Η γυναίκα στο έργο και στη ζωή του Νίκου Καββαδία

Αφροδίτη Ερμίδη

documentonews.gr

---

«Λατρεύω τους γλάρους – μου ’πε κάποτε ένα ωραίο κορίτσι. Περήφανα πουλιά.
– Τι λες, μωρή… Στεριανά σαν και σένα. Τραβούν ανοιχτά για να φάνε. Μόλις νιώσουνε καταιγίδα, κουρνιάζουνε στα λιμάνια. Παίζει το δελφίνι με τις πλώρες. Τότε, σαλτάρουνε πολλοί μαζί, χυμάνε και του βγάνουν τα μάτια, το κομματιάζουνε και το τρώνε».
Εάν απομονώσει κανείς αυτό το απόσπασμα από τη «Βάρδια» (1954) του Νίκου Καββαδία, αισθάνεται την απαξίωση με την οποία αντιμετώπιζε ο ποιητής τη γυναίκα. Αληθεύει ωστόσο αυτό; Ο άνθρωπος που λάτρευε το γυναικείο σώμα (μάλιστα καυχιόταν ότι με κλειστά μάτια μπορούσε να αναγνωρίσει την εθνικότητα κάθε γυναίκας μόνο με την αφή) μπορεί να την απεχθανόταν τόσο;
«Η αγάπη του για τη γυναίκα είναι παντού διάχυτη στο έργο του». Η απάντηση έρχεται από τον Μιχάλη Γελασάκη, μελετητή του έργου και του βίου του ποιητή, ο οποίος πρόσφατα εξέδωσε το ευπώλητο βιβλίο «Νίκος Καββαδίας – Ο αρμενιστής ποιητής» (Εκδόσεις Αγρα) όπου –έπειτα από μελέτη χρόνων– συγκέντρωσε νέα στοιχεία για τον ποιητή μέσα από άγνωστες συνεντεύξεις, ανέκδοτη αλληλογραφία, σπάνιες μαρτυρίες και αδημοσίευτες φωτογραφίες. «Ακόμη και όταν εκφράζεται με θυμό ή απογοήτευση για τη γυναίκα ή την αμφισβητεί ή όταν αναφέρει ότι “όλες είναι ίδιες”, δεν παύει η γυναίκα να είναι ένα από τα στοιχεία που τον ορίζουν. Σε καμία περίπτωση δεν τη μισεί. Ισως κάποιες στιγμές τον φοβίζει, την παρατηρεί ως κάτι ανεξήγητο, αλλά πάντα είναι εκείνη που τον τροφοδοτεί. Οπως η θάλασσα».
«Βαμμένη. Να σε φέγγει κόκκινο φανάρι»
Οι σχέσεις του Καββαδία με το αντίθετο φύλο κινούνταν κυρίως στο επίπεδο του επί πληρωμή έρωτα με ιερόδουλες στα λιμάνια των πολυάριθμων ταξιδιών του. «Οι πόρνες στο έργο του Καββαδία έχουν περίοπτη θέση. Νομίζω πως ούτε τις περιφρονεί ούτε τις αγιοποιεί. Κάποιες φορές τις υποστηρίζει, κάποιες άλλες τις επικρίνει. Σε κάθε περίπτωση όμως νομίζω ότι περισσότερο απ’ όλα τις δικαιώνει». Εκτός από τις περιστασιακές συνευρέσεις του με ιερόδουλες δεν είναι γνωστή κάποια σχέση του Καββαδία με «στεριανή», με εξαίρεση την περίπτωση της Θεανώς Σουνά. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν υπήρξε καμία που να καταφέρει να τον διεκδικήσει από το ύψιστο θηλυκό της ζωής του, τη θάλασσα, και να τον παρασύρει σαν Σειρήνα στη στεριά.

Ο ποιητής με πατρόνες σε οίκο ανοχής (αρχείο οικογένειας Ν. Καββαδία, που δημοσιεύεται στο βιβλίο)

«Κατά καιρούς φαίνεται να είχε και άλλες σχέσεις εκτός λιμανιού. Μην ξεχνάμε όμως ότι ήταν ναυτικός και για τους ναυτικούς που έλειπαν μεγάλα διαστήματα και για πολλά χρόνια ήταν δύσκολο να έχουν σταθερές σχέσεις. Όπως είναι γνωστό, η τελευταία του ερωτική συναναστροφή ήταν με τη φοιτήτρια Θεανώ Σουνά, στην οποία μάλιστα αφιέρωσε το ποίημα “Φάτα Μοργκάνα” και πιθανότατα να αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και για άλλα ποιήματά του. Με τη νεαρή φιλόλογο συζητούσε για τα ποιήματα της τελευταίας του συλλογής, “Τραβέρσο”, που δεν πρόλαβε να δει τυπωμένη. Ήταν ο τελευταίος του έρωτας. Ηταν κι εκείνη ερωτευμένη μαζί του. Δεν ξέρω αν είναι χρήσιμες περισσότερες πληροφορίες. Αν ήθελαν να μοιραστούν περισσότερα, θα μας τα είχαν πει οι ίδιοι».

Η γυναίκα στο έργο του Γιάννη Μόραλη με το οποίο κοσμείται το εξώφυλλο της συλλογής «Τραβέρσο»

Ο ποιητής υπήρξε τζέντλεμαν με τις γυναίκες. «Η αγάπη του γι’ αυτές φαίνεται από τη συμπεριφορά του απέναντί τους στην καθημερινότητά του. Βλέπουμε πως ήταν πάντα ευγενικός και τρυφερός και οι ίδιες επιζητούσαν την παρέα του· έλεγε άλλωστε ωραίες ιστορίες! Φωτογραφιζόταν με τις γυναίκες που ήταν κοντά του, αλληλογραφούσε μαζί τους, τις άκουγε προσεκτικά». 

Με την τελευταία του Σειρήνα, τη φοιτήτρια Θεανώ Σουνά, στην οποία αφιέρωσε το ποίημα «Φάτα Μοργκάνα»

«Ως να μου γίνεις Μοίρα, Θάνατος και Πέτρα»
Η γυναίκα στο έργο και στα λεγόμενα του Καββαδία εμφανίζεται σε πολλές μορφές και με πολλές ιδιότητες. «Ως πόρνη, ως μητέρα. Ως ορισμός ηθικής, ως ορισμός ανηθικότητας. Αλλες φορές είναι η δραματική μορφή που περιμένει, άλλες εκείνη που αποχαιρετά. Μπορεί να είναι μυθικό πρόσωπο, μια θαλασσοκόρη, αλλά και το κορίτσι που αγαπάει, που ποθεί. Αλλες φορές είναι στεριανή, άλλες του λιμανιού, άλλες ακροβατεί, είναι “αμφίβια μοίρα”. Η γυναίκα για τον Καββαδία είναι γυναίκα κάθε φυλής. Είναι Γιαπωνέζα, Γαλλίδα, Αμερικάνα, μαύρη του Μαρόκου. Σίγουρα αποτελεί πάντα βασική πηγή έμπνευσής του: o ίδιος στο ποίημα του “Gabrielle Didot” θα πει: “Απόψε αναθυμήθηκα κάποια κοινή γυναίκα/ κι ένα τραγούδι εσκάρωσα σε στυλ μπωντλαιρικό”».
Είναι χαρακτηριστικά τα στοιχεία που κατέγραψε ο Μιχάλης Γελασάκης: «Αν μπορεί μια στατιστική καταγραφή να είναι ουσιαστική στην παρατήρηση ενός ποιητή, να σημειώσουμε ότι μόνο στην πρώτη του ποιητική συλλογή, το “Μαραμπού” (κυκλοφόρησε σε 245 αντίτυπα το 1933), η λέξη γυναίκα και παράγωγά της εμφανίζονται δεκαοκτώ φορές και τρεις φορές η λέξη “κορίτσι”. Και αυτή είναι η άμεση αναφορά, οι έμμεσες αναφορές στη γυναίκα είναι πολύ περισσότερες. Μιλάμε για μια συλλογή που είχε μόλις 22 ποιήματα».

Μιχάλης Γελασάκης

Δεν είναι τυχαίο ότι ίσως το πιο εμβληματικό ποίημα από το σύνολο του έργου του Καββαδία έχει τον τίτλο «Γυναίκα». Η γυναίκα για τον Καββαδία μπορεί να είναι πηγή εσωτερικής καταστροφής αλλά και η αποθέωση της ζωής. Ή, όπως λέει ο Μ. Γελασάκης, «η γυναίκα ήταν το αντίπαλο δέος του θανάτου».
INFΟ
Το βιβλίο του Μιχάλη Γελασάκη «Νίκος Καββαδίας – Ο αρμενιστής ποιητής» (Εκδόσεις Αγρα) θα παρουσιαστεί τη Δευτέρα 11/2 στη Στοά του Βιβλίου (20.00).
Θα μιλήσουν οι Π. Μπουκάλας, Μ. Καραγάτση, Γ. Τράπαλης και
Μ. Γελασάκης. Μελοποιημένα ποιήματα θα ερμηνεύσουν
ο Χρ. Θηβαίος και ο Κ. Θωμαΐδης ενώ θα ακουστούν στίχοι κωδικοποιημένοι σε σήματα μορς