Μαθήματα μιας ζωής
Για τον Εντγκάρ Μορέν σας έχω ξαναμιλήσει. Τον θεωρώ έναν φιλόσοφο-ζώσα ιστορία στη μετάβαση των τελευταίων εκατό χρόνων. Το νέο του βιβλίο «Μαθήματα ενός αιώνα ζωής», Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, σε έξοχη μετάφραση του Γιώργου Καράμπελα, συνέπεσε (αφού στη Γαλλία εκδόθηκε το 2021) με τα εκατοστά του γενέθλια.
Αφορά τον απολογισμό ενός αιώνα ζωής και συνοψίζει τα μαθήματα που αποκόμισε απ’ αυτήν.
Ο Μορέν τονίζει ότι ζούμε στην πλανητική εποχή «που είχε αρχίσει το 1492» και η οποία ενοποίησε την ανθρώπινη ιστορία. Φυσικά αυτή συμπίπτει με την άνοδο και εδραίωση του καπιταλισμού μέσω της παγκόσμιας αγοράς και απογειώνεται με το κύμα της παγκοσμιοποίησης που ζήσαμε μέχρι σήμερα.
«Καθένας έχει μια ταυτότητα πολύπλοκη, δηλαδή μία και πληθυντική συγχρόνως». Ο ίδιος μιλά για τη σεφαραδίτικη καταγωγή του, τη γαλλική υπηκοότητά του, τις οικογενειακές του καταβολές, αλλά ξεκαθαρίζει: «Μέσω λοιπόν της Γης-Πατρίδας και του κοινού πεπρωμένου, επιστρέφω στην πρώτη και ουσιαστική μου ταυτότητα, του ανθρώπινου όντος». Βλέπει τον εαυτό του σαν κομμάτι μιας κοινωνίας, με τον πολιτισμό της και τα ήθη της, αλλά συνειδητοποιεί ότι «το ανθρώπινο είδος είναι βιολογικά μέσα μου: το γένος των θηλαστικών, σπονδυλωτών ζώων, πολυκύτταρων, είναι μέσα μου». Και επιπλέον, στον βαθμό που «κάθε έμβιο ον αποτελείται από μόρια, τα οποία είναι σύνολα ατόμων και ενώσεις σωματιδίων, ο φυσικός κόσμος και η ιστορία του σύμπαντος είναι μέσα μου».
Ο Γάλλος φιλόσοφος μας λέει ότι «κάθε ζωή είναι πλοήγηση σε έναν ωκεανό αβεβαιότητας, μέσα από κάποια νησιά ή αρχιπελάγη βεβαιοτήτων, όπου ανακτούμε τις δυνάμεις μας». Το τυχαίο και η ενδεχομενικότητα παρεισφρέουν σε κάθε πτυχή της ζωής μας και την καθιστούν απολύτως απρόβλεπτη. Τα γεγονότα έχουν τη δική τους λογική και όσο και εάν αναζητούμε αιτιότητες και συνάφειες, πάντα θα προκύπτουν γεγονότα που θα ανατρέπουν τους ανθρώπινους σχεδιασμούς.
Ο άνθρωπος, σημειώνει, είναι ταυτοχρόνως και αξεδιάλυτα Homo Sapiens και Homo Demens, δηλαδή έμφρων και άφρων. Πολύ συχνά θεωρούμε ότι ελέγχουμε απολύτως τη ζωή μας, όμως επίσης πολύ συχνά (ίσως και συχνότερα) το ασυνείδητό μας μας παίζει παιχνίδια που αποδεικνύουν ότι ελάχιστα είναι αυτά που έχουμε υπό τον έλεγχό μας.
Κανείς δεν είναι εμβολιασμένος απέναντι στη βαρβαρότητα, επιμένει ο Μορέν. Απόδειξη; «Η πιο καλλιεργημένη χώρα της Ευρώπης έγινε δουλοκτητική για τους σλαβικούς πληθυσμούς και, από το 1942 και μετά, γενοκτονική για τους Εβραίους και τους Τσιγγάνους της Ευρώπης». Μιλάμε φυσικά για τη μάστιγα του ναζισμού.
Ένα άλλο μάθημα που πρέπει να βγάλουμε είναι πως χρειάζεται πάντα να έχουμε τα μάτια και τα αυτιά μας ανοιχτά, γιατί, όπως έδειξε η ευρωπαϊκή εμπειρία, πολλοί διανοούμενοι (και όχι μόνο) φάνηκαν διατεθειμένοι να δικαιολογήσουν τη σταλινική βαρβαρότητα και να λειτουργήσουν σαν ένα άλλοθι για τα εγκλήματα που διέπραξε.
Οι τωρινοί κίνδυνοι, συμπεριλαμβανομένης της κλιματικής αλλαγής, υπογραμμίζει, μας δείχνουν ότι «η επιστροφή στη βαρβαρότητα παραμένει πάντα εφικτή και ότι κανένα ιστορικό κεκτημένο δεν είναι αμετάκλητο».
Τελευταίο μάθημα: «Καθένας κουβαλά μέσα του τη διπλή και συμπληρωματική προσταγή του Εγώ και του Εμείς, του ατομικισμού και του κοινοτισμού, του εγωισμού και του αλτρουισμού».
Ενα βιβλίο από έναν άνθρωπο όχι απλώς πολυμαθή και καλλιεργημένο, αλλά πραγματικά «σοφό», με τη σοφία που αποκόμισε έχοντας ζήσει και βιώσει ίσως το πιο ενδιαφέρον, αλλά και επικίνδυνο, κομμάτι της ανθρώπινης ιστορίας, τη μετάβαση από τον 20ό στον 21ο αιώνα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου