του Δημήτρη Σωκιαλίδη.
Τελικά μήπως υποφέρετε από λέξεις παγιδευμένες στο σώμα σας; Και χρειάζεστε κάποιο μάγο, λογοτέχνη, γιατρό, για να τις ανασύρει και να ανακουφιστείτε; Σε ένα από τα πολλά ενδιαφέροντα παραδείγματα του εν λόγω βιβλίου, η αιμορραγική κολίτιδα του ασθενούς αποδεικνύεται ως η σωματικά και υποσυνείδητα καταγεγραμμένη έλλειψη της πατρικής σχέσης, η οποία μετά από τυχαίες λεκτικές συσχετίσεις της ψυχαναλύτριας, κατάφερε να αναδυθεί στο χώρο των λεκτικών συμβόλων και να πάψει να εκφράζεται σωματικά.
Όχι, το βιβλίο δεν είναι άλλο ένα ψυχαναλυτικό κείμενο για να σας κερδίσει η ψυχανάλυση, αλλά μία εμπεριστατωμένη κριτική των αδυναμιών της σύγχρονης συμβατικής ιατρικής που προκύπτουν από την αυξανόμενη αγνόηση της ψυχοσωματικής διάστασης των ασθενειών.
Η ανάγκη για αποτελεσματικότητα με χαμηλό κόστος, μετρήσιμα αποτελέσματα, επιβίωση και κερδοφορία των φαρμακευτικών εταιρειών, έχουν οδηγήσει την συμβατική ιατρική να δώσει έμφαση σε ιατρικές παρεμβάσεις που μπορούν εύκολα να πατενταριστούν και να πουληθούν, και στην επικράτηση ενός νοητικού παραδείγματος για το τι αποτελεί ασθένεια.
Κυρίαρχο είναι το βακτηριακό μοντέλο των ασθενειών. Η ασθένεια είναι κάτι που έρχεται από έξω. Κατά κάποιο τρόπο αποτελεί συνέχεια της αρχαίας αντίληψης ότι η ασθένεια είναι μια αυτόνομη οντότητα που επισκέπτεται τον ασθενή σαν δαίμονας. Το μικρόβιο, αποτελεί την επιστημονική εκδοχή του δαίμονα, δηλαδή του κακού που έρχεται απέξω για να βλάψει το εσωτερικό καλό. Σε αυτή τη λογική βασίζεται η ιδέα της μοναδικής αιτίας των ασθενειών. Ο γιατρός αναζητά τον εξωτερικό παράγοντα που προκάλεσε την αρρώστια, πράγμα απλό και εύκολα κατανοητό τόσο για τον γιατρό όσο και για τον ασθενή.
Ωστόσο το βακτηριακό μοντέλο δεν αρκεί από μόνο του για να εξηγήσει τις αρρώστιες. Ούτε καν αυτές που προέρχονται από βακτήρια! Παρόλη την ταλαιπωρία στην οποία υπέβαλλε τον εαυτό του ο Barry Marshal, καταπίνοντας δημοσίως έναν δίσκο καλλιέργειας βακτηρίων Helicobacter pylori, αποδεικνύοντας μ’ αυτό τον τρόπο ότι το έλκος οφειλόταν σε αυτό το βακτήριο και μπορούσε να θεραπευτεί με αντιβίωση (κερδίζοντας το Νόμπελ το 2005), στη συνέχεια ανακαλύφθηκε ότι έως και τα 2/3 του παγκόσμιου πληθυσμού φιλοξενούν αυτό το βακτήριο στο στομάχι τους χωρίς αναγκαστικά να νοσούν!
Η έμφαση στην γενετική έχει και αυτή τα ίδια χαρακτηριστικά. Αναζητείται πάντα το γονίδιο ή τα γονίδια που, ως εξωτερικοί παράγοντες, ευθύνονται για τις ασθένειες. Ελάχιστες όμως είναι οι διαταραχές που οφείλονται σε ένα μόνο γονίδιο. Ο τρόπος που ένα γονίδιο παράγει πρωτεΐνες, αλλά και το πώς αυτές λειτουργούν, επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από το περιβάλλον.
Μετά το 1950 οι μολυσματικές ασθένειες υποχώρησαν σημαντικά και αυξήθηκαν οι χρόνιες παθήσεις (στεφανιαία νόσος, διαβήτης, αρθρίτιδα, Αλτσχάϊμερ) που αποτελούν σήμερα την πιο κοινή αιτία θανάτου. (Υπολογίζεται ότι στις ΗΠΑ περίπου 100 εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από τέτοιες παθήσεις).
Οι ασθένειες αυτές δεν υπόκεινται εύκολα στην λογική της ‘μοναδικής αιτίας’ και έτσι αναζητήθηκαν οι στατιστικά πιο σημαντικοί παράγοντες κινδύνου (βάρος, σωματική άσκηση, οικογενειακό ιστορικό, επίπεδα χοληστερόλης κλπ). Τα προβλήματα αυτής της προσέγγισης ήταν πολλά. Υπήρξε σύγχυση μεταξύ αιτίου και αιτιατού. Για παράδειγμα, το υπερβολικό βάρος είναι η αιτία του διαβήτη ή η αρρώστια η ίδια; Η λογική που το χαρακτηρίζει ‘αιτία’ θεωρεί ότι το άτομο έχει την ευθύνη των πράξεων του. «Η διατήρηση της υγείας θεωρείται ότι αποτελεί συνειδητή λήψη αποφάσεων, που δεν λαμβάνει υπόψη τις υποσυνείδητες διεργασίες ή το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο». Αποτέλεσμα το 50% των θανάτων στις ΗΠΑ να σχετίζεται με συμπεριφορές που θεωρητικά θα μπορούσαν να αλλάξουν, αλλά αυτή η διάσταση της αρρώστιας καταλαμβάνει ελάχιστο ποσοστό στην ιατρική εκπαίδευση.
Σήμερα οι γιατροί διαθέτουν όλο και λιγότερο χρόνο για να ακούν τους ασθενείς τους. Ο μέσος χρόνος μιας ιατρικής επίσκεψης στο Λονδίνο κυμαίνεται μεταξύ έξι και οχτώ λεπτών. Σημαντικά βιογραφικά στοιχεία του ασθενούς παραλείπονται και «η οποιαδήποτε πιθανότητα κατανόησης της συνολικής σχέσης πάθησης και ατόμου εξανεμίζεται». Η μελέτη των παθήσεων έχει επισκιάσει αυτή των ασθενών. Όπως παρατηρούσε ο Stefan Zweig, «η ασθένεια δεν αφορά ολόκληρο τον ασθενή αλλά μόνο κάποια όργανά του».
Η βιογραφία του ασθενούς παραμελήθηκε ακόμη πιο πολύ κυρίως στον αγγλοσαξονικό χώρο, με την έμφαση στην παραγωγή στατιστικών στοιχείων εις βάρος του μεμονωμένου ασθενούς και της επικοινωνίας. Έμφαση δίνεται σε επιλεγμένους μετρήσιμους παράγοντες ενώ αγνοούνται ψυχικές καταστάσεις που μάλλον αντιστέκονται στην ποσοτικοποίηση. Κάποιες μελέτες θυμίζουν τον μεθυσμένο του G.K. Chesterton που έψαχνε κάτω από το φως του φαναριού αυτό που είχε χάσει στον διπλανό σκοτεινό δρόμο.
Οι συγγραφείς αναφέρονται επίσης στην πολύ διαδεδομένη σήμερα έννοια του «στρες», ως μιας έννοιας «πασπαρτού» κατάλληλης για όλες σχεδόν τις περιπτώσεις (οργής, θρήνου, απογοήτευσης, κατάθλιψης) που εξυπηρετεί τον γιατρό (που στην ουσία αρνείται να μάθει περισσότερα για τον ασθενή) αλλά και τον ασθενή που θέλει να διαφυλάξει το εγώ του διατηρώντας την αυτοεκτίμησή του. Σε στρες μεταβάλλεται αυτό που δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε.
Η ψυχοσωματική ιατρική, επομένως, οφείλει να είναι ένα από τα βασικά εργαλεία προσέγγισης οποιασδήποτε ασθένειας. Η επικοινωνία με τον ασθενή και η διερεύνηση του ιστορικού του είναι πρωτεύουσας σημασίας για την σωστή διάγνωση της ασθένειάς του όσο χρονοβόρα και αντιοικονομική διαδικασία μπορεί να είναι αυτή για τα γραφειοκρατικά συστήματα της ιατρικής.
Οι συγγραφείς αναφέρουν πολλά παραδείγματα ταύτισης και υποβολής ή και «επετειακών αντιδράσεων», όπου συμπτώματα ή κάποια ασθένεια εκδηλώνονται σε κάποια συναισθηματικά φορτισμένη για το άτομο επέτειο, την οποία μπορεί το ίδιο να μην ανακαλεί συνειδητά, αλλά κατά κάποιο τρόπο το σώμα του την θυμάται.
Έχει αποδειχθεί ότι το ίδιο το ανοσοποιητικό σύστημα είναι στενά συνδεδεμένο με το νευρικό σύστημα. Δεν επηρεάζεται μόνο από μολύνσεις και αντιγόνα αλλά και από καταστάσεις που βιώνουμε και από τις σχέσεις μας με άλλους ανθρώπους. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τα πορίσματα σχετικής έρευνας, τα φυσικά τραύματα όσων παρείχαν φροντίδες σε πάσχοντες από Αλτσχάϊμερ χρειάζονταν πολλές περισσότερες μέρες για να επουλωθούν, ενώ πολλοί ανοσοποιητικοί δείκτες τους παρέμεναν ανεπαρκείς χρόνια μετά τον θάνατο του συντρόφου. Το ανοσοποιητικό σύστημα επίσης κρύβεται πίσω και από τις αυτοάνοσες διαταραχές της εποχής, όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας, ο διαβήτης (τύπου 1), και η ρευματοειδή αρθρίτιδα.
Σύμφωνα με μία επισκόπηση ερευνών, η καταπίεση των συναισθημάτων είναι η σημαντικότερη «γενική αιτία» θνησιμότητας. Αυτό ακριβώς είναι και το σημείο όπου εστιάζουν οι συγγραφείς. Γεγονότα και συναισθήματα που δεν υπόκεινται σε επεξεργασία και δεν εντάσσονται σε μηχανισμούς νοητικών διεργασιών και συμβολισμών, δεν νοηματοδοτούνται και δεν καταγράφονται. Όπως στο παράδειγμα στην αρχή του κειμένου, περιγράφονται από το άτομο ως εξωγενή περιστατικά. Το άτομο υποφέρει παθητικά και χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι το ίδιο εμπλέκεται ενεργά. Η άρνηση των ενδογενών προβλημάτων και η μετατροπή τους σε εξωγενή (μικροβιακό μοντέλο) «ίσως τελικά να αντανακλά κατά έναν παράδοξο τρόπο την πραγματική διαδικασία του να αρρωσταίνει κανείς».
Ίσως όπως τα παραμύθια για τα παιδιά έτσι και η αφήγηση (και η λογοτεχνία) αποτελεί την απαραίτητη παραμυθία για την απόδοση νοήματος και ίασης των ενηλίκων.
Ο Darian Leader είναι ψυχαναλυτής και ιδρυτικό μέλος του Κέντρου Φροϋδικής Ανάλυσης και Έρευνας του Λονδίνου. Μεταξύ άλλων, στα ελληνικά κυκλοφορούν τα βιβλία του: Ο Λακάν με εικόνες (η πιο εύκολα κατανοητή εισαγωγή στον Λακάν που έχω συναντήσει), Η κλοπή της Μόνα Λίζα.
O David Corfield είναι ο επικεφαλής του τμήματος φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Κέντ. Έχει διδάξει στα Πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Κέιμπριτζ και είναι συγγραφέας του βιβλίου Towards a Philosophy of Real Mathematics.
ΓΙΑΤΙ ΑΡΡΩΣΤΑΙΝΟΥΝ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ;
Πώς οι σκέψεις και τα συναισθήματα επηρεάζουν την υγεία μας
Darian Leader & David Corfield
Μετ. Γιάννης Σιδέρης
Εκδόσεις Μεταίχμιο, Σεπτέμβριος 2013
Μεταίχμιο, 2013
412 σελ.
ISBN 978-960-501-802-3, [Κυκλοφορεί]
Τιμή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου