«Unorthodox»
Αν σ’ άρεσε το βιβλίο θα λατρέψεις τη σειρά και το αντίστροφο, αν σ’ άρεσε η σειρά θα λατρέψεις και το βιβλίο! Αυτό συμβαίνει με το Unorthodox στις δυο του μορφές. Γεγονός όχι και τόσο σύνηθες. Πάντα ένα απ’ τα δύο υστερούσε. Παλαιότερα. Γιατί σήμερα η βιομηχανία της τέχνης των εικόνων (ταινίες, σειρές, κ.λπ.) κινείται περισσότερο υποψιασμένα απ’ ό,τι δεκαετίες πριν, αφενός. Αφετέρου γιατί και οι δυο μορφές του Unorthodox εκκινούν από τον ίδιο παρονομαστή και καταλήγουν σε διαφορετικά σημεία, δίχως να ξεφεύγουν απ’ τον κεντρικό άξονα γύρω απ’ τον οποίο έχει στηθεί η αρχική πλοκή, ήτοι το εβραϊκό ζήτημα της διασποράς, στη συγκεκριμένη περίπτωση. Εξηγούμαστε…
Το Unorthodox: Το τίμημα της προσωπικής μου ελευθερίας,
βιβλίο της Deborah Feldman*, που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις
Παπαδόπουλος, σε μια πολύ ωραία και στρωτή μετάφραση του Χαράλαμπου
Γιαννακόπουλου και επιμέλεια της Εύας Καλεύρα, εν είδει αυτοβιογραφίας,
πραγματεύεται την ενηλικίωση και τον γάμο μιας νεαρής χασιδίστριας
Εβραίας του Σάτμαρ, στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, μέχρι τη φυγή της από
τον γάμο, με ένα βρέφος μαζί, και την κοινότητα. Στην εισαγωγική
σημείωση της συγγραφέως και στον πρόλογο δίνονται οι απαραίτητες
διευκρινίσεις σχετικά, όπως και στην εξέλιξη του βιβλίου, που ένα μεγάλο
μέρος του αποτελεί ερμηνεία όλων αυτών των θρησκευτικών διαδικασιών που
επιβάλλονται στα μέλη της κοινότητας, ανεξαρτήτως ηλικίας, και που οι
επιπτώσεις τους επάνω της τη διαμορφώνουν. Το βιβλίο εστιάζει σε όλες
αυτές τις ιδιαιτερότητες που ομαδοποιούν και καταπνίγουν την ατομικότητα
και την έκφραση/ελευθερία του εαυτού. Από την ελλιπή εκπαίδευση, που
εστιάζει σε ειδικά σχολεία για τη μελέτη των γίντις, κατά κύριο λόγο,
και μέχρι κάποια ηλικία, εκείνη των δεκαεπτά, όπου τα κορίτσια πρέπει να
παντρευτούν με συνοικέσιο. Ναι, εν έτει 2012 γραμμένα αυτά. Τόσο
συγχρονικά όσο και απίθανα. Τα ζητήματα που πραγματεύεται ανοικτά,
πολλά, η ανελευθερία στο όνομα μιας παράδοσης, η έλλειψη κάθε ίχνους
ατομικότητας στο όνομα αυτής, η υποταγή της γυναίκας στον άνδρα, ο πολύ
συγκεκριμένος ρόλος αυτής ως τεκνοποιητικής μηχανής, ο ρόλος της
κοινότητας των χασιδιστών, με τα μεγάλα ένοχα μυστικά τους και την
ασφάλεια εντός της κοινότητας για τη διαφύλαξη των παραδόσεων, η
απελευθέρωση από ένα όψιμο και πνιγηρό παρελθόν, και κυρίως η ανακάλυψη
του εαυτού και η διεκδίκηση της ταυτότητας μέσα από εξαιρετικές
δυσκολίες – αυτά τα δυο τελευταία έκαναν κυρίως ευπώλητο αυτό το βιβλίο.
