Τήνος: Τα ψεύτικα τα έργα, τα μεγάλα
Το project αναδεικνύει τα πολλαπλά ζητήματα βιωσιμότητας που αντιμετωπίζουν οι Κυκλάδες, από την αδυναμία ζωτικών υποδομών να αντεπεξέλθουν στην πληθυσμιακή έκρηξη του καλοκαιριού ως την αλλοίωση του τοπίου και τις ελλιπείς δημόσιες υπηρεσίες που είναι διαθέσιμες στους νησιώτες.
Για να φτάσει κανείς στο σημείο που βρίσκεται η λιμνοδεξαμενή της Λιβάδας, πρέπει να οδηγήσει μισή ώρα από τη Χώρα της Τήνου, βόρεια και ανατολικά, σε αυξανόμενα κακοτράχαλους δρόμους. Κάποια στιγμή, υπό το βλέμμα του όρους Τσικνιά προς τα νότια, εμφανίζεται μία μεγάλη τρύπα στην άνυδρη πλαγιά, σαν να έχει πέσει μετεωρίτης. Είναι η λιμνοδεξαμενή στη σημερινή κατάστασή της – μία κατάσταση εγκατάλειψης, εμβληματική των αδιεξόδων που πλήττουν την ύδρευση στο κυκλαδίτικο νησί, αλλά και τις δημόσιες επενδύσεις στην Ελλάδα γενικότερα.
Στο πρώτο μέρος της έρευνάς μας για το ζήτημα της ύδρευσης στην Τήνο, εξετάζουμε το ιστορικό τριών φιλόδοξων έργων που στόχευαν στην αναβάθμιση των δυνατοτήτων υδροδότησης του νησιού – έργων που κατέστησαν αυξανόμενα επείγοντα καθώς οι βροχοπτώσεις μειώνονταν και η κατανάλωση εκτοξευόταν τις τελευταίες δεκαετίες.
Πλην της λιμνοδεξαμενής, που δεν έχει λειτουργήσει ως σήμερα ποτέ, το φράγμα της Γρίζας παραμένει κι αυτό υπό μελέτη και ανένταχτο εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες. Το φράγμα της Βακέτας λειτουργεί μεν, αλλά δεν επιτελεί τη βασική –και ζωτική– αποστολή του αρχικού του σχεδιασμού: τον εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα. Το αποτέλεσμα είναι η Τήνος –και ειδικά ορισμένα χωριά στην ενδοχώρα– να αντιμετωπίζει σφοδρό πρόβλημα ανεπάρκειας νερού, αλλά και να εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από ανεξέλεγκτες γεωτρήσεις και ενεργοβόρες αφαλατώσεις.
«Το μεγάλο όνειρο»
Σύμφωνα με τον Γιάννη Ψάλτη, συνταξιούχο γεωλόγο, πρώην αντιδήμαρχο και πρώην δημοτικό και νομαρχιακό σύμβουλο του νησιού, η ιδέα για την αξιοποίηση των υδάτων που έρεαν στην περιοχή, τα οποία κατέληγαν στη θάλασσα, προέκυψε μετά την ίδρυση του Συνεταιριστικού Τυροκομείου
Το Τυροκομείο | Αγροτικός Συνεταιρισμός Τήνου
το 1981, που έφτασε να παράγει 7.000 κιλά γάλα ημερησίως. Όπως αφηγείται, για να καλυφθούν οι ανάγκες των αγροτών και των κτηνοτρόφων, η Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Τήνου, της οποίας ήταν τότε πρόεδρος, κατέθεσε πρόταση για την αξιοποίηση των επιφανειακών νερών της κοίτης του ποταμού, αντί να χύνονται στη θάλασσα. «Η Λιβάδα ήταν το μεγάλο όνειρο», θυμάται.Άλλοι πάντως, όπως ο Μάνθος Βίλλας, κι αυτός με δεκαετίες δραστηριοποίησης στα κοινά του νησιού και σήμερα γεωπόνος της Ένωσης Συνεταιρισμών, θυμούνται ότι το έναυσμα δόθηκε μετά την κατασκευή αντίστοιχης λιμνοδεξαμενής στη Μύκονο και –όπως στη Μύκονο– είχε πραγματικό σκοπό την υδροδότηση, όχι την άρδευση (παρ’ ότι το σχετικό πρόγραμμα από όπου προήλθαν τα κονδύλια αφορούσε τη γεωργία). Όπως υπονοεί ο Βίλλας, η απόφαση να γίνει η λιμνοδεξαμενή στη Λιβάδα ελήφθη με πολιτικά κριτήρια (για τη στήριξη του τότε δημάρχου), χωρίς την απαραίτητη τεχνική προεργασία.
Το υπουργείο Γεωργίας, σε κάθε περίπτωση, ανταποκρίθηκε στο αίτημα. Όπως θυμάται μάλιστα ο Ηλίας Νόκας, γεωλόγος και αυτός, επικεφαλής σήμερα της Διεύθυνσης Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Νοτίου Αιγαίου, που ήταν τότε στέλεχος της Τεχνικής Υπηρεσίας Δήμων και Κοινοτήτων Κυκλάδων, είχε ταξιδέψει με υπαλλήλους των τεχνικών υπηρεσιών του υπουργείου και είχε υποδείξει την περιοχή ως ιδανική για την κατασκευή της λιμνοδεξαμενής.
Το έργο δημοπρατήθηκε από την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Κατασκευάστηκε αρχικά η λιμνοδεξαμενή και ο αγωγός μεταφοράς των νερών της κοίτης του ποταμού προς αυτήν. Το 1993, επί της ίδιας κυβέρνησης, εγκαινιάστηκε πανηγυρικά στην περιοχή ο μεγάλος αυτός ταμιευτήρας, που κόστισε 492 εκατομμύρια δραχμές. Η μόνη παραφωνία στην τελετή, σύμφωνα με έναν παριστάμενο, ήταν η αντιπαράθεση του κορυφαίου Ορθόδοξου και του κορυφαίου Καθολικού κληρικού στο νησί για το ποιος θα έκανε τον Αγιασμό (επικράτησε τελικά ο Ορθόδοξος μητροπολίτης, ο Δωρόθεος Α’).
Ωστόσο, όπως αφηγείται ο Ψάλτης, με τις πρώτες βροχές του χειμώνα διαπιστώθηκε ότι η λιμνοδεξαμενή δεν μπορούσε να συγκρατήσει ούτε το νερό που έμπαινε σε αυτήν από τα ρυάκια των πρανών του Όρους Τσικνιά. Είχε κατασκευαστεί, όπως αναφέρει, πάνω σε «σαθρό υπόβαθρο», που δεν συγκρατούσε το νερό.
«Νόμιζαν ότι είναι στεγανό το νότιο τμήμα και δεν έβαλαν μεμβράνη», συμπληρώνει ο Ηλίας Νόκας. «Αλλά και η μεμβράνη που έβαλαν ήταν ελαττωματική». Όπως θυμάται, η μελέτη είχε γίνει βιαστικά καθώς έληγαν οι προθεσμίες απορρόφησης των ΜΟΠ (Μεσογειακών Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων). Στην ίδια εκτίμηση προβαίνει και ο Μάνθος Βίλλας, που μιλάει για πρωτοβουλίες «της τελευταίας στιγμής, χωρίς να μελετηθούν πολλά-πολλά».
Ένα δεύτερο κρίσιμο ζήτημα που δεν έλαβαν υπ’ όψη τους οι μελετητές ήταν ότι τα νερά του ποταμού ήταν –και παραμένουν ως σήμερα– μολυσμένα από τα υγρά απόβλητα των χωριών της περιοχής. Καθώς δεν υπήρχαν υποδομές επεξεργασίας, τα νερά αυτά ήταν και είναι επικίνδυνα για την ανθρώπινη υγεία. Ο Νόκας θυμάται να υπάρχει μία χαλαρή στάση επ’ αυτού εκ μέρους του υπουργείου Γεωργίας, με την –ούτως ή άλλως προβληματική– λογική ότι τα νερά προορίζονταν για άρδευση και θα αναμειγνύονταν με τα νερά της βροχής. Η στάση αυτή γεννά ακόμα περισσότερα ερωτηματικά δεδομένου ότι η λιμνοδεξαμενή εξαρχής προοριζόταν και για υδροδότηση.
Την περίοδο 1998-2002, ο δήμαρχος Εξωμβούργου, Νικηφόρος Δελασούδας, πίεζε την κεντρική κυβέρνηση να ξεκινήσει εκ νέου το έργο και παράλληλα αναζητούσε λύση για τα λύματα του κύριου ρέματος, που κατέβαινε από τα χωριά. «Η λιμνοδεξαμενή θα μπορούσε να λειτουργήσει και με τα νερά από τον Τσικνιά, αλλά εμείς κάναμε μία προσπάθεια να καθαρίσουμε το ρέμα», λέει σήμερα ο τότε δήμαρχος. Παράλληλα, όπως θυμάται ο Μάνθος Βίλλας, το νησί εξασφάλισε τότε χρηματοδότηση από το κράτος για κάποιες εργασίες επισκευής της λιμνοδεξαμενής.
Όπως εξιστορεί ο Δελασούδας, ο δήμος τότε είχε αναθέσει μελέτη για τη φυσική επεξεργασία των λυμάτων με τη φύτευση καλαμιώνων, ακολουθώντας το παράδειγμα ενός δήμου στη Δυτική Θεσσαλονίκη. «Είχαμε αγοράσει και ένα κτήμα όπου θα γινόταν η χωροθέτηση και είχα πάει στη Θεσσαλονίκη να δω πώς λειτουργούσε», λέει. Το έργο αυτό δεν υλοποιήθηκε, γιατί «δύσκολα ωρίμαζε» και ο διάδοχος του Δελασούδα, Παναγιώτης Κροντηράς, που μόλις εξελέγη για δεύτερη φορά δήμαρχος του νησιού τον Οκτώβριο, «δεν τα προχώρησε». Ο Μάνθος Βίλλας αναφέρει ότι υπήρχαν μεγάλες τεχνικές δυσχέρειες σχετικά με τη μεταφορά του επεξεργασμένου νερού στη θάλασσα σε περιοχή εκτός του όρμου της Λιβάδας.
Η δεύτερη φάση
Το 2003, μετά τη θεομηνία που έπληξε τις Κυκλάδες, προκαλώντας πλημμύρες μεταξύ άλλων και στην Τήνο, έγινε προσπάθεια αναβίωσης του έργου, πρωτίστως για την ύδρευση και άρδευση των δήμων Εξωμβούργου και Τήνου. Το ελληνικό Δημόσιο εκταμίευσε τότε 76 εκατομμύρια ευρώ για τέτοια έργα στις Κυκλάδες[.......................................]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου