαύλιο του κρεματορίου] τον έβαλαν πάνω σ’ ένα τραπέζι να τον δούμε όλοι. Δεν αναγνωριζόταν. Έλειπε το μισό κρανίο του από τη σφαίρα ντουν-ντουμ μπου τον είχε χτυπήσει στο πρόσωπο. Μόνο εμείς που τον ξέραμε τον αναγνωρίζαμε... Σλόμο Βενέτσια / 182727. Απόσπασμα από συνέντευξη στον Ζαν Κοέν.

Οι κρατούμενοι έπιασαν εκ νέου το σχέδιο για εξέγερση που είχαν αφήσει στη μέση. Κατόρθωσαν μάλιστα να προμηθευτούν ικανές ποσότητες δυναμίτη από τέσσερις γυναίκες που εργάζονταν στο εργοστάσιο της Γιούνιον, μέσα στο στρατόπεδο. Μία από αυτές ήταν Ελληνίδα ονόματι Σάρα.

Ο δυναμίτης προοριζόταν για τις προμήθειες πολεμικού υλικού εν όψει της μαζικής επανάστασης του στρατοπέδου που προγραμματιζόταν να γίνει στις 15 Αυγούστου 1944, και αναβλήθηκε όπως σημειώθηκε ανωτέρω. Οι 4 γυναίκες που προμήθευαν δυναμίνη ήταν: Roza Robotta [εργαζόταν στο Κάναντα και προωθούσε τις ποσότητες δυναμίτη στους Ζόντερκομάντο των παρακέιμενων κρεματορίων 4 & 5] και οι: Ella Gartner, Regina Safir, and Estera Wajsblum, οι οποίες εργάζονταν στη Union και έκλεβαν το δυναμίτη]. Ελληνίδα κρατούμενη δεν αναφέρεται πουθενά σε σχέση με την κλοπή των πυρομαχικών, ούτε σε μαρτυρίες ούτε στα αρχεία του στρατοπέδου.

Στις 7 Οκτωβρίου 1944, ημέρα Σάββατο, οι Γερμανοί επιχείρησαν να απομακρύνουν επιπλέον 200 άντρες, Έλληνες και Ούγγρους που είχαν ήδη επιλεγεί για εξόντωση. Ήταν περίπου 2:30 το μεσημέρι όταν μια ομάδα των Ες-Ες, έφτασε με ονομαστικούς καταλόγους για τη δεύτερη διαλογή. Σύμφωνα με τις διαθέσιμες μαρτυρίες τα γεγονότα διαδραματίστηκαν ως εξής: Όταν άρχισαν να εκφωνούν τα ονόματα των Ελλήνων κανείς δεν απάντησε. Σε κάποια στιγμή ακούστηκε μια φωνή, πιθανόν του Ιωσήφ Βαρούχ στα ελληνικά. «Θα γίνει, ναι ή όχι το ντου που λέγαμε;» Αμέσως όρμησαν στους γερμανούς φρουρούς, τους αφόπλισαν και οχυρώθηκαν μέσα στο Κρεματόριο 3* με τα λίγα όπλα που διέθεταν αναμένοντας από τους συντρόφους τους να κινηθούν. Δυστυχώς, αν και μυημένοι στο σχέδιο της εξέγερσης, οι άντρες στα άλλα κρεματόρια δεν κινήθηκαν γιατί ο αιφνιδιασμός είχε στο μεταξύ χαθεί. Μόνο η ομάδα του Κρεματορίου 2 κινητοποιήθηκε ενστικτωδώς στο άκουσμα των πρώτων πυροβολισμών. Ο επικεφαλής των Κάπο, ένας κτηνώδης εγκληματίας, όπως τον θυμούνται οι επιζώντες, κι ένας στρατιώτης των Ες-Ες που είχαν υπηρεσία εκείνη την ώρα, πετάχτηκαν ζωντανοί στους φούρνους. Ένας άλλος στρατιώτης ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου. Μέσα σε ελάχιστη ώρα ισχυρές δυνάμεις της φρουράς με πολυβόλα και σκυλιά περικύκλωσαν την περιοχή και ξεκίνησε μια ηρωική αλλά απελπιστικά άνιση μάχη. Οι κρατούμενοι προσπάθησαν να κόψουν τα συρματοπλέγματα ώστε να μεταδοθεί η εξέγερση και στο κυρίως στρατόπεδο. Βλέποντας το μάταιο της αντίστασης ανατίναξαν το Κρεματόριο 4 με δυναμίτη και επεχείρησαν να διαφύγουν στο κοντινότερο δάσος.** Οι περισσότεροι έπεσαν ηρωικά κάτω από βροχή σφαιρών ενώ οι υπόλοιποι που παραδόθηκαν εκτελέστηκαν επί τόπου. Οι συμπατριώτες τους από τα άλλα κρεματόρια αλλά και το γειτονικό Κάναντα κομάντο παρακολουθούσαν τα γεγονότα με δέος, ανήμποροι να αντιδράσουν. Μπόρεσαν όμως να ξεχωρίσουν μέσα στους κρότους και τα ουρλιαχτά τα λόγια του Ελληνικού Εθνικού Ύμνου. «Έστω και δι ολίγα λεπτά ευρέθησαν ελεύθεροι» έλεγε αργότερα ο διασωθείς Μαρσέλ Νατζαρί.

*Oχυρώθηκαν στο κρεματόριο 4 –βασικό λάθος στην αφήγηση που υποδηλώνει άγνοια του θέματος, και κατόπιν αναφέρεται στην ανατίναξη του κρεματορίου 4, σα να μιλά για το προηγούμενο κρεματόριο.

Τα στοιχεία είναι ελλειπή και αναξιόπιστα: Τον Ιούλιο του 1944 δεν έγινε καμιά απόπειρα απόδρασης από τον Ιωσήφ Βαρούχ. Δεν αναφέρεται από κανένα μάρτυρα και σε κανένα αρχείο του στρατοπέδου.

** […] However, the expected help did not materialise; on the contrary, non-Greek prisoners tried to take the guns away from the rebels and to give them back to the Germans. I still cannot understand their attitude. A few shots were fired in the air and, in the ensuing panic, a group of 25 Greeks rushed to the exit, run fifty meters to Crematorium 4, grabbed the weapons from two Germans, let them go, and finally barricaded themselves inside. All the prisoners, whether Greek or not, waited with them. They had no other choice and had anyway now accepted that our group was right. […]Suddenly, they started firing their machine-guns again; the rebels returned the fire and caused even more casualties. However, the fight could not go on indefinitely. The Germans started throwing grenades to open holes in the walls; the insurgents had only rifles and were fast running out of ammunition. The next step was to set fire to the Crematorium. […] Once Crematorium 4 had burnt down, the Germans went wild with anger, and started to massacre everyone in Crematorium 5.

Leon Cohen / 182492, “From Greece to Birkenau, The Crematoria Workers Uprising 1996  [p. 81-87]

Χάινς Κούνιο: Η εξέγερση καταπνίγηκε από τους Γερμανούς, τους σκοτώσανε όλους, αλλά το κρεματόριο το 2 ή το 3 που σας είπα πριν, που είχε και τους Έλληνες, δεν τους σκοτώσανε. Αυτοί, κατόπιν χρησιμοποιθήκανε για να συμμαζευτούν τα πράγματα όλα, για να δουλέψουνε όλοι στην τακτοποίηση αυτού του χώρου που μετατράπηκε σε έναν αγρό ας το πούμε… 

Φωτεινή Τομαή: Μια άλλη ομάδα, που οχυρώθηκε σε έναν αχυρώνα, κοντά στο χωριό Ράισκο, εξοντώθηκε όταν οι Ες-Ες έβαλαν φωτιά στον αχυρώνα και τους έκαψαν ζωντανούς. Ελάχιστοι μπόρεσαν να διαφύγουν όπως ο Ισαάκ Βενέτσια που αργότερα ενώθηκε ξανά με τους συντρόφους του. Σε λίγες ώρες τα πάντα είχαν ηρεμήσει. Η εξέγερση είχε τελειώσει με πολύ βαρύ κόστος. Τα σώματα περίπου 250 νεκρών μεταφέρθηκαν μπροστά στο ερειπωμένο Κρεματόριο 4  ενώ ακόμη 200 από τους εξεγερμένους που είχαν συλληφθεί εκτελέστηκαν κατά δεκάδες επί τόπου.  Οι απώλειες των Γερμανών Ες-Ες ήσαν τρεις υπαξιωματικοί νεκροί και 14 τραυματίες.  

Χάινς Κούνιο: Είναι γεγονός ότι οι Έλληνες οι οποίοι δουλεύανε στο μπλοκ του Ζόντερκομαντο,  που δεν ακολουθήσαν την εξέγερση αλλά εξεγερθήκανε κι αυτοί, είχανε υψώσει κι ελληνικές σημαίες από κουρέλια, που βρήκαν το μπλε δεν το ξέρω, αλλά το άσπρο υπήρχαν τα σεντόνια που, κάτι βρώμικα καλύμματα τα οποία είχαμε και κάνανε ελληνικές σημαίες.

Ο Χάινς Κούνιο δε μπορεί να έχει γνώση των γεγονότων της εξέγερσης από «πρώτο χέρι». Ήταν 16 χρονών και διέμενε στο Άουσβιτς Ι. που ήταν 4 χιλιόμετρα από το Birkenau. Το θέμα της ύψωσης ελληνικών σημαιών στη διάρκεια της εξέγερσης θεωρείται απίθανο. Ίσως να συγχέεται με το γεγονός πως πολλοί Έλληνες από το Άουσβιτς που εργάζονταν στην ισοπέδωση του γκέτο της Βαρσοβίας, δραπέτευσαν και εισχώρησαν στις γραμμές των Πολωνών επαναστατών. Αυτή η ομάδα  πολεμούσε κάτω από ελληνική σημαία.

[…] The Greeks [the author refers to the Greek Jews in the second rebellion of Warsaw against Nazis] decided to break up into smaller units so that some might survive. One group even fought under a Greek flag that they fashioned. The Poles used some of them as shock troops to lead charges against German positions. The animosity toward Jews in general and to them in particular is recalled in the memoirs of those who survived, according to one a mere 27. 

Steven Bowman, Jewish Resistance in Wartime Greece, University of Cincinnati, p. 85

Φωτεινή Τομαή: Την επόμενη ημέρα τα 450 θύματα αποτεφρώθηκαν στα κρεματόρια από τους 198 εναπομείναντες συντρόφους τους. Από τους Έλληνες μόνο 26 είχαν επιζήσει. Ο επίλογος της εξέγερσης του Άουσβιτς γράφτηκε στις 2 Ιανουαρίου 1945, όταν οι τέσσερις κρατούμενες γυναίκες του γειτονικού εργοστασίου της Γιούνιον που είχαν προμηθεύσει τους Ζόντερκομαντο με δυναμίτη απαγχονίστηκαν μπροστά στις συγκρατούμενες τους. Μοναδική περίπτωση στα χρονικά των στρατοπέδων αφού οι Γερμανοί δεν απαγχόνιζαν γυναίκες σύμφωνα με μαρτυρία του Χάινς Κούνιο. Οι ήρωες εκείνοι που αναμετρήθηκαν ενάντια σε κάθε ελπίδα με τους δεσμώτες τους διεκδικώντας το δικαίωμα σε έναν αξιοπρεπή θάνατο, ελεύθεροι για λίγα μόλις λεπτά, αφού πρώτα είχαν ψάλει το Ελληνικό εθνικό Ύμνο, ανεμίζοντας ένα κομμάτι ριγέ ύφασμα από τις στολές τους, μιμούμενοι την ελληνική σημαία,  θυμίζουν δίχως άλλο προηγούμενα παραδείγματα της ελληνικής ιστορίας, όπως έγινε κατά την Ηρωική Έξοδο του Μεσολογγίου και την ανατίναξη στο Κούγκι και το Αρκάδι, από τις ενδοξότερες σελίδες της εθνικής μας ιστορίας.

January 6, 1945: In the evening four female Jewish prisoners, Ella Gartner, Roza Robotta, Regina Safir, and Estera Wajsblum, are hanged in the women’s camp of Auschwitz. They were condemned to death because they assisted in the uprishing that broke out on October 7, 1944, among the members of the Special Squad in the crematoriums of Birkenau.

Danuta Czech, Auschwitz Chronicle 1939-1945, p.775.

Βάσω Σταματίου: Θέλω να σημειώσω το εξής, δεν υπήρχανε πουλιά στο Άουσβιτς. Δεν υπήρχε ζωή. Πουλί, ιπτάμενο δεν είχα δει. 

Χάινς Κούνιο: Είναι ημέρα, θυμάμαι, ήτανε θυμάμαι Σάββατο, ήτανε κάποια μέρα ήτανε εορτής, μας συγκεντρώνουνε στην πλατεία.  Κάθε πρωί μας συγκέντρωνανε στην πλατεία για να πάμε για δουλειά. Και έρχεται μια ειδοποίηση από Πολωνούς οι οποίοι δούλευανε στα γραφεία των Γερμανών, είχανε καλές θέσεις γραφειακές, «να μην πάει κανείς σας στην πλατεία. Κι άμα πάτε να μην υπακούετε». Κάτι μυριστήκαμε, θα θέλουν να σκοτώσουν, θα κάνουνε... Και πράγματι μας κρατήσαν στην πλατεία, μας διέταξαν να κάνουμε ομάδα εργασίας, δεν την κάναμε τηνομάδα εργασίας, και ύστερα από λίγες ώρες έρχεται ένα αμερικανικό τανκ, ένα Sherman απ’ αυτά σαν...., σαν ένα μεγάλο γουρούνι φαίνεται τέλος πάντων… Δίνει μια τη πόρτα, ήτανε η πόρτα, εκείνη η πύλη που την φοβόντουσαν τόσο πολύ, την ρίχνει κάτω και μπαίνει μές στο στρατόπεδο. Όλος ο κόσμος αλλαλάζει και κατεβαίνει προς την πλατεία, εγώ δεν μπορώ να περπατήσω, με παίρνουν κι εμένα, αχ, θέλω κι εγώ να πάω, με παίρνουν, με σηκώνουν και πάμε προς την πλατεία. Εκεί στην πλατεία βλέπω το μεγάλο το αμερικάνικο τανκς κι αυτόν, έναν χοντρό αξιωματικό να προσπαθεί να βγει, το κεφάλι του, από την τρύπα. Και το μόνο που θυμάμαι καλά είναι «μα πως μπορεί αυτός ο άνθρωπος ο χοντρός να μπορέσει να βγει από το τανκς». Γυρνάει, με βλέπει και λέει, ούτε μας είπε ότι είστε ελεύθεροι, τίποτε, «Έλληνες υπάρχουν εδώ; Ήταν ελληνοαμερικανός και ζητούσε να μάθει Έλληνες. Και είχε Έλληνες. Ήταν πολύ συγκινητικό. Τι να σας πω... Εκείνη την στιγμή κατάλαβα, τελείωσαν τα βάσανα. Και απελευθερωθήκαμε.

Η προφορική μαρτυρία του Χάινς Κούνιο αναφέρεται στην απελευθέρωση του στρατοπέδου Έμπενζεε, στο οποίο είχε μεταφερθεί μετά την εκκένωση του Άουσβιτς.  Η απελεθέρωση έγινε από τους Αμερικανούς, στις 6 Μαίου 1945.

Χάινς Σαλβατώρ Κούνιο, Έζησα τον θάνατο, σελ. 165, Δεύτερη έκδοση, Θεσσαλονίκη 1982

Εδώ, όπως παρουσιάζει η Φωτεινή Τομαή το απόσπασμα της μαρτυρίας του, χωρίς να λάβει υπ’ όψιν της ότι το Άουσβιτς απελευθερώθηκε από τον ρωσικό στρατό, παρουσιάζει την απελευθέρωση του Άουσβιτς από τους Αμερικάνους.

 --------------------------------------------

Heinz Kounio’s oral testimony refers to the liberation of the Ebenezer camp where he was transferred after the evacuation of  Auschwitz. The camp was liberated by the Americans on May the 6^th 1945.

Heinz Salvator Kounio, I lived death, page 165, second edition Salonica 1982.

They way Mrs Tomai presents the excerpt of  Heinz Kounio’s testimony it seems as if the Americans liberated Auschwitz, which of course is not the case. Auschwitz was liberated by the Russians.