ΕΙΝΑΙ ΕΞ ΟΡΙΣΜΟΥ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΑΠΌ ΤΟΝ ΦΙΛΟΣΟΦΟ ΩΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΟΝ ;

 

Το μίσος για τον ξένο ως φιλοσοφία

του ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΙΝΑΚΟΥΛΑ
 https://neoplanodion.gr
Στο νέο του ωραίο βιβλίο με τίτλο Μαύρες διαθήκες (Κίχλη 2018), ο Νικήτας Σινιόσογλου συνεχίζει, από πολλές απόψεις, αυτό που ξεκίνησε με το προηγούμενο βιβλίο του, τον Αλλόκοτο ελληνισμό (Κίχλη 2016). Όπως εκείνο, έτσι κι ετούτο το βιβλίο είναι δοκιμιακό. Όπως εκείνο, έτσι κι ετούτο μελετά τα όρια της γραφής και των ιδεών. Όπως εκείνο, έτσι κι ετούτο είναι αξιοθαύμαστο για τον πλούτο της γνώσης και την ομορφιά της γλωσσικής έκφρασης. Αντίθετα όμως με τον Αλλόκοτο ελληνισμό, οι Μαύρες διαθήκες δεν ασχολούνται με τη σκέψη ανθρώπων παράταιρων κι αποδιωγμένων. Ή, τέλος πάντων, οι ήρωες του παρόντος βιβλίου δεν ήταν πάντα έξω απ’ τη δημόσια ζωή, κυνηγημένοι απ’ την ακαδημαϊκή κοινότητα κι αποκλεισμένοι απ’ τον εκδοτικό χώρο. Για μια μεγάλη περίοδο της ζωής τους υπήρξαν διαμορφωτές του κοινού αισθήματος και του πνεύματος της εποχής. Κι αυτή η διαμορφωτική επιρροή δεν αξιοποιήθηκε προς μια κατεύθυνση θετική και ευεργετική. Το ακριβώς αντίθετο. Οι δύο ήρωες των Μαύρων διαθηκών υποστήριξαν σκόπιμα κι αποφασιστικά τον πόλεμο, το σκοτεινό πάθος, την εξόντωση των εχθρών τους. Ηγήθηκαν της ευρωπαϊκής διανόησης στην πιο μαύρη σελίδα της ιστορίας της. Και δε μετάνιωσαν ποτέ.
Ο Μάρτιν Χάιντεγκερ

Μάρτιν Χάιντεγκερ (1889-1976)- Βικιπαίδεια

κι ο Καρλ Σμιτ,

Καρλ Σμιτ (1888-1985) - Metapedia

γιατί αυτοί είναι οι δύο διαβόητοι στοχαστές στους οποίους αφιερώνει ο Σινιόσογλου τις Μαύρες διαθήκες, βρέθηκαν στο περιθώριο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την πτώση του ναζισμού. Θα ’λεγε κανείς πως ίσως στάθηκαν και τυχεροί. Οι διώκτες τους δεν μπόρεσαν να στοιχειοθετήσουν κάποια νομική κατηγορία εναντίον τους, και το μόνο που κατάφεραν ήταν να τους αποκλείσουν εφ’ όρου ζωής απ’ το πανεπιστήμιο, να τους στερήσουν δηλαδή το δικαίωμα να διδάσκουν και να διακηρύσσουν δημόσια τις ιδέες τους. Γιατί, σε αντίθεση μ’ εκείνους, οι διώκτες τους ήταν φιλελεύθεροι, και δεν εκμεταλλεύτηκαν τη νίκη τους και την υπέρτερη θέση στην οποία τους έφερε η ιστορία, για να εκδικηθούν τους δύο ιδεολογικούς τους αντιπάλους. Είναι βέβαιο πως αν τα πράγματα είχαν εξελιχτεί διαφορετικά, αν οι Σμιτ και Χάιντεγκερ είχαν τη δυνατότητα να εξοντώσουν κάποιους φιλελεύθερους στοχαστές, θα το είχαν κάνει, χωρίς δεύτερη σκέψη. Κατ’ αυτούς, έτσι λειτουργεί ο κόσμος: με κριτήριο τους φίλους και τους εχθρούς.
Πιο θανάσιμο όμως απ’ το μίσος τους προς τον φιλελευθερισμό είναι το μίσος που έτρεφαν οι δύο διανοητές προς την ξενότητα και την περιπλάνηση. Όπως εξηγεί ο Σινιόσογλου, ο Σμιτ κι ο Χάιντεγκερ δεν ήταν αντισημίτες με τη στενή, φυλετική έννοια του όρου, όπως ήταν οι Ναζί. Αυτό που περισσότερο τους εξαγρίωνε ήταν ο εξεβραϊσμός της σκέψης, των πολιτικών και κοινωνικών θεσμών, του νομικού πολιτισμού. Γι’ αυτούς η εβραϊκότητα ήταν ένα μικρόβιο, που προσέβαλε τον οργανισμό της Ευρώπης στην αυγή των Νέων Χρόνων, και το οποίο έπρεπε να εξοντωθεί πάση θυσία και όσο το δυνατόν γρηγορότερα, ώστε να σωθεί ο μεγάλος ασθενής. Για τον Σμιτ και τον Χάιντεγκερ, οι Εβραίοι, ο φιλελευθερισμός, η περιπλάνηση και η Νεωτερικότητα είναι μέρη του ίδιου προβλήματος. Οι Εβραίοι, και οι πλάνητες γενικά, στερούνται τη βασική ανθρώπινη ιδιότητα: τη σύνδεση μ’ έναν σταθερό τόπο.

Ο Χάιντεγκερ ανάγει σε γνώμονα κάθε υπαρξιακής στάσης τον τόπο όπου κανείς γεννιέται και ορίζεται (Bodenständigkeit), καταλήγοντας στη θεωρία περί «αίματος και εδάφους» (Blut und Boden). […] ένας Σλάβος δεν μπορεί να συνδεθεί με τη Γερμανία όπως το κάνει ένας Γερμανός, κι ένας ανέστιος Γερμανοεβραίος δεν θα σχετιστεί ποτέ με τη γερμανική γη με τον τρόπο, για παράδειγμα, που τη νιώθει ο Χέλντερλιν στο ποίημα «Germanien». Άλλωστε, ένα χαρακτηριστικό του νομάδα, σημειώνει ο Χάιντεγκερ με νόημα, είναι πως όχι μόνον περιπλανιέται από έρημο σε έρημο, αλλά και πως, κι όταν ακόμη βρίσκει έδαφος εύφορο, πάλι το εγκαταλείπει αργά ή γρήγορα. Οι νομάδες είναι καθ’ έξιν και καταγωγικά ανέστιοι. Όπως οι πλάνητες, παρασιτούν στον ξενιστή και τον απομυζούν.[1]

Αυτή η νομαδικότητα κι η ανεστιότητα των Εβραίων οδηγεί στην υπονόμευση της ισχύος του νόμου. Χωρίς σταθερή κατοίκηση, ακόμα και ο νόμος γίνεται ρευστός.

Ο Εβραίος συνιστά απειλή, επειδή είναι ανέστιος και πλάνης, ο τύπος του ανθρώπου που εμφιλοχωρεί στις παραδόσεις των λαών και αφομοιώνεται χωρίς ποτέ να εντάσσεται πλήρως πουθενά. Στην ιδέα αυτή θεμελιώνεται ο αντισημιτισμός του Χάιντεγκερ και του Σμιτ.
Οι Εβραίοι δεν διαθέτουν γη ή κράτος, μόνον νόμο, λέει ο Σμιτ. Είναι οι μόνοι που μιλούν για δίκαιο εκτός τόπου (Ortung) και παραδομένης τάξης (Ordnung). […] ο νόμος κατήντησε γραπτή νομοθεσία, απρόσωπος και ανίσχυρος […] Ο νόμος δεν είναι πια βασιλιάς, αλλά έπεα πτερόεντα.[2]

Ο Μάρτιν Χάιντεγκερ και ο Καρλ Σμιτ λοιπόν, δύο απ’ τους μεγαλύτερους στοχαστές του τρομερού αιώνα που μόλις αφήσαμε πίσω μας, θεμελίωσαν φιλοσοφικά τον σκληρό εθνικισμό. Ο εθνικισμός, μια νεωτερική ιδεολογία που γινόταν όλο και σκληρότερη κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα, βρήκε στα πρόσωπά τους δύο διαπρύσιους κήρυκες. Και η φιλοσοφική μέριμνα για τον ξένο, την ξενιτεία και τη φιλοξενία βρήκε δύο δολοφονικούς εχθρούς. Ο Χάιντεγκερ και ο Σμιτ ύμνησαν τη γη και το αίμα, και καταδίκασαν τον ξεριζωμένο, εκείνον τον άνθρωπο που η ύπαρξή του δεν ορίζεται από έναν τόπο.

Το πρόβλημα του ξένου ανάγεται στις απαρχές της ιουδαιοχριστιανικής σκέψης. Είναι το πρόβλημα της ξενότητας, της άρριζης ανθρωπότητας. Είναι το σκάνδαλο του ανθρώπου που δεν έχει γεννηθεί εδώ, δε ζει στη γη των προγόνων του και δεν είναι «δικός μας».
Όπως δείχνει ο Ρίτσαρντ Σέννετ στο εξαίρετο δοκίμιό του «Ο ξένος»[3], το πρόβλημα του ξένου εντάθηκε κατά τον 19ο αιώνα. Απ’ τα μέσα περίπου του αιώνα, συγκεκριμένα απ’ την Επανάσταση του 1848 και μετά, ο εθνικισμός παίρνει μια νέα μορφή, την οποία ο σπουδαίος Αμερικανός κοινωνιολόγος χαρακτηρίζει ανθρωπολογική. Σε αντίθεση με τον παλιότερο, πολιτικό εθνικισμό, ο νέος εθνικισμός είναι βαθύτερος και πιο άκαμπτος. Ο νέος εθνικισμός είναι μια νέα εκδοχή συλλογικής ταυτότητας. Το έθνος γίνεται τώρα έθος: το έθιμο κυριαρχεί, γίνεται ιερό, και είναι σχεδόν έγκλημα πλέον να θίγει κανείς την ιερότητά του. Οι πολιτικές και διπλωματικές αποφάσεις αποκτούν τώρα δευτερεύουσα σημασία, επιτελούν υπηρετική λειτουργία σε σχέση με τη βασική, ανθρωπολογική διάσταση του έθνους.


 ΑΛΛΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ /ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

---

Αριστοτέλης Σαΐνης, Το κακό και το ημερολόγιο, "Εφημερίδα των Συντακτών", 25.5.2019

---

Κατερίνα Σχινά, Τα ημερολόγια του απόλυτου Κακού, "Τα Νέα"/ "Βιβλιοδρόμιο", 4.5.2019

---

Θωμάς Συμεωνίδης, Τα τυφλά σημεία της συνάντησης ανάμεσα σε πολιτική και φιλοσοφία, στοχασμό και πράξη, Περιοδικό "Χάρτης", τχ. 5, Μάιος 2019

---

Γιάννης Καλογερόπουλος, Μαύρες διαθήκες, "NO14ME", 4.4.2019

---

Εύη Μαλλιαρού, Η ζοφερή κληρονομιά μιας φασιστικής κοσμοαντίληψης, "Η Καθημερινή"/ "Τέχνες και Γράμματα", 31.3.2019

---

Κυριακή Μπεϊόγλου, Τα μαύρα τετράδια της φιλοσοφίας, "Εφημερίδα των Συντακτών", 30.3.2019

---

Γιώργος Λαμπράκος, Ο Σμιτ, ο Χάιντεγκερ κι ένας έλληνας flaneur στη Σιγκαπούρη, www.bookpress.gr, 5.3.2019

---

Γιάννης Τζανετάκης, Τα πιο σκοτεινά ημερολόγια στην ιστορία της φιλοσοφίας, http://www.andro.gr, 28.2.2019

---

Γιώργος Χατζηστεργίου, Εκεί που δεν υπάρχει ζωή μετά θάνατον – μία ζοφερή Νέκυια, www.oanagnostis.gr, 17.2.2019

---

Χρήστος Λάσκος, Δοκίμια για δύο μέγιστους «εγκληματίες της σκέψης», http://www.alterthess.gr, 9.2.2019

---

Αντώνης Ζέρβας, Τα μαύρα τετράδια του Χάιντεγκερ και ο δοκιμιογράφος Ν. Σινιόσογλου, frear.gr, 30.1.2019

---

********************** 

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΤΑ ΜΑΥΡΑ ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΤΟΥ ΜΑΡΤΙΝ ΧΑΪΝΤΕΓΚΕΡ

O Χάιντεγκερ και ο ναζισμός

Christina Ruta / Γιάννης Παπαδημητρίου
Υπεύθ.σύνταξης: Άρης Καλτιριμτζής
Πηγή: dw.com

Μέγιστος στοχαστής αλλά και μέλος του ναζιστικού κόμματος. Ποιος ήταν πραγματικά ο Μάρτιν Χάιντεγκερ; Μία απάντηση θα μπορούσαν να δώσουν τα «Σημειωματάρια» του Γερμανού φιλοσόφου.

Τον είχαν χαρακτηρίσει «μέγιστο των στοχαστών και ελάχιστο των ανθρώπων». Εκφωνώντας το 1933 την πρώτη ομιλία του ως πρύτανης στο πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ, ο Μάρτιν Χάιντεγκερ προανήγγειλε την «πλήρη ανανέωση» του ιδρύματος, αλλά αυτό που εννοούσε ήταν η επικράτηση του εθνικοσοσιαλισμού ως κυρίαρχης δύναμης και συνεκτικού ιστού. Παραμένει ωστόσο διαμφισβητούμενο αν ο Χάιντεγκερ ήταν εκ πεποιθήσεως ναζιστής ή εάν ήθελε να εκμεταλλευθεί τη συγκυρία, για να πραγματώσει προσωπικά του σχέδια.
Τη σχετική συζήτηση αναμοχλεύει φέτος ο φιλόσοφος Πέτερ Τράβνυ, δημοσιεύοντας στον εκδοτικό οίκο Klostermann της Φραγκφούρτης τα αποκαλούμενα «Μαύρα Τετράδια» της περιόδου 1931-1941. Πρόκειται για σημειωματάρια του Χάιντεγκερ που πήραν το όνομά τους από τη μαύρη «ράχη» που συγκρατεί τον κάθε τόμο. Όπως επισημαίνει ο επιμελητής της έκδοσης Πέτερ Τράβνυ, «μέχρι σήμερα δεν ήταν μόνο αδημοσίευτα αλλά και απροσπέλαστα. Ο ίδιος ο Χάιντεγκερ τα είχε αποκρύψει. Φρόντιζε να μην έχει κανείς πρόσβαση, εκτός από την οικογένειά του».
Το «χαμένο τετράδιο» του Χάιντεγκερ

Ο καθηγητής Τράβνυ έχει την επιμέλεια της έκδοσης

Η έκδοση του Klostermann προβλέπει συνολικά οκτώ τόμους. Ο τελευταίος από αυτούς, που θα δημοσιευθεί στις 15 Μαρτίου, περιλαμβάνει ένα σημειωματάριο του 1945 ή 1946, για το οποίο οι ειδικοί πίστευαν ότι είχε χαθεί, ώσπου εντοπίστηκε και πάλι στα χέρια του Σίλβιο Βιέττα, γλωσσολόγου και οικογενειακού φίλου των Χάιντεγκερ. Ο Βιέττα υποστηρίζει ότι αυτός ο τόμος δεν περιέχει ούτε μία σημείωση με αντισημιτικό χαρακτήρα. «Αυτό που φαίνεται να απασχολεί περισσότερο τον Χάιντεγκερ είναι η προσπάθειά του να σταθεροποιηθεί σε μία εποχή τόσο δύσκολη».
Ο Πέτερ Τράβνυ έχει διαβάσει και τα 34, συνολικά, σημειωματάρια και υποστηρίζει ότι τα συμπεράσματα έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον: «Για πρώτη φορά πρέπει να πούμε ότι ο Χάιντεγκερ όχι μόνο στήριξε τον εθνικοσοσιαλισμό και για κάποιο χρονικό διάστημα εξέφραζε ανοιχτά τη συμπάθειά του προς αυτόν- έστω και αν άρχισε να ασκεί κριτική στη συνέχεια- αλλά επιπλέον φαινόταν δεκτικός και στον αντισημιτισμό». Κατά τον Τράβνυ, ο Χάιντεγκερ όχι μόνο απέδιδε στο εβραϊκό στοιχείο μία ιδιαίτερη έφεση για την «αποθέωση της τεχνικής», αλλά και φαινόταν να ενστερνίζεται τα αποκαλούμενα «Πρωτόκολλα των σοφών της Σιών» κάνοντας λόγο για «παγκόσμιο εβραϊσμό». Όπως λέει ο επιμελητής της έκδοσης, «πρόκειται για χαρακτηριστικό αντισημιτικό στερεότυπο της εποχής: επινοείται μία διεθνής και ανώνυμη δύναμη, η οποία ονομάζεται παγκόσμιος εβραϊσμός και προσπαθεί, υποτίθεται, να εξοντώσει τη Γερμανία».
Ο αντίλογος υπέρ Χάιντεργκερ

"Είναι και Χρόνος" - το πιο σημαντικό έργο του Χάιντεγκερ

Από την πλευρά του ο Σίλβιο Βιέττα έχει διαφορετική άποψη για τον «οικογενειακό φίλο» Μάρτιν Χάιντεγκερ και θεωρεί παράλογο να τον θεωρούν αντισημίτη. Όπως υποστηρίζει, ο Χάιντεγκερ ήταν μαθητής του Εβραίου φιλοσόφου Έντμουντ Χούσερλ, είχε ο ίδιος πολλούς φοιτητές και φίλους Εβραίους, ενώ είχε ακόμα και ερωτική σχέση με τη Χάνα Άρεντ. Κατά την προσέγγιση του Βιέττα, «η αλήθεια είναι ότι είχε ασκήσει κριτική γι' αυτό που αποκαλούσε ʻυπολογιστικό πνεύμαʼ στο εβραϊκό στοιχείο. Αλλά δεν είχε σκεφτεί -και το επικρίνω αυτό στη σκέψη του Χάιντεγκερ- ότι αναγκάστηκαν να επιδοθούν σε αυτόν τον ρόλο, αν δούμε την ιστορική τους διαδρομή, αν δούμε το ρόλο τους ως η ελίτ των χρηματαγορών στην εποχή του Κάιζερ».
Αυτό που πιθανότατα ώθησε τον Χάιντεγκερ στις παρυφές του ναζισμού, λέει ο Βιέττα, ήταν η επιθυμία του για «επανάσταση» αλλά και για «ανανέωση του γερμανικού πνεύματος». «Όταν έγινε πρύτανης στο πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ το 1933 πίστευε, με αφέλεια θα έλεγα, ότι η ανανέωση του πανεπιστημίου θα προκαλούσε και την πνευματική ανανέωση της Γερμανίας ολόκληρης. Αλλά από το 1934/35 συνειδητοποίησε ότι η Γερμανία γινόταν ακριβώς το αντίθετο από αυτό που επιθυμούσε, δηλαδή μία πολεμική μηχανή». Γι' αυτό και παρέδωσε τα «ηνία» του πανεπιστημίου το 1934, υποστηρίζει ο Βιέττα. Φαίνεται λοιπόν ότι η συζήτηση θα συνεχιστεί, όταν μάλιστα ο Βιέττα προαναγγέλλει και νέα έκδοση με αντικείμενο, αυτή τη φορά, την αλληλογραφία του Χάιντεγκερ με τον πατέρα του.

 Τα «μαύρα τετράδια» του Μάρτιν Χάιντεγκερ: «Αδελφέ, για αυτό έγινα ναζιστής» .

Martin Heidegger and Nazism - Wikipedia