Διάλογος με τις φοβίες του Στάθη Καλύβα
Θεοχάρης Παπαδάκης*Θέλω ν’ απαντήσω σε πρώτο πρόσωπο στο κείμενο που έγραψε o Stathis Kalyvas , καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης για τις κινητοποιήσεις της 28ης Φεβρουαρίου στην «Καθημερινή».
Ξεκινάτε λέγοντας ότι δεν είστε «καθόλου σίγουρος για το πού ακριβώς μας οδηγεί η κινητοποίηση αυτή» και προχωράτε στην ανάλυση των πηγών της αβεβαιότητας σας:
«Δεν είμαι σίγουρος για το πώς και το γιατί μιας κινητοποίησης σε μια ατμόσφαιρα που έλαβε σχεδόν θρησκευτικές διαστάσεις. Το δυστύχημα των Τεμπών έχει ορισμένα εμβληματικά χαρακτηριστικά, με πρώτο την ηλικία της πλειοψηφίας των θυμάτων, αλλά δεν είναι το πιο τραγικό που έχει συμβεί. Είκοσι και κάτι χρόνια πριν, το δυστύχημα του 2003 στην ίδια περιοχή, οδήγησε στον θάνατο 21 μαθητών αλλά δεν προκάλεσε ούτε κατά διάνοια παρόμοιες εκδηλώσεις.»
Η πρώτη πηγή αβεβαιότητας πηγάζει από τις παραδοχές στις οποίες βασίζετε τον συλλογισμό σας: το μέγεθος μιας κινητοποίησης για ένα δυστύχημα οφείλει να ανταποκρίνεται στα αντικειμενικά χαρακτηριστικά του δυστυχήματος. Πιο σωστά, το μέγεθος της αντίδρασης του κοινωνικού υποκειμένου μιας κινητοποίησης (λαός, κοινωνία, κοινωνική ομάδα), οφείλει να ανταποκρίνεται σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (στο παράδειγμα σας ηλικία και αριθμός θανόντων). Τα χαρακτηριστικά αυτά συγκροτούν μια ποσοτική κλίμακα που αποτυπώνει το ‘μέτρο της τραγικότητας’ ενός γεγονότος, και η οποία παραμένει διαχρονικά ίδια για τουλάχιστον 20 χρόνια.
Γράφω "οφείλει" γιατί προφανώς δεν το κάνει. Αλλά γιατί περιμένετε ότι θα έπρεπε να το κάνει; Με βάση ποια έρευνα θεωρείτε κανονιστική την αναλογία βαθμού τραγικότητας και αντίδρασης των κοινωνικών υποκειμένων; Σε ποιες έρευνες ορίζονται τα χαρακτηριστικά που διαμορφώνουν το μέτρο της τραγικότητας; Από πού πηγάζει η κοινωνιολογική νομολογία που χρησιμοποιείτε για να εξηγήσετε την όποια απόκλιση από την κανονικότητα που μόλις ορίσατε; Έχετε ιστορικά στοιχεία από έρευνες κινητοποιήσεων που να υποδεικνύουν την ύπαρξη αυτής της ποσοτικής κλίμακας, μέσω της συστηματικής υπακοής των κοινωνικών υποκειμένων στους κοινωνιολογικούς νόμους που αναφέρετε; Υπάρχουν ιστορικά στοιχεία που να τεκμηριώνουν την πεποίθηση ότι ένα ομαδικό κοινωνικό υποκείμενο εντός του ίδιου κράτους θα επιδεικνύει για 20 χρόνια τον ίδιο τρόπο αντίδρασης και συμπεριφοράς, με βάση μια διαχρονική ποσοτική κλίμακα μέτρησης της τραγικότητας των γεγονότων; Αν τα κοινωνικά υποκείμενα δρούσαν με τέτοιους κανόνες, δεν θα υπήρχαν κοινωνικές ή ανθρωπιστικές επιστήμες.
Αυτό που πραγματικά θέλετε να υποστηρίξετε είναι πως , αν είχαμε το ίδιο ακριβώς δυστύχημα και την ίδια μετέπειτα διαχείριση, η κοινωνική αντίδραση θα ήταν μικρότερη με αριστερή σε σχέση με δεξιά διακυβέρνηση (όπως το 2003 με Σημίτη). Αυτός είναι ο παράγοντας που χαλάει την αναλογικότητα του μεγέθους της αντίδρασης που εσείς ορίσατε. Αυτή είναι η απόκλιση από την κανονικότητα που, κατά τη γνώμη σας, εξηγεί γιατί η αντίδραση είναι μεγαλύτερη για ένα δυστύχημα μικρότερης τραγικότητας.
Αυτό το υποθετικό σενάριο δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο έρευνας, αφού θα έπρεπε να διεξαχθεί σε παράλληλους κόσμους. Παρ’ όλα αυτά προσωπικά το δέχομαι χωρίς στοιχεία, από την εμπειρία μου, ως έναν παράγοντα. Το ότι ένας παράγοντας επηρεάζει ένα φαινόμενο - την κινητοποίηση - δεν σημαίνει τίποτα παραπάνω αν δεν εξακριβώσουμε τον βαθμό επιρροής του. Πόσο σημαντικός μπορεί να είναι ο βαθμός επιρροής του παράγοντα ‘δεξιά διακυβέρνηση’ όταν το 41% των ψηφοφόρων ψήφισε αυτή την δεξιά κυβέρνηση; Όταν αρκετοί από τους διαδηλωτές είναι δεξιοί ψηφοφόροι της ΝΔ και άλλων δεξιών κομμάτων; Όταν οι διαδηλωτές δεν συνασπίζονται και δεν εκφράζονται ως ψηφοφόροι κομμάτων της αντιπολίτευσης και γενικότερα ως Αριστεροί vs Δεξιοί ή Συστημικοί vs Αντι-συστημικοί;
«Με προβληματίζει πως η κινητοποίηση ξεσπά τώρα, όχι ένα ή δύο χρόνια πριν».
Όταν συμβεί ένα ατύχημα η αντίδραση οφείλει να είναι στο ζενίθ της αμέσως μετά και όχι δύο χρόνια αργότερα. Ωστόσο, αν αναλογιστεί κανείς ότι η αγανάκτηση μπορεί να μην συνδέται αποκλειστικά με το γεγονός αλλά και με την μετέπειτα διαχείρισή του απ’ την κυβέρνηση, ο προβληματισμός σας καθίσταται αβάσιμος. Με αυτό τον προβληματισμό επιθυμείτε και πάλι να υποστηρίξετε ότι στο μεσοδιάστημα μεσολάβησαν κάποιοι και χάλασαν την αναλογικότητα τραγικότητας-αντίδρασης.
«Με ανησυχεί επίσης το γεγονός πως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λειτουργούν μηχανισμοί κινητοποίησης και διαμόρφωσης συνειδήσεων που έχουν συσχετιστεί με μεθόδους "υβριδικού πολέμου"».
Άλλη μια αιτία απόκλισης που μεγεθύνει ‘πλασματικά’ το βαθμό αντίδρασης. Μα όλα τα ΜΜΕ, μονόδρομης ή αμφίδρομης επικοινωνίας, από τα ΜΚΔ μέχρι τα φυλλάδια του 17ου αιώνα κατά την πρώτη συγκρότηση της δημόσιας σφαίρας, σε αυτό ακριβώς δεν αποσκοπούσαν; "…αν οι αντίπαλοί μας γράφουν τα πάντα… και εμείς τίποτα απολύτως, το κατακτητικό σπαθί θα κατακτηθεί από την πένα." (Αγγλικό κοινοβουλευτικό φυλλάδιο, 1648)
Δεν αναρωτιέστε για το πώς οι μηχανισμοί διαμόρφωσης συνειδήσεων και κινητοποίησης των ΜΚΔ οδήγησαν την κοινωνία στη διαμαρτυρία, αντί να την κρατήσουν στο σπίτι. Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι οι αλγόριθμοι ευνοούν την ακραία παραπληροφόρηση. Αλλά γιατί λειτούργησαν υπέρ, αντί να λειτουργήσουν κατά, της κινητοποίησης; Δεν αναρωτιέστε γιατί θεωρείτε αυτόματα ως παραπληροφόρηση τις ειδήσεις ή τις απόψεις που θα λειτουργούσαν υπέρ της κινητοποίησης. Άρα αυτές προωθούν τα ΜΚΔ. Αντίστοιχα τα τρολ υπέρ των Τεμπών, για κάποιο λόγο που δεν αναφέρετε, νίκησαν τα τρολ που ήταν κατά των Τεμπών. Και τελικά, όλα αυτά, απλά υπερνίκησαν την πλειοψηφία των παραδοσιακών ΜΜΕ, που με αποκορύφωμα την αποσιώπηση της κινητοποίησης της 26ης Ιανουαρίου, δεν συνέβαλαν στην προώθηση των κινητοποιήσεων.
Εν τέλει, θεωρώ πως η ερμηνεία σας για τα χθεσινά γεγονότα είναι ελλιπής. Το γεγονός ότι έχουμε δεξιά κυβέρνηση, ότι οι αλγόριθμοι προωθούν ψευδή εξωφρενικά νέα και ότι τα τρολ επηρεάζουν τους χρήστες των ΜΚΔ, δεν είναι ικανά να εξηγήσουν την κινητοποίηση ενός τόσο μεγάλου κομματιού της ελληνικής κοινωνίας.
«Με ανησυχεί η τοξική στοχοποίηση της κριτικής. Φοβάμαι μήπως όλα αυτά οδηγήσουν στην υπονόμευση των δημοκρατικών θεσμών που παρά τις δυσλειτουργίες τους είναι ό,τι πιο σημαντικό έχουμε.»
Η τοξική στοχοποίηση είναι ένα μικρό, και δικαιολογημένα ανησυχητικό κομμάτι, των κινητοποιήσεων. Όμως βασίζεστε σε αυτό για να προτείνετε μια μεροληπτική λογική: Οι δημοκρατικοί θεσμοί είναι ό,τι πιο σημαντικό έχουμε. Οι δημοκρατικοί θεσμοί δυσλειτουργούν. Οι κινητοποιήσεις μπορεί να οδηγήσουν στην υπονόμευση των δημοκρατικών θεσμών. Άρα οι κινητοποιήσεις είναι επικίνδυνες. Δεν εξετάζετε τον ρόλο του κράτους ή της δικαιοσύνης ως παράγοντα υπονόμευσης των δημοκρατικών θεσμών. Εκφράζεται τον φόβο σας παραμελώντας άλλες πηγές υπονόμευσης, για να εξάγεται τα συμπεράσματα σας. Η «λογική» σας είναι φοβική και επικίνδυνη. Όταν οι δημοκρατικοί θεσμοί δυσλειτουργούν, οι πολίτες οφείλουν να κάτσουν σπίτι αντί να διαμαρτυρηθούν, ώστε να αποφύγουν την πιθανότητα να τους υπονομεύσουν πλήρως.
*Κοινωνικός ανθρωπολόγος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου