Αστυνομική αλλά και ..λογοτεχνία

του Γρηγόρη Αζαριάδη*

Πηγή: oanagnostis.gr

Στις μακρινές παγωμένες Σκανδιναβικές χώρες δεσπόζουν δυο μεγάλες οροσειρές. Στις κορυφές της πρώτης ζουν και βασιλεύουν οι επιτυχημένοι εμπορικοί συγγραφείς αστυνομικών μυθιστορημάτων (χωρίς αυτό να υπονοεί ότι τα έργα τους στερούνται ποιότητας … απλά αποδίδουν μεγαλύτερη σημασία στον καταιγιστικό / τηλεοπτικό ρυθμό στην ούτως ή άλλως πολυδαίδαλη πλοκή των μυθιστορημάτων τους. Εξέχουσες φυσιογνωμίες ο Jo Nesbo και … οι επίγονοι του.

Απέναντι, στις κορυφές της δεύτερης οροσειράς, ποζάρουν οι συνάδελφοι τους, που αποδίδουν μεγαλύτερη έμφαση στην ποιότητα των γραπτών τους. Αυτοί που τα έργα τους, παρά τις οποιεσδήποτε ενστάσεις περί της υποκειμενικότητας των ορισμών, μπορεί να θεωρηθούν ότι γράφουν λογοτεχνία. Στην δεύτερη αυτή κατηγορία, ηγετική θέση κατέχουν οι Henning Mankell, Arne Dahl, Leif Persson και Stieg Larsson. Και λίγο παράμερα, διακρίνονται τα αγάλματα του ζεύγους Sjowall-Wahloo, που αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης γιά όλους τους προανεφερόμενους αστυνομικούς συγγραφείς.
Σαν παρένθεση μπορούμε απλά να καταγράψουμε την πολιτική τοποθέτηση των περισσότερων ποιοτικών συγγραφέων. Όλοι κλίνουν «επ’αριστερά». Οι πρωτοπόροι και πρόγονοι τους Sjiowall-Wahloo δηλώνουν τροτσκιστές. Σύμπτωση ή υποδηλώνει κάτι περισσότερο άραγε ;
Ο Arne Dahl έχει ασχοληθεί με την ποίηση και την κριτική λογοτεχνίας. Δημιουργός της περίφημης Ομάδας Άλφα, η οποία αργότερα μεταλλάσσεται στην Opcop, που λειτουργεί ως πανευρωπαϊκή ομάδα με την συμμετοχή εξειδικευμένων αστυνομικών από δώδεκα χώρες. Μια ομάδα διαφορετικών εθνοτήτων και θρησκειών, όπου ο καθένας και η καθεμιά με τα δικά του χαρακτηριστικά φέρνει το στιλ, τη μέθοδο και τις απόψεις του και εμπλουτίζει το μυθιστόρημα με έννοιες, ιδέες και εντελώς διαφορετικές προσεγγίσεις. Οι «Μουσικές καρέκλες» (εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, μετάφραση από τα σουηδικά του Γρηγόρη Κονδύλη, διορθώσεις Βάλια Μπράβου, σελίδες 596) αποτελούν το δεύτερο μέρος της τετραλογίας, που ξεκίνησε με τους «Κινέζικους ψίθυρους», οι οποίοι κέρδισαν το Βραβείο της Σουηδικής Ακαδημίας Αστυνομικής Λογοτεχνίας και έχουν γίνει μπεστ σέλερ σε πάρα πολλές χώρες.
Η ιστορία αρχίζει με τρία περίεργα συμβάντα, που λαμβάνουν χώρα σε διαφορετικά σημεία της Ευρώπης. Ένας πλαστικός χειρουργός που είχε την εποπτεία σε ένα μυστικό ευρωπαϊκό πρόγραμμα βρίσκεται νεκρός στο σπίτι του στο Βέλγιο – δεν είναι ξεκάθαρο αν πρόκειται για δολοφονία ή αυτοκτονία. Ένας Αλβανός έμπορος όπλων δέχεται πυροβολισμούς και σκοτώνεται σε ένα μπαρ στη Στοκχόλμη. Λίγο αργότερα το πτώμα ενός Τσέχου ευρωβουλευτή ανακαλύπτεται σε ένα νησί-φυλακή κοντά στην Τοσκάνη, τον έχουν μαχαιρώσει έως θανάτου. Παρ’όλο που δεν υπάρχει καμιά προφανής σύνδεση μεταξύ αυτών των τριών θανάτων, ο Πολ Γελμ και οι συνάδελφοί του στην Opcop υποψιάζονται πως τα τρία περιστατικά έχουν σχέση μεταξύ τους. Η ομάδα Opcop αν και αποσυντονισμένη λόγω της δολοφονίας δύο μελών της αναλαμβάνει να κυνηγήσει τους δολοφόνους. . Η ομάδα Opcop αν και αποσυντονισμένη λόγω της δολοφονίας δύο μελών της αναλαμβάνει να κυνηγήσει τους δολοφόνους. Τα ίχνη οδηγούν σε ένα διαβόητο νησί–φυλακή, όπου οι φυλακισμένοι μένουν νηστικοί και υποβάλλονται σε τρομερά επιστημονικά πειράματα.
Η συνέχεια επί των σελίδων … Και πραγματικά, είναι πολύ ενδιαφέρουσα.
Τώρα, όσον αφορά στην γραφή και το προφίλ του Dahl. Έχοντας ολοκληρώσει την ανάγνωση, επέστρεψα στην αρχή και προσπάθησα να διαχωρίσω τα κομμάτια, που αναφέρονται αυστηρά στην εξέλιξη της πλοκής από τα υπόλοιπα. Ομολογώ ότι δεν είναι και η κλασικότερη μέθοδος προσέγγισης, αλλά δεν παύει να αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα του υπογράφοντος και συντελεί στην ακριβέστερη αξιολόγηση του συγκεκριμένου μυθιστορήματος. Αυτά λοιπόν τα κομμάτια, που περιγράφουν σκέψεις, συναισθήματα, παρελθοντικά τραύματα των χαρακτήρων με τα αντίστοιχα ψυχογραφήματα είναι αυτά που ανεπιφύλακτα θα χαρακτήριζα υψηλής λογοτεχνικής αξίας. Στα σημεία αυτά, η γραφή του Dahl απογειώνεται. Ξεφεύγει σε ανώτερες σφαίρες από ένα αστυνομικό μυθιστόρημα, όσο καλογραμμένο κι αν είναι αυτό … Και φτάνει σε αυτό που, με όλες τις ενστάσεις επαναλαμβάνω, χαρακτηρίζουμε απλή, καθαρή λογοτεχνία.
Τα σημεία και οι διάλογοι των «διωκτών» και των «διωκομένων», οι πολιτικοκοινωνικές πεποιθήσεις και τα υπαρξιακά ερωτήματα δίνουν στον συγγραφέα την ευκαιρία να αναπτύξει με ευαισθησία, ειλικρίνεια και απόλυτα τίμιο τρόπο τις προσωπικές του αρχές και να εκφράσει τις κρυφές του ανησυχίες και τους φόβους για το μέλλον της κοινωνίας μας. Έχοντας στο μυαλό μας τον πολιτικό χώρο που κινείται ο Dahl, είναι πλήρως κατανοητή η απειλή που αποτελεί ένας «καινούριος θαυμαστός κόσμος», εκεί όπου βασικός στόχος των ελεγχόμενων γενετιστών είναι «η παραγωγή ευφυών και αδίστακτων ηγετών στις κυβερνήσεις, τον στρατό και τις μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις … ανθρώπων, που τελικά δεν θα διέθεταν το πολυσυζητημένο γονίδιο της κοινωνικής ενσυναίσθησης».
Όσο για την πλοκή … Είναι πολυσύνθετη. Δαιδαλώδης. Είναι σαν ένα ταξίδι, που έχει πολλές και διάσπαρτες αφετηρίες σε διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες. Κάποιοι δρόμοι οδηγούν μέχρι τις ΗΠΑ. Περίεργα συμβάντα, χωρίς καμιά σύνδεση, θα βρουν σταδιακά την θέση τους και θα έρθουν να προστεθούν το ένα δίπλα στο άλλο, σαν μικρά κομμάτια ενός τεράστιου παζλ. Όλη αυτή η διαδικασία σχεδιάζεται και υλοποιείται με ένα αριστοτεχνικό τρόπο. Τίποτε δεν περισσεύει, τίποτε δεν είναι περιττό. Κάθε μικρή λεπτομέρεια έχει την θέση της.
Πέρα, από την υψηλή λογοτεχνική του αξία, ο Dahl διαθέτει μια … διεστραμμένη φαντασία κι απολαμβάνει να παίζει με το μυαλό του αναγνώστη απαιτώντας συνεχή προσοχή, ένταση και προσήλωση στο κείμενο. Οξυδερκής και μοντέρνος συγγραφέας χρησιμοποιεί τη φόρμα του αστυνομικού μυθιστορήματος και ανοίγει διάλογο με την κοινωνία για τα θέματα που απασχολούν σήμερα παγκοσμίως … Ρατσισμός, τρομοκρατία, παράνομη μετανάστευση, διαφθορά, έκπτωση της ηθικής και των κοινωνικών αξιών και η δύναμη της εξουσίας και του χρήματος.
Μοναδική ένσταση που θα μπορούσα να έχω απορρέει από την ίδια την ύπαρξη της δωδεκαμελούς ομάδας Opcop. Όσο πρωτότυπη κι αν είναι σαν σύλληψη, διαβάζω κάτω από τις γραμμές και μιά «υποχρέωση» του συγγραφέα να μοιράσει σχετικά ισομερώς δώδεκα ρόλους. Σαν αποτέλεσμα, σε κάποιες περιγραφές συσκέψεων της ομάδας, το κείμενο ελαφρώς πλατειάζει. Κάτι βέβαια που δεν αφαιρεί παρά ελάχιστα από ένα έργο με ολοκληρωμένη σύλληψη και εξαιρετική υλοποίηση.
Πέρα από τις οποιεσδήποτε και πιθανόν αντικρουόμενες απόψεις με το κοινωνικό όραμα ενός πλήρως πολιτικοκοινωνικά συνειδητοποιημένου συγγραφέα, όσοι βουτήξουν στην περιπέτεια της ανάγνωσης των «Μουσικών καρεκλών» θα απολαύσουν το ταξίδι με έναν (από τους λίγους που απομένουν πλέον…) κορυφαίους ποιοτικά αστυνομικούς συγγραφείς. Ας έχουν πάντως υπόψη ότι ο Dahl απαιτεί ανάγνωση υψηλής έντασης και προσοχής.

(*) Ο Γρηγόρης Αζαριάδης είναι συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων