Η «Μίλενα από την Πράγα» δεν είναι ένα ακόμα βιβλίο στρατοπεδικής λογοτεχνίας, αλλά ένα έργο πολλαπλής στόχευσης: είναι ταυτόχρονα βιογραφία μιας νεκρής φίλης, φόρος τιμής σ΄ έναν έρωτα μεταξύ γυναικών, μια μη λογοτεχνική μαρτυρία επιβίωσης από πρώτο χέρι, μια τοιχογραφία της ζωής στην καλλιτεχνικά και επιστημονικά πρωτοποριακά Κεντρική Ευρώπη του μεσοπολέμου προτού τη διαλύσει ο ναζισμός, μια αναφορά στο πρώιμο κεντροευρωπαϊκό φεμινισμό (αξέχαστες οι «μινερβιάδες») και πολλά άλλα, που ο χώρος δεν επαρκεί να τα χωρέσω.
«Μίλενα από την Πράγα»: Ένα σημαντικό βιβλίο από την «Κίχλη» και «Τα Πράγματα»
Πηγή: 9,84.gr
Κυκλοφόρησε πολύ πρόσφατα στα ελληνικά, μισό αιώνα και πάνω από τη γερμανική του έκδοση, το βιβλίο «Μίλενα από την Πράγα» («Milena, Kafkas Freundin», 1963) της Γερμανίδας δημοσιογράφου και συγγραφέα Μαργκαρέτε Μπούμπερ – Νόιμαν (το βιβλίο ακολουθεί τον τύπο Νόυμαν, στο εξής Μ.Μ.Ν.), σε μετάφραση της Τούλας Σιετή, με επιμέλεια – επίμετρο από την κ. Αδριανή Δημακοπούλου και θεώρηση κειμένων από την κ. Μήνα Πατεράκη – Γαρέφη. Μια συνεκδότρια είναι η κ. Γιώτα Κριτσέλη της «Κίχλης» (για «Τα πράγματα» δεν ξέρω), ενώ ακόμα και το εξώφυλλο σχεδιάστηκε από την κ. Βάσω Αβραμοπούλου. Δηλαδή γυναίκες συντελέσανε κατά κύριο λόγο στην ανά χείρας έκδοση- όχι τυχαία, καθώς θα φανεί πιο κάτω.
Η συγγραφέας Μ.Μ.Ν. (1901 – 1989), Γερμανίδα κομουνίστρια του μεσοπολέμου και μάνα δύο παιδιών –των οποίων την επιμέλεια στερήθηκε λόγω της πολιτικής της δράσης– ακολούθησε το δεύτερο άντρα της, τον Χάιντς Νόιμαν, στέλεχος της Κομουνιστικής Διεθνούς, στη νεαρή σοβιετική Ρωσία, την Ισπανία του εμφύλιου πολέμου και στη Σοβιετική Ένωση. Εκεί ο άντρας της πιάστηκε και εκτελέστηκε από τα όργανα του Στάλιν (1937) ενώ η ίδια επίσης φυλακίστηκε κι αργότερα κλείστηκε σε σοβιετικό γκουλάγκ (1940). Λόγω της (πρόσκαιρης) συμμαχίας Στάλιν – Χίτλερ, παραδόθηκε από τους σοβιετικούς στους ναζί, οι οποίοι την έκλεισαν στο ναζιστικό στρατόπεδο του Ράβενσμπρουκ. Εκεί, η Μ.Μ.Ν. πέρασε όλα τα χρόνια που πολέμου, επέζησε και απελευθερώθηκε. Έχοντας ζήσει τη φρικτή εμπειρία και των δύο μεγάλων ολοκληρωτισμών του 20ου αιώνα (κομουνισμός και ναζισμός), αφιέρωσε όλη της τη ζωή στην προσπάθεια να καταδείξει τις ομοιότητές τους.
Στα χρόνια του Ράβενσμπρουκ, η Μ.Μ.Ν. γνώρισε τη συγκρατούμενή της δημοσιογράφο, συγγραφέα, εκδότρια και μεταφράστρια Μίλενα Γιέσενσκα (1896 – 1944) από την Πράγα, γνωστή (και σε μας) από τα «Γράμματα στη Μιλένα» (όπως τονίζαμε τότε το όνομα), του σπουδαίου μοντερνιστή Τσεχοεβραίου συγγραφέα Φραντς Κάφκα, του οποίου το έργο ανήκει στη γερμανική γραμματεία.
Οι δυο γυναίκες έγιναν φίλες και στήριξαν η μια την άλλη στην τρομακτικά δύσκολη διαβίωση μέσα στο χιτλερικό Ράβενσμπρουκ, που σταδιακά μετατράπηκε από στρατόπεδο εργασίας σε στρατόπεδο εξόντωσης, σχεδιάζοντας να γράψουν μαζί, όταν θα έβγαιναν, το βιβλίο «Η εποχή των στρατοπέδων συγκέντρωσης». Αλλά η Μίλενα έχασε τη ζωή της έγκλειστη, ενώ η επιζήσασα Μ.Μ.Ν. έγραψε το βιβλίο αυτό, βιογραφώντας τη νεκρή φίλη της.
Με τη λέξη «βιογραφώντας» κυριολεκτώ. Γιατί, καθώς οι δυο γυναίκες ήρθαν πάρα πολύ κοντά, διηγούνταν η μια στην άλλη τη ζωή τους κι έτσι η Μ.Μ.Ν. στο βιβλίο της αναπαριστά ολόκληρη η ζωή της φίλης της, ενώ ταυτόχρονα μιλάει για τη ζωή τους στο στρατόπεδο, με αναφορές και στη δική της ζωή. Προκύπτει λοιπόν μια Μίλενα ταυτόχρονα αλέγρα, αλύγιστη, δημιουργική, βαθυστόχαστη, εξαιρετικά δοτική – στηρικτική στους άλλους, με χιούμορ και διάθεση για αστεία ή και πλάκες, κι επίσης ένας παιδικός χαρακτήρας, έτοιμη πάντα να ρισκάρει, ακόμα και στις άθλιες συνθήκες ενός στρατοπέδου που διοικείται από τα ες ες.
Η «Μίλενα από την Πράγα» δεν είναι ένα ακόμα βιβλίο στρατοπεδικής λογοτεχνίας, αλλά ένα έργο πολλαπλής στόχευσης: είναι ταυτόχρονα βιογραφία μιας νεκρής φίλης, φόρος τιμής σ΄ έναν έρωτα μεταξύ γυναικών, μια μη λογοτεχνική μαρτυρία επιβίωσης από πρώτο χέρι, μια τοιχογραφία της ζωής στην καλλιτεχνικά και επιστημονικά πρωτοποριακά Κεντρική Ευρώπη του μεσοπολέμου προτού τη διαλύσει ο ναζισμός, μια αναφορά στον πρώιμο κεντροευρωπαϊκό φεμινισμό (αξέχαστες οι «μινερβιάδες») και πολλά άλλα, που ο χώρος δεν επαρκεί να τα χωρέσω.
Από το σπουδαίο αυτό βιβλίο, το κυρίως κείμενο του οποίου καλύπτει περίπου 300 σελίδες, θα μου μείνουν περισσότερο δυο κυρίως περιστατικά: η νύχτα που πέρασαν οι δυο φίλες κρυφά στο ιατρείο του στρατοπέδου και η εγχείρηση νεφρού της Μίλενας από έναν ες ες χειρούργο που, παραδόξως, της φέρθηκε καλά (αλλά παρακάτω, στη βιογραφία του, διαβάζουμε ότι μεταπολεμικά καταδικάστηκε σε θάνατο και αυτοκτόνησε προτού εκτελεστεί).
Στην ελληνική έκδοση, άλλες 80 σελίδες περίπου καλύπτονται (με μικρότερα γράμματα) από το επίμετρο τής (και επιμελήτριας του βιβλίου) κ. Δημακοπούλου. Τιτλοφορείται «Έρως φιλότητος. Μαργκαρέτε Μπούμπερ – Νόυμαν και Μίλενα Γιέσενσκα» και είναι ένα εξαντλητικό δοκίμιο που ξεκινάει από την αρχική χειραψία γνωριμίας των δυο γυναικών για να επεκταθεί σε πολλά θέματα, μεταξύ των οποίων αναφορές στη στρατοπεδική λογοτεχνία, η διαφορετική ματιά των δύο φύλων στις σχετικές μαρτυρίες, φιλολογική αποτίμηση του έργου της Μ.Μ.Ν., ένα βιβλίο που έγραψε η κόρη τής Μίλενα για τη μάνα της, οι διάφορες εκδόσεις του βιβλίου στα γερμανικά, άλλες βιογραφίες της Μίλενα, οι «ανάξιες» μάνες και κόρες, οι γυάλινες μπίλιες, ο σχολιασμός του νεολογισμού «γκαζάρω» (για τα τρία αυτά δε θέλω να εξηγήσω άλλο, εδώ) και πολλά περισσότερα.
Ακόμα, άλλες 90 σελίδες καλύπτονται από βιογραφικά σημειώματα, τα περισσότερα από τα οποία θα μπορούσαν να είναι, το καθένα, ένα βιβλίο από μόνο του. Εδώ παρελαύνουν από ψυχίατροι και δημοσιογράφοι μέχρι στελέχη των ες ες και συγγραφείς, από αρχιτέκτονες και πολιτικοί μέχρι ηθοποιοί και αστρονόμοι κι από στελέχη της Κομουνιστικής Διεθνούς μέχρι αρχιτέκτονες, Τσέχοι, Αυστριακοί, Γερμανοί, Σλοβάκοι, Εβραίοι και άλλοι, ή ανάμικτοι, που αναφέρονται μέσα στο βιβλίο. Εδώ, επίσης, υπάρχει και εκτεταμένη βιοεργογραφία της ίδιας της Μ.Μ.Ν..
Τέλος, άλλες σχεδόν 40 σελίδες καλύπτονται από εξηγητικό πίνακα κυριωνύμων (ποιος/τι είναι ποιος/τι), ευρετήριο και φωτογραφικό παράρτημα. Πρόκειται γα απαραίτητο βοήθημα, η αξία του οποίου δυστυχώς δεν είναι αυτονόητη για το σύνολο των εκδοτών μας. Το ίδιο ισχύει και για τις υποσημειώσεις που συνοδεύουν, χωριστά, το κυρίως κείμενο, το δοκιμιακό επίμετρο και τα βιογραφικά σημειώματα
Η Τούλα Σιετή δεν έζησε να δει τη λαμπρή δουλειά της τυπωμένη, καθώς έχει πεθάνει από το 2010, και γι΄ αυτό τα κείμενά της, όπως και όλου του βιβλίου, τα θεώρησε η κ. άκη – Γαρέφη. Κι όπως διαβάζουμε στον κολοφώνα του τόμου των 520 περίπου σελίδων, διορθώτρια ήταν η κ. Χριστίνα Τούτουνα.
Η κ. Γιώτα Κριτσέλη της (συν)εκδότριας «Κίχλης», η οποία και σχεδίασε την έκδοση, έβγαλε ένα από τα σημαντικότερα βιβλία του οίκου της, το οποίο μπορεί ν΄ αποδειχτεί ένα από τα εκδοτικά γεγονότα της χρονιάς που ξεκίνησε. Αν κρίνω από το ότι η κ. Δημακοπούλου χρονολογεί το επίμετρό της στα 2012, ενώ το βιβλίο τυπώθηκε το Δεκέμβρη του 2015, γίνεται αντιληπτό ότι το ελάχιστο του χρόνου προετοιμασίας της έκδοσης ήταν μια τριετία. Κι αν λογαριάσουμε πότε είχε καταπιαστεί με το κείμενο πρώτη φορά η μεταφράστρια (άγνωστο), ποιος ξέρει πόσα χρόνια κράτησε η συνολική προσπάθεια. Αυτό για να φανεί πόσον καιρό θέλει για να βγει μια άρτια έκδοση.
Υ.Γ. Νομίζω ότι τώρα φάνηκε γιατί είχα γράψει στην αρχή «γυναίκες συντελέσανε κατά κύριο λόγο στην έκδοση»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου