Άρωμα ξένης λογοτεχνίας Δέκα μεταφραστές, δεκαέξι προτάσεις

Πηγή: Η Εφημερίδα των Συντακτών/16.10.2017

Συντάκτης: 

Μισέλ Φάις

 

 

Με το παρόν αφιέρωμα ολοκληρώνεται το τετραμερές αφιέρωμα του Ανοιχτού Βιβλίου [«Το πρώτο βήμα» (9 πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι), στις 23 Σεπτεμβρίου και το δίπτυχο «Πεζογραφικό ψηφιδωτό» (30 συγγραφείς σε πρώτο πρόσωπο), στις 30 Σεπτεμβρίου και 7 Οκτωβρίου] που σκοπό είχε να σας παρουσιάσει σημαντικούς, υπό έκδοση, τίτλους ελληνικής και ξένης πεζογραφίας.
Η μεταφρασμένη λογοτεχνία δεν κρατάει μόνο τη μερίδα του λέοντος στη βιβλιοπαραγωγή μας, ταυτόχρονα διαμορφώνει αναγνωστικές συμπεριφορές αλλά και συγγραφικές συνειδήσεις.
Σήμερα, δέκα έμπειροι και ταλαντούχοι μεταφραστές, που για χρόνια μετεωρίζονται ανάμεσα σε ξένες και οικείες λέξεις, ανάμεσα στη βάσανο του αμετάφραστου και στην απόλαυση του μεταφράσιμου, μας συστήνουν δεκαέξι βιβλία που μετέφρασαν και πολύ σύντομα θα πάρουν τη θέση τους στις προθήκες των βιβλιοπωλείων.
-----------------------------

Τρεις μεταφραστικές καταθέσεις της Μαρίας Αγγελίδου 

ΧΑΝΑ ΚΕΝΤ 

• «Οι Καλοί» 
• Μτφρ.: Μ. Αγγελίδου 
• Εκδόσεις Ικαρος. 

Οι Καλοί, το δεύτερο βιβλίο της Χάνα Κεντ μετά τα Εθιμα Ταφής, είναι ένα «δεύτερο το ίδιο καλό, αν όχι καλύτερο από το πρώτο». Ηρωίδα είναι και πάλι μια γυναίκα, αυτή τη φορά στην Ιρλανδία των αρχών του 19ου αι., που έρχεται κι αυτή αντιμέτωπη με τον νόμο, όχι όμως από έρωτα ή από λαχτάρα για ζωή… αλλά από καλοσύνη.
Η Νάνσυ Ρος, που ζει στα όρια ανάμεσα στον κόσμο των ανθρώπων και στον κόσμο των ξωτικών, των Καλών, θα βρεθεί κατηγορούμενη για φριχτό έγκλημα. Η Κεντ πλάθει με ελάχιστα στοιχεία έναν κόσμο που φαντάζει πιο αληθινός από τη χειροπιαστή πραγματικότητα γύρω μας. Στις λεπτομέρειές του, στις ανάγκες και στους φόβους του, στις ελπίδες και στις φαντασίες του. Σαν τα Εθιμα Ταφής, έτσι και Οι Καλοί είναι βασισμένοι σε πραγματική ιστορία. Και σαν τα Εθιμα Ταφής, είναι κι αυτοί πραγματική λογοτεχνία.
ΜΙΧΑΕΛ ΚΟΥΜΠΦΜΥΛΕΡ 

• «Το Μεγαλείο της Ζωής» 
• Μτφρ.: Μ. Αγγελίδου 
• Εκδόσεις Αγρα. 

Είναι η μυθιστορηματική αφήγηση των τελευταίων λίγων μηνών της ζωής του Φραντς Κάφκα. Μια λογοτεχνική βιογραφία, λοιπόν, που διαλέγει ν’ αφηγηθεί όχι τη ζωή, αλλά τον θάνατο του ήρωά της. Η νεαρή Ντόρα Ντιαμάντ θα γνωρίσει τον Φραντς στο παραθαλάσσιο Μύριτς και θα τον ακολουθήσει από σπίτι σε σπίτι κι από σανατόριο σε σανατόριο ώς το τέλος του.
Και παρ’ όλον τον πόνο και την ασφυξία (τη συχνά κυριολεκτική) που σημάδεψε αυτόν τον τελευταίο χρόνο της ζωής του Κάφκα, ο Κούμπφμυλερ περιγράφει με λιτό και λιγόλογο ύφος, σχεδόν σαν πολεμικός ανταποκριτής, έναν έρωτα που σφύζει από ζωή και δύναμη ώς την τελευταία στιγμή, ισορροπώντας στο χείλος της απελπισίας χωρίς να της παραδίνεται ποτέ˙ και προσπαθώντας να βρει δρόμο και να προχωρήσει μέσα σ’ έναν κόσμο που (επίσης κυριολεκτικά) καταρρέει: στο Βερολίνο και στην (καθόλου χρυσή) Πράγα του Μεσοπολέμου.
ΤΖΟΝ ΓΟΥΙΛΙΑΜΣ 

• «Ο Αύγουστος» 
• Μτφρ.: Μ. Αγγελίδου 
• Εκδόσεις Gutenberg. 

Αφηγείται την ιστορία της ζωής ενός λεπτοκαμωμένου και φιλάσθενου νεαρού, που στα δεκαεννιά του χρόνια «κληρονομεί» τη μεγαλύτερη αυτοκρατορία του κόσμου: τη Ρώμη του Ιούλιου Καίσαρα. Ο νεαρός Οκτάβιος θα αναμετρηθεί με μυθικές μορφές, όπως ο Βρούτος, ο Κικέρωνας, ο Μάρκος Αντώνιος.
Κυρίως όμως θ’ αναμετρηθεί με τον ίδιον τον εαυτό του. Το επιστολικό μυθιστόρημα του Γουίλιαμς ζωντανεύει την ιστορία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τον θάνατο του Ιούλιου Καίσαρα ώς τις τελευταίες μέρες του Οκταβιανού Αυγούστου, τις σκευωρίες της Αυλής, τις ίντριγκες των συγκλητικών και των πραιτόρων, τις εκστρατείες των λεγεώνων στα πέρατα της γνωστής Γης.
Ο απλός και σίγουρος λόγος του Γουίλιαμς, η ισορροπία του ανάμεσα στην ιστορική αλήθεια και τη μυθοπλασία, μας ταξιδεύουν σαν πραγματική Μηχανή του Χρόνου στη Ρώμη του τελευταίου προχριστιανικού αιώνα, ζωγραφίζοντας όχι μόνο το πειστικό, ολοζώντανο, πορτρέτο ενός δυνατού ανθρώπου, αλλά και το εξίσου πειστικό και ολοζώντανο πολύπτυχο μιας ολόκληρης εποχής.
------------------------

Ο νεαρός συγγραφέας ορθώνεται παντοδύναμος

Της ΕΦΗΣ ΚΟΡΟΜΗΛΑ
ΓΚΙΣΤΑΒ ΦΛΟΜΠΕΡ 
«Η γυναίκα του κόσμου και άλλες ιστορίες» 

• Μτφρ.: Ε. Κορομηλά 
• Εκδόσεις Gutenberg. 

Ο Φλομπέρ έγραψε τα πέντε κείμενα που περιλαμβάνονται σε αυτό το βιβλίο ανάμεσα στα δεκαπέντε και τα δεκαοκτώ του χρόνια. Κεντρικό θέμα όλων τους είναι ο θάνατος, που πότε παίρνει τη μορφή της Γυναίκας του κόσμου, πότε σέρνει τον Χορό των νεκρών, πότε φέρνει σε σύγκρουση το άψυχο με το άυλο στο Δαιμονικό όνειρο, πότε στοιχειώνει μια αθώα κοπέλα στη Μνηστή και στο μνήμα και πότε γίνεται ένα συμβολικό bras de fer ανάμεσα σε δύο μέθυσους.
Τι μπορεί να γονιμοποίησε τη φαντασία του προς αυτή την κατεύθυνση, πέρα από τη μελαγχολία που νιώθουν συχνά οι έφηβοι και από το ρεύμα του φρενήρους ρομαντισμού της εποχής του; Την απάντηση τη δίνουν τα βιώματα της παιδικής του ηλικίας: ο συγγραφέας μεγάλωσε μέσα σχεδόν στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο της Ρουέν, και οι σκηνές αρρώστιας, θανάτου αλλά και ανατομίας ήταν ουσιαστικά οι πρώτες παραστάσεις των παιδικών του χρόνων. Γι’ αυτόν, ο θάνατος γειτνίαζε πάντοτε με τη ζωή. Αυτή η εξοικείωση τον έκανε να αναπτύξει μια υλιστική προσέγγιση της ζωής και να ακονίσει τον κυνισμό του.
Στοιχεία που χαρακτηρίζουν όχι μόνο τα νεανικά γραπτά του, αλλά και τα έργα της ωριμότητάς του. Μέσα στη ζοφερή ατμόσφαιρα που ζωγραφίζει με την πένα του, ο νεαρός συγγραφέας ορθώνεται σαρκαστικός, σκωπτικός και με μια αίσθηση παντοδυναμίας, θα έλεγε κανείς.
--------------------

Πιο επίκαιρο από ποτέ

Του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΚΥΠΡΙΩΤΗ

ΕΡΝΣΤ ΒΑΪΣ 
«Ο αυτόπτης μάρτυρας» 

• Μτφρ.: Αλ. Κυπριώτης 
• Εκδόσεις Σκαρίφημα. 

Στις 14 Ιουνίου 1940 ένας 58χρονος άνδρας βλέπει από το δωμάτιο του ξενοδοχείου του, όπου έχει καταφύγει, τα γερμανικά στρατεύματα να εισβάλλουν πανηγυρικά στο Παρίσι. Παίρνει δηλητήριο, μπαίνει στην μπανιέρα και κόβει τις φλέβες του. Την επόμενη ημέρα πεθαίνει στο νοσοκομείο. Ηταν ο γιατρός και συγγραφέας Ερνστ Βάις, Αυστριακός εβραϊκής καταγωγής.
Δύο χρόνια πριν είχε ολοκληρώσει το τελευταίο έργο του και το είχε φυγαδέψει στο εξωτερικό. Οπως έγραφε σ’ έναν φίλο του, επρόκειτο «για ένα μυθιστόρημα με γιατρούς (της Ψυχιατρικής), στο οποίο παίζει κάποιον ρόλο ο Χίτλερ˙ δεν είναι ο πρωταγωνιστής, αλλά κατά κάποιον τρόπο περιστρέφεται γύρω απ’ αυτόν.
Δύσκολα νομίζω ένας εκδοτικός οίκος εδώ ή στην Ολλανδία θα βρει το θάρρος να βγάλει κάτι τέτοιο». Πέρασαν 25 χρόνια, για να εκδοθεί «Ο αυτόπτης μάρτυρας». Η ψυχολογική ανατομία του νεαρού υποδεκανέα Χίτλερ, των πιστών οπαδών του και της επικράτησης του εθνικοσοσιαλισμού καθιστούν σήμερα τον «Αυτόπτη μάρτυρα» πιο επίκαιρο από ποτέ.
----------------------------

Τρεις μεταφραστικές καταθέσεις του Αχιλλέα Κυριακίδη

ΓΚΑΣΤΟΝ ΦΙΟΡΔΑ 
«Η συνωμοσία Μπόρχες»
(«Borges y el Pacto Sur») 

• Μτφρ.: Αχ. Κυριακίδης 
• Εκδόσεις opera. 

Πατώντας γερά σε μερικά από τα αρχετυπικά διηγήματα του μεγάλου Αργεντινού («Τα κυκλικά ερείπια», «Πιερ Μενάρ, συγγραφεύς του “Δον Κιχώτη”», «Ο Μπόρχες κι εγώ», «Ο άλλος»), ο επίσης Αργεντινός Γκαστόν Φιόρδα αποτολμά ένα μυθιστόρημα που ακροβατεί χαριέντως ανάμεσα στο φιλολογικό ψευδοδοκίμιο και στο μεταφυσικό θρίλερ.
Αφετηρία του, η σκανδαλώδης εικασία ότι αυτή η μείζων προσωπικότητα που όλοι αναγνωρίζουμε ως έναν από τους μεγαλύτερους στοχαστές, πεζογράφους και ποιητές του 20ού αιώνα δεν ήταν παρά ένα κατασκεύασμα της ομάδας του περίφημου περιοδικού «Sur», ένας ατάλαντος συγγραφίσκος που απλώς υπέγραφε τα διηγήματα και τα ποιήματα της ομάδας, με το όνομα Χόρχε Λουίς Μπόρχες. Λεπτό χιούμορ, «αστυνομικές» ανατροπές και απίστευτο αφηγηματικό… θράσος!
ΖΑΝ ΕΣΝΟΖ 
«Ειδική απεσταλμένη»
(«Envoyée spéciale») 

• Μτφρ.: Αχ. Κυριακίδης 
• Εκδόσεις Iκαρος. 

Μετά την αριστουργηματική «βιογραφική» τριλογία (Ραβέλ, Ζάτοπεκ, Τέσλα) και το πιο πυκνό, λιτό και χαμηλόφωνο μυθιστόρημα που έχει γραφτεί ποτέ για τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο («14»), ο σπουδαιότερος στιλίστας των γαλλικών γραμμάτων επιστρέφει στο είδος όπου θήτευσε παραπάνω από ευδόκιμα.
Το φρεσκότατο (η λέξη με όλες της τις έννοιες) μυθιστόρημά του είναι ένα περιπετειώδες οδοιπορικό στους δαιδάλους του τυχαίου, του παρισινού μετρό και, κυρίως, του αειμετάβολου χάρτη της διεθνούς πολιτικής, καθώς, ούτε λίγο ούτε πολύ, μια τραγουδίστρια ποπ της μιας (αλλά κολοσσιαίας) επιτυχίας επιστρατεύεται από τις γαλλικές μυστικές υπηρεσίες για να αποσταθεροποιήσει το καθεστώς της Βόρειας Κορέας! Μια… λιγωτικά ωραία αφήγηση κι ένα χιούμορ που δεν σ’ αφήνει στιγμή να ησυχάσεις και να δεις τα πράγματα ορθολογικά! Τι χρειάζεται, άλλωστε;
MΑΞ ΜΠΙΡΜΠΟΜ 
«Ινοχ Σόουμς: Μια ανάμνηση από τη δεκαετία του 1890»
(«Enoch Soames: A Memory from the Eighteen-Nineties») 

• Μτφρ.: Αχ. Κυριακίδης 
• Εκδόσεις Αγρα. 

Πρώτη εμφάνιση στα ελληνικά του καρικατουρίστα, δημοσιογράφου, στιλίστα δοκιμιογράφου και εξαιρετικού παρωδού πεζογράφου Max Beerbohm (1872-1956). Η νουβέλα «Ινοχ Σόουμς» είναι η πιο γνωστή της συλλογής «Seven Men» (1919) όπου πρωταγωνιστούν έξι (αργότερα οκτώ, στην έκδοση του 1950) φανταστικοί Αγγλοι πεζογράφοι του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, τους οποίους ο αφηγητής, ο ίδιος ο συγγραφέας, ισχυρίζεται ότι γνώρισε.
Ταξίδι στον χρόνο, συμφωνία με τον διάβολο και παρωδία της στάσης και του τρόπου ζωής των αισθητιστών, η νουβέλα είναι «μια μεταμοντέρνα μυθοπλασία γραμμένη πριν την εποχή της», η οποία, φυσικά, δεν ξέφυγε της προσοχής του Μπόρχες, όπως επισημαίνει στο επίμετρο της έκδοσης ο Αριστοτέλης Σαΐνης (η ψευδοδοκιμιακή υφή της καθιστά τον «διαβολιστή» Ινοχ Σόουμς πρόδρομο του μετασυμβολιστή Πιερ Μενάρ), ενώ δεν είναι τυχαίο ότι τη μιμήθηκε ο Ρεμόν Κενό και τη λάτρευε ο Ρομπέρτο Μπολάνιο.
-----------------------------

Συγκινητικά φιλοσοφημένο

Του Γ. Ι. ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗ
ΤΖΟΡΤΖ ΣΟΝΤΕΡΣ 
«Λήθη και Λίνκολν» 

• Μτφρ.: Γ. Ι. Μπαμπασάκης 
• Εκδόσεις Gutenberg. 

Το πρώτο του μυθιστόρημα. Του George Saunders. Και τι μυθιστόρημα! Βαθυστόχαστο, με ισχυρό ιστορικό έρμα, φιλοσοφημένα συγκινητικό, συγκινητικά φιλοσοφημένο. Μιλάει για την απώλεια, τον χαμό, για το πένθος. Με τρόπο που δεν αφήνει περιθώρια σε εύκολους συναισθηματισμούς. Διότι βάζει στο παιχνίδι και το χιούμορ. Εμπλέκει και το μεγάλο παιχνίδι της μορφής: θραύσματα λόγου μοντάρονται με ιστορικά ντοκουμέντα, άλλα αληθινά κι άλλα επινοημένα.
Ο Saunders παίζει –και τι άλλο να κάνεις όταν καταπιάνεσαι με το τι σημαίνει θάνατος– ναι, ο Saunders κερματίζει τον κόσμο για να τον συναρμολογήσει από την αρχή, έτσι ώστε να εντοπίσουμε κρυφά σημεία της μνήμης, τρόπους να αντιμετωπίζουμε την οδύνη. Ταυτόχρονα, σαν μάστορας σπουδαίος, επιχειρεί, και αυτός, μια λυτρωτική για το είδος ανανέωση της μυθιστορηματικής αφήγησης. Γίνεται, όπως μας δίδαξε και ο Thomas Bernhard, ένας επινοητικότατος μίμος των φωνών.
Δεν είναι μόνο η απώλεια του γιου αυτό που ταλανίζει τον Αβραάμ Λίνκολν. Είναι και η σχέση του με τη βία της ιστορίας, την ενδεχομένως αναπόδραστη βία, ιδίως όταν το επάγγελμά σου είναι να παρεμβαίνεις στο κύλισμά της. Ο Saunders μάς ενθαρρύνει, μέσα από το μυθιστόρημά του, να μάθουμε να κοιτάμε στα μάτια τον χαμό και να οπλίζουμε τη φαντασία μας για να τον υπερβαίνουμε, ή έστω να εξοικειωνόμαστε μαζί του.
Μεγάλη η χαρά και η τιμή μου που γύρισα αυτό το τόσο δυνατό μυθιστόρημα στη γλώσσα μας.
---------------------------

Στη «μαυρίλα» του ακραίου καλβινισμού

Της ΙΝΩ ΒΑΝ ΝΤΑΪΚ-ΜΠΑΛΤΑ
ΓΙΑΝ ΣΙΜΠΕΛΙΝΚ 
«Ο κήπος του Θεού» 

• Μτφρ.: Ι. Βαν Ντάικ-Μπαλτά 
• Εκδόσεις Καστανιώτη. 

Οταν ακούει κανείς τη λέξη φονταμενταλισμός, ο νους πηγαίνει σχεδόν αυτόματα στον ισλαμισμό, ειδικά τα τελευταία χρόνια μετά την εμφάνιση του «Ισλαμικού κράτους». Κι όμως: φονταμενταλιστές συναντάμε σε όλες τις θρησκείες, όπως αναδεικνύει με γλαφυρό τρόπο το βιβλίο του Γιαν Σίμπελινκ Ο κήπος του Θεού. Το βιβλίο πρωτοκυκλοφόρησε το 2005 και είχε μεγάλη επιτυχία στην Ολλανδία. Ταυτόχρονα δέχτηκε σφοδρή κριτική από την πλευρά ακριβώς των προτεσταντικών κύκλων που περιγράφονται σ’ αυτό.
Το τελευταίο, ωστόσο, δεν έχει και μεγάλη σημασία για τον μέσο αναγνώστη. Το βιβλίο, σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφικό, περιγράφει το εξαιρετικά αυστηρό καλβινιστικό περιβάλλον στο οποίο κινείται ο πρωταγωνιστής, ο Χανς. Γεννημένος σε μια φτωχή προτεσταντική οικογένεια, με έναν ολοένα πιο βίαιο πατέρα, αποφασίζει στα δεκατέσσερά του χρόνια να εγκαταλείψει το σπίτι του και να φτιάξει τη ζωή του μακριά από την καταπίεση του πατέρα και της θρησκείας. Η τελευταία, όμως, δεν πρόκειται να τον αφήσει να ξεφύγει.
Ο Γιόζεφ Μίρας, συνάδελφός του στο φυτώριο, προσπαθεί να τον προσηλυτίσει, αρχικά χωρίς επιτυχία. Ο Χανς παντρεύεται τον νεανικό του έρωτα, τη Μάρχιε, ανοίγει δικό του φυτώριο, κάνει δύο παιδιά. Και τότε τον ξαναβρίσκει ο Γιόζεφ, και μαζί με μερικούς ομόθρησκούς του, τυλίγουν τον Χανς σε ένα ολοένα πιο ασφυκτικό δίχτυ, απ’ όπου δεν μπορεί να απελευθερωθεί. Μπροστά στον φόβο μιας αιώνιας καταδίκης στην Κόλαση, ο Χανς παραμελεί την οικογένειά του, τη δουλειά του και οι ιεροκήρυκες αποκτούν ολοένα μεγαλύτερη δύναμη.
Με απλή γλώσσα, ο Σίμπελινκ περιγράφει την πορεία ζωής του ήρωά του και τη σταδιακή κάθοδο στη «μαυρίλα» του ακραίου καλβινισμού.
--------------------------

Λογοτεχνική μελέτη θανάτου

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΞΕΝΑΡΙΟΥ
ΓΚΙ ΝΤΕ ΜΟΠΑΣΑΝ 
«Οι αυτόχειρες» 

• Μτφρ.-Επιμ.: Γ. Ξενάριος 
• Εκδόσεις Κέδρος. 

Η αυτοχειρία κατέχει κεντρική θέση σε όλο το φάσμα της λεγόμενης «λογοτεχνίας της απελπισίας». Πράξη που συχνά βρίσκεται στο κέντρο του μύθου –η Καρένινα και η Μποβαρύ είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα–, η αυτοχειρία καταλύει την ιστορία, απελευθερώνοντας όλο το συναισθηματικό δυναμικό που έχει σωρευτεί στο μυθιστόρημα. Επιπλέον, στο κέντρο της χειρονομίας της αυτοκτονίας υπάρχει αυτό που βρίσκει κανείς και στην τρέλα: η διαταραχή της ταυτότητας του Εγώ, η κατάλυση της ενότητάς του.
Ο Μοπασάν, ο οποίος είχε κάνει δύο απόπειρες αυτοκτονίας, στη διάρκεια της ζωής του δοκιμάστηκε από τη μοναξιά αλλά και από την τρέλα. Παράλληλα, έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον τόσο για την ψυχολογία όσο και για την, καινούργια τότε, έρευνα της παθολογίας του εγκεφάλου, παρακολούθησε μάλιστα τα μαθήματα του διάσημου δόκτορα Σαρκό στη Σαλπετριέρ. Ετσι, κατάφερε να συγκροτήσει ένα συγγραφικό σχέδιο που, από τη μια, στηριζόταν στο, οδυνηρό, βίωμα και, από την άλλη, στην περίφημη θανατολογία του, στη λογοτεχνική μελέτη του θανάτου.
Οι «Αυτόχειρες», ένας κύκλος διηγημάτων με κέντρο την εκούσια επιλογή του θανάτου, πέρα από την αισθητική τους αρτιότητα και τη θεματική τους πρωτοτυπία, αποτελούν ένα σημαντικό κλειδί για την κατανόηση όλου του αφηγηματικού προγράμματος του σπουδαίου Γάλλου διηγηματογράφου.
--------------------------

Εδώ ο μεταφραστής σωπαίνει…

Του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΠΟΥΛΟΥ
ΜΑΡΣΕΛ ΠΡΟΥΣΤ 
«Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο»
(τόμ. VII: «Ο ανακτημένος Χρόνος») 

• Mτφρ.-Επιμ.-Σημ.-Επίμ.: Π. Πούλος 
• Εκδόσεις Εστία. 

Καθώς αναμένω το σύνολο των τυπογραφικών διορθώσεων, ομολογώ πως νιώθω ένα βαθύ αίσθημα ανακούφισης που το ελληνικό αναγνωστικό κοινό θα είναι επιτέλους σε θέση να διαβάσει το μυθιστόρημα του Προυστ από την αρχή μέχρι το τέλος, ή –γιατί όχι;– από το τέλος μέχρι την αρχή.
Η δυνατότητα αμφίδρομης ανάγνωσης αυτού του έργου αντανακλά και τον τρόπο οικοδόμησής του, καθώς ο Γάλλος συγγραφέας φρόντισε να δημιουργήσει έναν πυκνό ιστό διασυνδέσεων μεταξύ αρχής και τέλους. Εύλογα θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι ο έβδομος και τελευταίος τόμος του μυθιστορήματος, ο υπό έκδοση Ανακτημένος Χρόνος, δεν αποτελεί παρά κάποιας λογής ανάπτυγμα των πεντέμισι πρώτων σελίδων τού Από τη μεριά του Σουάν. Προσθέτοντας, εντούτοις, πως τα εναλλασσόμενα μοτίβα της απότομης εγρήγορσης και της βύθισης στον ύπνο, των «συγκεχυμένων και στροβιλιστών αναπολήσεων», τίθενται εν προκειμένω σε πλήρη λειτουργία, σε τέτοιον μάλιστα βαθμό που να ανατρέπεται το νόημά τους.
Στήνεται ένας ξέφρενος Χορός της μουσικής του Χρόνου, που δεν διατρέχει απλώς το άνυσμα της καθημερινότητας και της δημιουργικής διάστασης της ζωής του συγγραφέα, αλλά επίσης καταγράφει τόσο τις ανατροπές που επιτελούνται στην κοινωνική ιεραρχία όσο και τις μεταβολές του σκηνικού της παγκόσμιας Ιστορίας, συνοψίζοντας σε τελική ανάλυση τις ψυχο-κοινωνιολογικές προϋποθέσεις της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Πώς επιτελείται κάτι τέτοιο; Εδώ ο μεταφραστής (εφόσον θεωρήσει ότι έχει δώσει ό,τι ήταν δυνατόν να δώσει) σωπαίνει, αφήνοντας τον αναγνώστη ελεύθερο να το σκεφτεί από μόνος του.
------------------------------

Τρεις μεταφραστικές καταθέσεις της Κατερίνας Σχινά

ΠΑΤΡΙΚ ΧΑΜΙΛΤΟΝ 
«Οι σκλάβοι της μοναξιάς» 

• Μτφρ.: Κ. Σχινά 
• Εκδόσεις Στερέωμα. 

Ανακάλυψα τυχαία αυτόν τον συναρπαστικό συγγραφέα και κατάλαβα αμέσως γιατί υπήρξε τόσο δημοφιλής στα χρόνια του πολέμου και τη δεκαετία του 1950 προτού πεθάνει σχετικά πρόωρα, το 1962, από γενική κατάρρευση λόγω αλκοολισμού. Αστός, που λάτρευε το περιθώριο· μαρξιστής και κατά δήλωσή του «σφοδρός αντικαπιταλιστής», που πάντα γεννούσε δυσπιστία στο κόμμα του, το αγγλικό Κ.Κ.· μάλλον ομοφυλόφιλος, που θυσίασε τα πάντα για την καρδιά μιας πόρνης.
Τον είπαν «Ντίκενς του Μεσοπολέμου» και αυτό ήταν: λάτρης και ραψωδός ενός Λονδίνου που δεν υπάρχει πια. Το μυθιστόρημά του περιγράφει μια επική μάχη προσωπικοτήτων μέσα στο περιβάλλον μιας κλειστοφοβικής πανσιόν στην αγγλική επαρχία, εν μέσω του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου: άνθρωποι ηττημένοι που ξαφνικά εγκαταλείπονται στα πάθη τους, ωθούμενοι από τον φόβο ενός ενδεχόμενου τέλους, μοναχικές καρδιές που ζωντανεύουν στις πολύβουες παμπ, στο θέατρο, στις αίθουσες χορού, στραγγίζοντας τη ζωή σαν να μην υπάρχει αύριο. Αψύ, ειρωνικό, βαθιά ανθρώπινο.
ΙΑΝ ΜΑΚ ΓΙΟΥΑΝ 
«Καρυδότσουφλο» 

• Μτφρ.: Κ. Σχινά 
• Εκδόσεις Πατάκη. 

Ο Ιαν Μακ Γιούαν είναι ένας συγγραφέας που σε κάθε του βιβλίο ανανεώνεται θεματικά και υφολογικά, ένας μυθιστοριογράφος που δοκιμάζει τα μέσα του τανύοντάς τα ώς τα εκφραστικά τους όρια και μαζί δοκιμάζει και τον μεταφραστή του.
Εδώ μιλάει ένα έμβρυο, παγιδευμένο στη μήτρα της μητέρας του, καταδικασμένο να μεθάει μαζί της, να συμπιέζεται έως ασφυξίας την ώρα των ερωτικών της συνευρέσεων, αλλά κυρίως να παρακολουθεί το σατανικό σχέδιο που εξυφαίνει με τον εραστή της, εναντίον του ποιητή πατέρα του. Ενας αγέννητος Αμλετ είναι το οκταμηνίτικο τούτο έμβρυο – γιατί η μητέρα του, η Τρούντι (Γερτρούδη;) σχεδιάζει με τον ασήμαντο θείο του, τον Κλωντ (Κλαύδιο;) τη δολοφονία που θα στοιχειώσει τη ζωή του γιου της, εν αναμονή της γέννησής του.
Κλασική δομή θρίλερ, ελεγειακός τόνος, οξύτατη ειρωνεία, συνεχείς αναφορές στην ιστορία και την αγγλική ποίηση (μετατονισμένος, όλος ο Σαίξπηρ βρίσκεται εδώ, αλλά και απόηχοι των ποιητών που ο Μακ Γιούαν αγαπά): ένα ολιγοσέλιδο αριστούργημα.
ΤΟΝΙ ΜΟΡΙΣΟΝ 
«Γυρισμός» 

• Μτφρ.: Κ. Σχινά 
• Εκδόσεις Παπαδόπουλος. 

Πανευτυχής που επιστρέφω στην Τόνι Μόρισον, ξαναβρίσκω στον Γυρισμό όλα τα θέματα που τροφοδότησαν τη μυθοπλασία της: την εξουσία που ασκεί το παρελθόν στο παρόν, τον έρωτα και των απώλεια, τη δυνατότητα της λύτρωσης και της υπέρβασης, και κυρίως τη δύναμη της ανάμνησης και της μαρτυρίας.
Η Μόρισον επιστρατεύει εδώ μερικές από τις απαραγνώριστες αφηγηματικές της τεχνικές –πολλαπλή εστίαση, διακειμενικές αναφορές σε παλαιότερα μυθιστορήματά της, αλληλεπίδραση ήρωα και αφηγητή– και παρότι πάντοτε οικεία, καταφέρνει να είναι εξαιρετικά πρωτότυπη. Επιστρέφει στη δεκαετία του 1950, και ανασκάπτει την τραυματική επίδραση που άσκησε στις συνειδήσεις τόσο ο πόλεμος της Κορέας όσο και τα βιολογικά πειράματα στους Αφροαμερικανούς, αυτό το ένοχο μυστικό της Αμερικής, που αποσιωπήθηκε επί δεκαετίες.
Ο βετεράνος ήρωάς της και οι τυπικά ανδρικές εμπειρίες του –η φρίκη του πολέμου, οι ψυχολογικές της επιπτώσεις, οι δεσμοί της ανδρικής φιλίας και η αδελφική ευθύνη– δεν την κάνουν βέβαια να αποσύρει το ενδιαφέρον της από τον κόσμο των γυναικών, που τόσο έξοχα αποτύπωσε στα βιβλία της. Και είναι πάντα συγκινητική και πάντα ανελέητη.
-------------------------------------

Ενας ελικοειδής μονόλογος ρωγμών - συνέχειας

Του ΜΑΡΙΟΥ ΧΑΤΖΗΠΡΟΚΟΠΙΟΥ
ΚΛΑΡΙΣΕ ΛΙΣΠΕΚΤΟΡ 
«Τα Κατά Α.Γ. Πάθη» 

• Μτφρ.: Μ. Χατζηπροκοπίου 
• Εκδόσεις Αντίποδες. 

Μια ευκατάστατη κάτοικος του Ρίο ντε Τζανέιρο, η Α.Γ., προσπαθεί να βάλει σε λέξεις τη μυστικιστική εμπειρία που βίωσε την προηγούμενη μέρα. Μπαίνοντας στο δωμάτιο της υπηρέτριας που είχε μόλις παραιτηθεί, και ενώ περίμενε πως θα αντιμετώπιζε το χάος, βρίσκει ένα «πεντακάθαρο δονούμενο δωμάτιο, σαν ψυχιατρική κλινική από όπου είχαν πάρει τα επικίνδυνα αντικείμενα».
Μόνη παραφωνία, ένα αινιγματικό σχέδιο στον τοίχο: ένα σκυλί, μία γυναίκα, ένας άντρας. Κοιτάζοντάς το, η Α.Γ. συνειδητοποιεί πως η υπηρέτρια τη μισούσε. Γεμάτη οργή, ανοίγει την πόρτα της ντουλάπας, από όπου ξεπετάγεται μια κατσαρίδα. Κλείνει την πόρτα με βρόντο, συνθλίβοντας το κέλυφος του εντόμου. Η κατσαρίδα αργοπεθαίνει, ενώ από μέσα της εκκρίνεται μια λευκώδης ουσία. Με τρόμο αλλά και σαγήνη, η Α.Γ. μένει να κοιτά τη θνήσκουσα ζωή. Η επαφή της με το μιαρό, το Αλλο, οδηγεί σταδιακά σε ένα συμβάν αποκάλυψης: η Α.Γ. κοινωνεί την ουσία της κατσαρίδας.
«Αυτό το βιβλίο είναι όπως ένα οποιοδήποτε βιβλίο. Θα ήμουν όμως ευχαριστημένη εάν διαβαζόταν μόνο από ανθρώπους με ήδη διαμορφωμένη ψυχή». Με αυτή την προειδοποίηση, η Κλαρίσε Λισπέκτορ εισάγει τον αναγνώστη στο Τα Κατά Α.Γ. Πάθη – ένα από τα πιο πολυσυζητημένα κείμενα του εικοστού αιώνα, το οποίο επαναπροσδιόρισε την έννοια του μυθιστορήματος.
Γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο, το έργο αποτυπώνει την κλιμάκωση μιας προσωπικής αναζήτησης, όπου τα όρια ανάμεσα στο ανθρώπινο, το ζωικό, το θεικό και το ζωώδες, ανάμεσα στον άλλο και τον εαυτό, διαρρέουν. Οργανώνοντας συστηματικά την ιστορία σε κεφάλαια, καθένα από τα οποία ξεκινά με τη φράση που κλείνει το προηγούμενο, η Λ. δομεί έναν ελικοειδή μονόλογο ρωγμών - συνέχειας, με κεντρικό διακύβευμα το ίδιο το συμβάν της γλώσσας. Η γλώσσα γίνεται το μέσο για να ειπωθεί το άρρητο, με πλήρη παραδοχή της εγγενούς αντίφασης: ενώ απομακρύνει το ον από την ουσία του, ταυτόχρονα συστήνει το κλειδί που την αγγίζει.
--------------------------
Νόμπελ Λογοτεχνίας 2017

Η θέα της αβύσσου

Της ΑΝΝΑΣ ΣΤΑΣΙΝΟΥ

Τον Καζούο Ισιγκούρο τον γνώρισα νωρίς, στα πρώτα μου φοιτητικά χρόνια, στις αρχές της δεκαετίας του ’80, μέσα από ένα φτενό βιβλιαράκι των εκδόσεων Λιβάνη, τη «Χλωμή θέα των λόφων». Το είχα αγοράσει από παρόρμηση –τίτλος αινιγματικός, άγνωστο όνομα συγγραφέα, στο εξώφυλλο μια γιαπωνέζικη μάσκα, μια κάπως επιτηδευμένη γραμματοσειρά που ανακαλούσε ιδεογράμματα– αλλά το διάβασα απνευστί. Στο επίκεντρο του βιβλίου, η παράλληλη ιστορία δύο γυναικών αποτύπωνε τον μετεωρισμό ανάμεσα σε έναν πανάρχαιο πολιτισμό που αποσύρεται αργά και σ’ εκείνη τη νέα συνθήκη που αναδύεται μέσα από οδυνηρούς σπασμούς, ολοκαίνουργια, υβριδική, ακόμη αδιαμόρφωτη, αλλά αναιδής, ορμητική, διεκδικητική. Ανέτεμνε τη γυναικεία νοοτροπία, ανοίκεια και παραδόξως κοντινή. Διερευνούσε τη σχέση ανάμεσα στις γενιές, ανάμεσα στο παραδοσιακό και το σύγχρονο, την πλησμονή και την απώλεια, το σφάλμα και τη συγγνώμη.
Ηταν το πρώτο βραβευμένο βιβλίο ενός νεαρού Βρετανο-Ιάπωνα, που είχε γεννηθεί το 1954 και τότε, λίγο πριν κλείσει τα τριάντα, είχε συμπεριληφθεί από το περιοδικό Granta στους σημαντικούς συγγραφείς της γενιάς του, τον Μάρτιν Εϊμις, τον Σάλμαν Ρούσντι, τον Τζούλιαν Μπαρνς, τον Γκρέιαμ Σουίφτ, τον Ιαν ΜακΓιούαν κι άλλους ακόμη, που πραγματικά σφράγισαν την αγγλόφωνη λογοτεχνία επί δεκαετίες.
Ο,τι απασχόλησε σε όλη του την πεζογραφία τον, νομπελίστα πλέον, Καζούο Ισιγκούρο –αυτήν τη συνεσταλμένη μορφή των βρετανικών γραμμάτων, που έφτασε στην Αγγλία στα πέντε του χρόνια από το ρημαγμένο Ναγκασάκι όπου γεννήθηκε, σπούδασε Φιλοσοφία, Αγγλική Λογοτεχνία και Δημιουργική Γραφή στο περίφημο Πανεπιστήμιο East Anglia με τον Μάλκολμ Μπράντμερι, έζησε στην Αμερική on the road για ένα χρόνο και επισκέφθηκε την Ιαπωνία των προγόνων του μόλις το 1989– ήταν η οδυνηρή διαπλοκή παρόντος και παρελθόντος, η ρευστότητα της ανθρώπινης ταυτότητας, η αναζήτηση του νοήματος στο γέρμα της ζωής.
Στο μυθιστόρημά του «Τότε που ήμασταν ζωντανοί» (Καστανιώτης), ένας διάλογος ανάμεσα σ’ έναν Ιάπωνα στρατιωτικό και τον κεντρικό ήρωα του βιβλίου είναι παραπάνω από ενδεικτικός: «“Μία από τις ποιήτριές μας, κυρία της ιαπωνικής αυλής πριν από πολλά χρόνια, είχε γράψει πως η παιδική μας ηλικία γίνεται σαν τόπος αλλότριος όταν πια μεγαλώνουμε”. “Για μένα, πάντως, Συνταγματάρχα, μόνον αλλότριος τόπος δεν υπήρξε. Θα έλεγα ότι εκεί εξακολούθησα να ζω όλη τη ζωή μου. Μόλις τώρα ξεκινάω να φύγω πια για αλλού”».
Η ταυτότητα κάθε ανθρώπου, μας λέει ο Ισιγκούρο, μπορεί να βρίσκεται κρυμμένη σ’ ένα πακετάκι επιστολές από το παρελθόν, δεμένο με μια φθαρμένη κορδελίτσα∙ σ’ ένα τοπίο, ένα τραγούδι, ένα φωτεινό πρωινό, διάστικτο από παιδικά γέλια∙ σε λίγες νότες μουσικής που ακούστηκαν στο φεγγαρόφωτο∙ σε μια νεφελώδη συντεταγμένη, που δεν καθορίζεται από ημερομηνίες και κάποια συγκεκριμένη χρονοκλίμακα, αλλά συναντιέται με ό,τι ο Γουέρντσγουορθ ονόμαζε «πρωταρχικό νόμο της φύσης μας» –δηλαδή, με το θεμελιώδες ανθρώπινο χάρισμα να μετακινούμαστε ψυχοδιανοητικά μέσα στον χρόνο.
Και οι αγωνίες των ηρώων του, οι βασανιστικοί νυγμοί της συνείδησης που προκαλεί το ανεύρετο, το πάντα φευγαλέο νόημα κάθε βίου, είναι κοινές, διανθρώπινες: Πώς μπορούμε να συντηρήσουμε τη μνήμη, προστατεύοντας την πολύτιμη ουσία της από τις στρεβλώσεις, τις κακοποιήσεις, τις χειραγωγήσεις που οδηγούν σε εκατόμβες; Πώς διαχειριζόμαστε τον πόλεμο, τον θάνατο, την απώλεια; Τι σημαίνει επιτυχία και τι δημιουργικότητα;
Μήπως και τα δυο είναι μια παγίδα, μια πλάνη; Τι φταίει και αναπόφευκτα αποστραγγίζονται από την ικμάδα τους όλα όσα μας έδιναν κάποτε χαρά, όλα όσα μας φαίνονταν έμπλεα νοήματος; Πόσο αιφνίδια εισβάλλει το γήρας στην αλαζονική αιωνιότητα της νιότης; Πόσο εύθραυστος είναι ο έρωτας και πόσο σαρκοβόρα η αγάπη; Τέλος, ποια είναι η σχέση του ανθρώπου με την εξουσία; Και πώς αναδύεται ένας ηττημένος από το πηγάδι της ματαίωσης;
Με επτά μυθιστορήματα στο ενεργητικό του («Χλωμή θέα των λόφων», Λιβάνης, «Καλλιτέχνης του ρευστού κόσμου», Εστία, «Τα απομεινάρια μιας μέρας», Καστανιώτης, «Ο απαρηγόρητος», Καστανιώτης, «Οταν ήμασταν ορφανοί», Καστανιώτης, «Μη μ’ αφήσεις ποτέ», Καστανιώτης, και «Ο θαμμένος γίγαντας», Ψυχογιός), και μια έξοχη συλλογή διηγημάτων («Νυχτερινά», Καστανιώτης) ο Καζούο Ισιγκούρο «αποκάλυψε την άβυσσο πίσω από την ψευδαίσθηση πως συνδεόμαστε με τον κόσμο», καθώς προσφυώς αποφάνθηκε η Σουηδική Ακαδημία.