Πομπηία: και όμως δεν πέθαναν όλοι

Βρέθηκαν αρχεία των επιζώντων της Πομπηίας - και οι αρχαιολόγοι αρχίζουν να καταλαβαίνουν πώς ξαναέχτισαν τη ζωή τους

Πηγή: www.enikos.gr

Στις 24 Αυγούστου του 79 μ.Χ., ο Βεζούβιος εξερράγη, εκτοξεύοντας πάνω από 3 κυβικά μίλια συντριμμιών σε ύψος 32,1 χιλιομέτρων στον αέρα. Καθώς η στάχτη και οι βράχοι έπεφταν στη γη, έθαψαν τις αρχαίες πόλεις Πομπηία και Ηράκλειο.

Σύμφωνα με τις περισσότερες σύγχρονες αναφορές, η ιστορία λίγο πολύ τελειώνει εκεί: Και οι δύο πόλεις αφανίστηκαν, οι κάτοικοί τους πάγωσαν στο χρόνο.

Η ιστορία συνεχίζεται μόνο με την εκ νέου ανακάλυψη των πόλεων και τις ανασκαφές που ξεκίνησαν σοβαρά τη δεκαετία του 1740.

Όμως, πρόσφατες έρευνες έχουν αλλάξει αυτή την ιστορία. Η έκρηξη του Βεζούβιου δεν είναι πλέον μια ιστορία εξόντωσης- περιλαμβάνει επίσης τις ιστορίες εκείνων που επέζησαν από την έκρηξη και συνέχισαν να ξαναχτίζουν τη ζωή τους.

Η αναζήτηση των επιζώντων και των ιστοριών τους κυριάρχησε την τελευταία δεκαετία της αρχαιολογικής μου επιτόπιας έρευνας, καθώς προσπαθούσα να καταλάβω ποιοι μπορεί να γλίτωσαν από την έκρηξη. Ορισμένα από τα ευρήματά μου παρουσιάζονται σε ένα επεισόδιο του νέου ντοκιμαντέρ του PBS, «Pompeii: The New Dig».

Να βγούμε ζωντανοί

Η Πομπηία και το Ηράκλειο ήταν δύο πλούσιες πόλεις στις ακτές της Ιταλίας, νότια της Νάπολης. Η Πομπηία ήταν μια κοινότητα περίπου 30.000 ανθρώπων που φιλοξενούσε ακμάζουσα βιομηχανία και ενεργά πολιτικά και οικονομικά δίκτυα. Το Ηράκλειο, με πληθυσμό περίπου 5.000 κατοίκων, διέθετε ενεργό αλιευτικό στόλο και πολλά εργαστήρια μαρμάρου. Και οι δύο οικονομίες στήριζαν τις βίλες των πλούσιων Ρωμαίων στη γύρω ύπαιθρο.

Στη λαϊκή κουλτούρα, η έκρηξη απεικονίζεται συνήθως ως ένα αποκαλυπτικό γεγονός χωρίς επιζώντες: Στα επεισόδια των τηλεοπτικών σειρών «Doctor Who» και «Loki», όλοι στην Πομπηία και το Ηράκλειο πεθαίνουν.

Αλλά οι ενδείξεις ότι οι άνθρωποι θα μπορούσαν να έχουν διαφύγει υπήρχαν πάντα.

Η ίδια η έκρηξη συνεχίστηκε για πάνω από 18 ώρες. Τα ανθρώπινα λείψανα που βρέθηκαν σε κάθε πόλη αντιπροσωπεύουν μόνο ένα κλάσμα του πληθυσμού τους, και πολλά αντικείμενα που θα περίμενε κανείς να έχουν παραμείνει και να έχουν διατηρηθεί στη στάχτη λείπουν: Τα κάρα και τα άλογα λείπουν από τους στάβλους, τα πλοία λείπουν από τις αποβάθρες, και τα χρηματοκιβώτια είναι άδεια από χρήματα και κοσμήματα.

Όλα αυτά υποδηλώνουν ότι πολλοί -αν όχι οι περισσότεροι- από τους ανθρώπους στις πόλεις θα μπορούσαν να είχαν διαφύγει, αν έφυγαν αρκετά νωρίς.

Ορισμένοι αρχαιολόγοι ανέκαθεν υπέθεταν ότι κάποιοι άνθρωποι δραπέτευσαν. Αλλά η αναζήτησή τους δεν αποτέλεσε ποτέ προτεραιότητα.

Έτσι δημιούργησα μια μεθοδολογία για να προσδιορίσω αν θα μπορούσαν να βρεθούν επιζώντες. Πήρα ρωμαϊκά ονόματα μοναδικά για την Πομπηία ή το Ηράκλειο - όπως Numerius Popidius και Aulus Umbricius - και έψαξα για άτομα με αυτά τα ονόματα που ζούσαν στις γύρω κοινότητες την περίοδο μετά την έκρηξη. Έψαξα επίσης για πρόσθετες ενδείξεις, όπως η βελτίωση των υποδομών στις γειτονικές κοινότητες για τη φιλοξενία των επιζώντων.

Μετά από οκτώ χρόνια αναζήτησης σε βάσεις δεδομένων δεκάδων χιλιάδων ρωμαϊκών επιγραφών σε μέρη που κυμαίνονται από τοίχους μέχρι επιτύμβιες στήλες, βρήκα στοιχεία για πάνω από 200 επιζώντες σε 12 πόλεις. Οι δήμοι αυτοί βρίσκονται κυρίως στην ευρύτερη περιοχή της Πομπηίας. Έτειναν όμως να βρίσκονται βόρεια του Βεζούβιου, εκτός της ζώνης της μεγαλύτερης καταστροφής.

Φαίνεται ότι οι περισσότεροι επιζώντες έμειναν όσο πιο κοντά μπορούσαν στην Πομπηία. Προτίμησαν να εγκατασταθούν με άλλους επιζώντες και στηρίχθηκαν στα κοινωνικά και οικονομικά δίκτυα από τις αρχικές τους πόλεις καθώς επανεγκαθίσταντο.

Ορισμένοι επιζώντες ευημερούν

Κάποιες από τις οικογένειες που διέφυγαν φαίνεται ότι συνέχισαν να ευημερούν στις νέες τους κοινότητες.

Η οικογένεια Caltilius επανεγκαταστάθηκε στην Όστια - μια μεγάλη λιμενική πόλη στα βόρεια της Πομπηίας, 30 χιλιόμετρα από τη Ρώμη. Εκεί, ίδρυσαν έναν ναό για την αιγυπτιακή θεότητα Σέραπις. Ο Σέραπις, ο οποίος φορούσε ένα καλάθι με σιτηρά στο κεφάλι του για να συμβολίζει τη γενναιοδωρία της γης, ήταν δημοφιλής σε πόλεις-λιμάνια όπως η Όστια, όπου κυριαρχούσε το εμπόριο σιτηρών. Οι πόλεις αυτές έχτισαν επίσης ένα μεγαλοπρεπές ταφικό συγκρότημα διακοσμημένο με επιγραφές και μεγάλα πορτρέτα μελών της οικογένειας.

Τα μέλη της οικογένειας Caltilius παντρεύτηκαν με μια άλλη οικογένεια επιζώντων, τους Munatiuses. Μαζί δημιούργησαν μια πλούσια, επιτυχημένη και μεγάλη οικογένεια.

Ορισμένοι από τους επιζώντες εγκαταστάθηκαν στην Όστια, μια πόλη-λιμάνι βόρεια της Πομπηίας. [Credit: EA Picture Library/Getty Images]

Η δεύτερη πιο πολυσύχναστη πόλη-λιμάνι της ρωμαϊκής Ιταλίας, το Puteoli - αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως Ποτσουόλι - υποδέχτηκε επίσης επιζώντες από την Πομπηία. Η οικογένεια του Aulus Umbricius, ο οποίος ήταν έμπορος του garum, μιας δημοφιλούς σάλτσας ψαριού, εγκαταστάθηκε εκεί. Αφού αναβίωσαν την οικογενειακή επιχείρηση garum, ο Aulus και η σύζυγός του ονόμασαν το πρώτο τους παιδί που γεννήθηκε στην υιοθετημένη πόλη τους Puteolanus ή «ο Πουτεολάνιος».

Άλλοι βιώνουν δύσκολες στιγμές

Δεν ήταν όλοι οι επιζώντες από την έκρηξη πλούσιοι ή βρήκαν την επιτυχία στις νέες κοινότητές τους. Ορισμένοι ήταν ήδη φτωχοί από την αρχή. Άλλοι φάνηκε ότι είχαν χάσει τις οικογενειακές τους περιουσίες, ίσως κατά την ίδια την έκρηξη.

Η Fabia Secundina από την Πομπηία - προφανώς πήρε το όνομά της από τον παππού της, έναν πλούσιο έμπορο κρασιού - κατέληξε επίσης στο Puteoli. Εκεί, παντρεύτηκε έναν μονομάχο, τον  Aquarius the retiarius, ο οποίος πέθανε σε ηλικία 25 ετών, αφήνοντάς την σε δεινή οικονομική κατάσταση.

Τρεις άλλες πολύ φτωχές οικογένειες από την Πομπηία - οι οικογένειες Avianii, Atilii και Masuri - επέζησαν και εγκαταστάθηκαν σε μια μικρή, φτωχότερη κοινότητα που ονομαζόταν Nuceria, η οποία σήμερα ονομάζεται Nocera και βρίσκεται περίπου 16,1 χιλιόμετρα ανατολικά της Πομπηίας.

Σύμφωνα με μια επιτύμβια στήλη που εξακολουθεί να υπάρχει, η οικογένεια Masuri πήρε ως θετό γιο ένα αγόρι με το όνομα Avianius Felicio. Αξίζει να σημειωθεί ότι στα 160 χρόνια της ρωμαϊκής Πομπηίας δεν υπήρχαν στοιχεία για ανάδοχα παιδιά και οι εκτεταμένες οικογένειες συνήθως έπαιρναν ορφανά παιδιά. Για τον λόγο αυτό, είναι πιθανό ο Felicio να μην είχε επιζώντα μέλη της οικογένειάς του.

Αυτό το μικρό παράδειγμα απεικονίζει το ευρύτερο μοτίβο της γενναιοδωρίας των επιζώντων - ακόμη και των φτωχών - προς άλλους επιζώντες και τις νέες κοινότητές τους. Δεν φρόντιζαν απλώς ο ένας τον άλλον, αλλά έκαναν και δωρεές στους θρησκευτικούς και πολιτικούς θεσμούς των νέων τους πατρίδων.

Για παράδειγμα, η οικογένεια Vibidia είχε ζήσει στο Ηράκλειο. Πριν καταστραφεί από την έκρηξη του Βεζούβιου, είχαν δώσει αφειδώς οικονομικούς πόρους για να βοηθήσουν στη χρηματοδότηση διαφόρων ιδρυμάτων, συμπεριλαμβανομένου ενός νέου ναού της Αφροδίτης, της ρωμαϊκής θεάς του έρωτα, της ομορφιάς και της γονιμότητας.

Ένα θηλυκό μέλος της οικογένειας που επέζησε από την έκρηξη φαίνεται ότι συνέχισε την οικογενειακή παράδοση: Μόλις εγκαταστάθηκε στη νέα της κοινότητα, το Beneventum, δώρισε έναν πολύ μικρό, κακοφτιαγμένο βωμό στην Αφροδίτη σε δημόσια γη που της παραχώρησε το τοπικό δημοτικό συμβούλιο.

Πώς θα αντιμετωπίζονταν οι επιζώντες σήμερα;

Ενώ οι επιζώντες επανεγκαταστάθηκαν και έχτισαν τη ζωή τους στις νέες τους κοινότητες, η κυβέρνηση έπαιξε επίσης σημαντικό ρόλο.

Οι αυτοκράτορες στη Ρώμη επένδυσαν σημαντικά στην περιοχή, ανοικοδομώντας περιουσίες που είχαν υποστεί ζημιές από την έκρηξη και κατασκευάζοντας νέες υποδομές για τους εκτοπισμένους πληθυσμούς, όπως δρόμους, συστήματα ύδρευσης, αμφιθέατρα και ναούς.

Αυτό το μοντέλο για την αποκατάσταση μετά από καταστροφές μπορεί να αποτελέσει μάθημα για σήμερα. Το κόστος της χρηματοδότησης της ανάκαμψης δεν φαίνεται να συζητήθηκε ποτέ. Οι επιζώντες δεν απομονώθηκαν σε καταυλισμούς, ούτε αναγκάστηκαν να ζήσουν επ' αόριστον σε σκηνές. Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι αντιμετώπισαν διακρίσεις στις νέες κοινότητές τους.

Αντιθέτως, όλα τα σημάδια δείχνουν ότι οι κοινότητες καλωσόρισαν τους επιζώντες. Πολλοί από αυτούς συνέχισαν να ανοίγουν τις δικές τους επιχειρήσεις και να κατέχουν θέσεις στην τοπική αυτοδιοίκηση. Και η κυβέρνηση ανταποκρίθηκε εξασφαλίζοντας ότι οι νέοι πληθυσμοί και οι κοινότητές τους είχαν τους πόρους και τις υποδομές για να ξαναχτίσουν τη ζωή τους.

Πηγή: St. Tuck, The Conversation