Φευ, όμως, η χασιδική κοινότητα της Αμερικής εξαπέλυσε μύδρους κατά της
συγγραφέως, σε σημείο συκοφαντικής δυσφήμισης με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Αποτέλεσμα: η καλύτερη προβολή του βιβλίου, που ήδη πήγαινε υπέροχα. Η
χαριστική βολή ήρθε με τη σειρά του Netflix, που απογείωσε την ιστορία
και χαρίζει μια δεύτερη καριέρα στο έντυπο.
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τη διαφορετικότητα της κοινότητας του Σάτμαρ, που δεν ανέχεται χιλιοστό παρεκτροπής από τις παραδόσεις, όπως τις μετέφεραν οι Ούγγροι Εβραίοι διασωθέντες του Ολοκαυτώματος στην Αμερική και θεωρώντας εαυτούς θεματοφύλακες αυτών των παραδόσεων, οι επικριτές, ευκαιρίας δοθείσης, κατηγόρησαν τη Feldman πως βάλλει κατά σύμπαντος του εβραϊσμού. Εκείνοι που θεωρούσαν απόβλητους όχι μόνο τους σιωνιστές Εβραίους του Ισραήλ αλλά και τους υπόλοιπους Εβραίους της Αμερικής, θεωρώντας πως έχουν ξεστρατίσει απ’ τον ορθόδοξο δρόμο της εβραϊκής παράδοσης. Λογικές λοιπόν οι αντιδράσεις, όπως εξίσου λογική και η απόφαση του εκδοτικού οίκου στην Αμερική να εστιάσει σε εκείνα τα δυο σημεία που αναφέραμε, που δεν δέχονται κουβέντα επικρίσεως από τον δυτικό κόσμο. Ας μην ξεχνάμε πως η συγγραφέας στο βιβλίο αυτοβιογραφείται. Ενώ στη σειρά επιτυγχάνεται κάτι περισσότερο…
Η αυτοβιογραφία μάς βάζει στο νόημα, για να μπούμε στο πετσί της ηρωίδας. Η σειρά μάς τοποθετεί απευθείας κάτω από το δέρμα της και μας αφήνει να βιώσουμε μαζί της όλα τα άγχη, τις αγωνίες, την απόγνωση, τις δυσκολίες, για να μπούμε στο νόημα.
Η σειρά του Netflix, που ολοκληρώνεται σε τέσσερα ωριαία, περίπου, επεισόδια, κρατάει όλο το υπόβαθρο του βιβλίου, αναφέροντας τα σημαντικότερα στοιχεία του ως αναλήψεις του παρελθόντος της ηρωίδας, και τραβάει τα πράγματα στα άκρα. Σαφώς κι εδώ στο τέλος η ηρωίδα απελευθερώνεται από το παρελθόν της, σαφώς και καταδεικνύονται όλα τα παραπάνω, πολύ παραστατικά και άκρως κατατοπιστικά –η εικόνα και το άνοιγμα των χαρακτήρων κάνουν θαύματα– πλην όμως μια αλλαγή που κάνει στην ιστορία μετατοπίζει τον άξονα σε κάτι πιο γενικό. Η πρωταγωνίστρια στη σειρά αποφασίζει να εγκαταλείψει σπίτι, σύζυγο και κοινότητα –σημειώνουμε ότι στο βιβλίο η ηρωίδα απλώς έφυγε από την κοινότητα και μετακόμισε με τον σύζυγό της μακριά, αλλά εντός Νέας Υόρκης με τον γάμο τους– πριν ξεκαθαρίσει αν είναι ακόμα έγκυος και πάει στο Βερολίνο, όπου κατοικεί η μητέρα της μαζί με τη σύντροφό της. Οι σεναριογράφοι με αυτό επιτυγχάνουν, χωρίς να διαφύγουν από τον άξονα του βιβλίου, να αναδείξουν αυτήν ως σύμβολο γενικότερα του εβραϊκού στοιχείου της διασποράς, που πλέον δεν δείχνει φόβο να επιστρέψει στην κοιτίδα της καταστροφής του. Ουσιαστικά κλείνουν το μάτι στους επικριτές του βιβλίου, κυρίως τους χασιδιστές Εβραίους που έβαλλαν εναντίον του, οι οποίοι όχι μόνο δεν διανοούνται να απομακρυνθούν από την κοινότητά τους αλλά και θεωρούν μια τέτοια κίνηση μιαρή.
Στη σειρά μεγαλοποιούνται κατά τι κάποια στοιχεία. Επί παραδείγματι, η εκπαίδευση της πρωταγωνίστριας είναι εντελώς ανύπαρκτη, ενώ στο βιβλίο πηγαίνει σε ειδικό σχολείο. Στοιχείο που δυσκολεύει την επιβίωσή της στο Βερολίνο. Ούσα έγκυος παίρνει μακριά απ’ την κοινότητα το έμβρυο, κάτι μεγίστης σημασίας γι’ αυτούς, αφού η αποκλειστική ενασχόληση της γυναίκας στο σπίτι, να φροντίζει τον άντρα και κυρίως να κάνει παιδιά, έχει επιβληθεί από τους ραβίνους για να αναπληρωθούν οι χαμένες ζωές του Ολοκαυτώματος! Στη σειρά είναι καλή στο τραγούδι, ενώ στο βιβλίο διαβάζει στα κρυφά βιβλία που είναι απαγορευμένα. Όλα. Φυσικά, τα βιβλία ήταν απαγορευμένα πλην εκείνων που διδάσκονταν στο ειδικό σχολείο.
Κοινώς, οι λεπτομέρειες είναι εκείνες, και μόνο, που διαφοροποιούν βιβλίο και σειρά. Και είναι ακριβώς αυτές που δίνουν και μια επιπλέον χροιά στο τελικό αποτέλεσμα. Ας το πούμε απλά, το κάνουν πιο λογοτεχνικό. Η αυτοβιογραφία μάς βάζει στο νόημα, για να μπούμε στο πετσί της ηρωίδας. Η σειρά μάς τοποθετεί απευθείας κάτω από το δέρμα της και μας αφήνει να βιώσουμε μαζί της όλα τα άγχη, τις αγωνίες, την απόγνωση, τις δυσκολίες, για να μπούμε στο νόημα.
Είναι πολύ σημαντικό το ότι στο βιβλίο η ηρωίδα έχει τη δυνατότητα να επιστρέψει, έστω και απλά να περάσει, από το Ουίλιαμσμπεργκ, τη γειτονιά των Σάτμαρ στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, ίσα για να δυναμώσει μέσα της κάποια ξεχασμένη αποστροφή για αυτό το σημείο και τον κόσμο του. Καθαρά εβραϊκό δεδομένο, που ακουμπάει στα όρια της μνησικακίας. Στη σειρά, η επιλογή της παραμονής της στο Βερολίνο, παρά τις παρακλήσεις του συζύγου της που την έχει πάρει στο κατόπι με εντολή του ραβίνου, την ανάγει σε πανιουδαϊκό στοιχείο, ενωτικό αφενός και αφετέρου ως απόστολο μιας νέας εβραϊκής ζωής και κοινωνίας που δεν μπορεί να υπακούει σε δεδομένα παραδόσεων, αλλά καλείται ξεδιαλέγοντάς τα και αφομοιώνοντας τα καλύτερα στοιχεία να πορευτεί προς έναν νέο κόσμο, μια καινούργια κοινωνία – αν θέλει να διασωθεί…
Ο Θανάσης Λιακόπουλος είναι συγγραφέας και κριτικός βιβλίου.
*Deborah Feldman - Wikipedia
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου