Το τέλος του διεθνούς δικαίου στη Γάζα

 

Κώστας Δουζίνας / Το τέλος του διεθνούς δικαίου στη Γάζα

 Tvxs.gr

1. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το διεθνές δίκαιο έχει κινηθεί σε ένα φάσμα μεταξύ ρεαλιστικού πραγματισμού και νομικιστικού φορμαλισμού. Για τους ρεαλιστές, το διεθνές δίκαιο δεν είναι ιερό κείμενο, δεν έχει σωστές απαντήσεις. Παρέχει ένα «επαγγελματικό λεξιλόγιο» για τη διεξαγωγή συζητήσεων.

Οι νομικιστές ισχυρίζονται ότι έχει αναπτυχθεί σταδιακά ένα διεθνές κράτος δικαίου. Διακρίνεται από την πολιτική και επιβάλλει περιορισμούς στην εξουσία και στους ισχυρούς. Οι κανόνες του έχουν εσωτερική συνέπεια και συνοχή και η παραβίασή τους από τις μεγάλες δυνάμεις δεν είναι αποτέλεσμα αδυναμιών του δικαίου, αλλά πολιτικών παραγόντων που εμποδίζουν την πλήρη συμμόρφωση. Οι πρώτοι ακολουθούν την άποψη του Χομπς ότι η ισχύς καθορίζει τις διεθνείς σχέσεις. Οι δεύτεροι, του Καντ ότι το δίκαιο και η ηθικής μπορούν να δαμάζουν την δύναμη.

Τι μας λέει ο πόλεμος στη Γάζα για το διεθνές δίκαιο; Όταν τα διακυβεύματα είναι ύψιστα — πόλεμος, θάνατος και σκοτωμοί — το διεθνές δίκαιο γίνεται ένα στοιχείο που λαμβάνουν υπόψη οι κυβερνήσεις όπως και την εξωτερική τους πολιτική, οικονομικά επιχειρήματα και την γεωπολιτική και στρατιωτική τους στρατηγική. Επιστρατεύεται όταν υποστηρίζει τα συμφέροντά τους, απορρίπτεται αν δημιουργεί πραγματικούς ή φανταστικούς περιορισμούς.

Η ισραηλινή κυβέρνηση εμφανίστηκε στο Διεθνές Δικαστήριο στην υπόθεση της Νότιας Αφρικής εναντίον της. Ο Νετανιάχου χαρακτήρισε την κατηγορία για γενοκτονία «εξωφρενική» αλλά χαιρέτισε το δικαστήριο που «υπερασπίστηκε» το δικαίωμα του Ισραήλ στην αυτοάμυνα Το Ισραήλ όπως και η Ρωσία δηλώνουν ότι τα εντάλματα σύλληψης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου δεν θα επηρεάσουν τις ενέργειές τους.

Ads

Η ιδέα ότι λίγο περισσότερο ή λίγο καλύτερο δίκαιο θα μας απαλλάξει από τις τους πολέμους και τις φρικαλεότητες είναι το «ευγενές ψεύδος» των διεθνών σχέσεων. Το παλιό ρητό inter armes silent leges εξακολουθεί να ισχύει. Το δίκαιο ως τεχνικό μέσο επίλυσης ή εξανθρωπισμού των συγκρούσεων λειτουργεί έως ότου ένα ισχυρό κράτος αποφασίσει να το αγνοήσει. Όταν μιλάει η raison d’état, το δίκαιο σιωπά. Πριν την Γάζα, οι πόλεμοι στο Κόσοβο, το Αφγανιστάν και το Ιράκ ήταν παράνομοι. Ο Πούτιν χρησιμοποίησε το Κόσοβο για να δικαιολογήσει την εισβολή στην Ουκρανία.

2. Αποτελούν οι βομβαρδισμοί και ο αποκλεισμός την Γάζας νόμιμη αυτοάμυνα όπως ισχυρίζεται το Ισραήλ; Ας ξεκινήσουμε με την ηθική. Η Χαμάς δεν ταυτίζεται με τους Παλαιστίνιους ούτε υπάρχει συλλογική ευθύνη ενός λαού για τις πράξεις μιας ομάδας του, ακόμη και της κυβέρνησης του. Ο Γερμανικός λαός δεν τιμωρήθηκε μετά το τέλος του πολέμου για τα εγκλήματα της ηγεσίας του ούτε ταυτίστηκε με τους Ναζί. Αντίθετα του δόθηκε μεγάλη βοήθεια για να ανακάμψει. Εδώ γίνεται ακριβώς το αντίθετο.

Ας πάμε στο Διεθνές Δίκαιο. Οι Συνθήκες της Γενεύης (κεντρικός πυλώνας του δικαίου του πολέμου) απαιτεί μεταξύ άλλων: την αναλογικότητα μεταξύ σκοπών και μέσων στην χρήση βίας. Απαγορεύουν τις επιθέσεις σε αμάχους και υποδομές, και την χρήση αντιποίνων και συλλογικής τιμωρίας. Οι μαζικοί θάνατοι αμάχων, οι επιθέσεις σε κοινωνικές υποδομές, όπως νοσοκομεία και σχολεία, ο αποκλεισμός των 2.1 εκατομμυρίων Παλαιστινίων και η στέρηση των απολύτως απαραίτητων για την ζωή αποτελούν κραυγαλέες παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου.

Αντιπρόσωπος του Ισραηλινού στρατού δήλωσε ότι οι βομβαρδισμοί της Γάζας βάζουν την «έμφαση στις βλάβες που προκαλούν και όχι στην ακρίβεια.» Υπουργός της κυβέρνησης Νετανιάχου δήλωσε ότι κτυπάμε «ανθρωπόμορφα» ζώα και ο αποκλεισμός σημαίνει ότι δεν θα έχετε «ηλεκτρισμό, νερό ή φαγητό». Η απειλή πραγματοποιήθηκε.

Η αδιαφορία για την «ακρίβεια» των βομβαρδισμών που αυξάνει τα θύματα μεταξύ των αμάχων υποδηλώνει πρόθεση γενοκτονίας. Το άρθρο 33 των Συμβάσεων της Γενεύης δηλώνει ότι «προστατευόμενα πρόσωπα [κυρίως άμαχοι] δεν πρέπει να τιμωρούνται για εγκλήματα που δεν διέπραξαν».  Η μαζική τιμωρία του πληθυσμού αποτελεί εκδίκηση και όχι αυτοάμυνα. Ας πάμε στον αποκλεισμό του πληθυσμού. Ο Μορένο Οκάμπο, πρώτος εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, δήλωσε ότι ο αποκλεισμός της Γάζας αποτελεί «έγκλημα κατά της ανθρωπότητας» και πιθανή γενοκτονία.

Τα  «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας», μια ρηξικέλευθη νομική έννοια που πρωτοεμφανίστηκε στην Δίκη των Χιτλερικών εγκληματιών στην Νυρεμβέργη, και μετά εισήχθη στο Διεθνές Δίκαιο, αποτελεί μαζί με την γενοκτονία ένα από τα πιο άγρια εγκλήματα στην ανθρώπινη ιστορία. Ήταν αποτέλεσμα της νομικής φαντασίας για να απαντήσει στην Χιτλερική βαρβαρότητα και το Ολοκαύτωμα.  Σήμερα το Ισραήλ επαναλαμβάνει ως θύτης αυτό που οι Εβραίοι υπέφεραν ως θύματα.

Σύμφωνα με την Φρανσέσκα Αλμπανέζε, ειδική απεσταλμένη του ΟΗΕ στην Γάζα, η υποχρεωτική έξοδος 1 εκατομμυρίου Παλαιστίνιων από την Βόρεια Γάζα αποτελεί «μαζική εθνοκάθαρση». Η Ισραηλινή στρατηγική είναι να πιέσει ένα μεγάλο αριθμό Παλαιστινίων να φύγουν προς την Αίγυπτο, την Ιορδανία ή τον Λίβανο για να σωθούν ώστε να «αδειάσει» η λωρίδα της Γάζας – μόλις 365 τετραγωνικά χιλιόμετρα – μια ανοικτή φυλακή στην καλύτερη περίπτωση και χώρος για κυνήγι αμάχων τώρα. Αν γίνει κάτι τέτοιο θα ήταν η «μητέρα όλων των εθνοκαθάρσεων».

3. Μια αυστηρή ιεράρχηση της ζωής είναι εμφανής στη δολοφονία αμάχων στη Γάζα. 1.200 Ισραηλινοί σκοτώθηκαν από την αποτρόπαια επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023 και περίπου 270 στρατιώτες είχαν πεθάνει κατά τη διάρκεια της επιχείρησης στη Γάζα μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου. Πάνω από 66.054Παλαιστίνιοι είχαν σκοτωθεί κατά την ίδια περίοδο, μεταξύ των οποίων γύρω στις 20.000 παιδιά. Οι Παλαιστίνιοι δεν μπορούν να κρυφτούν από τους βομβαρδισμούς. Η ισραηλινή δράση στη Γάζα δεν είναι «πόλεμος». Από τον Όμηρο μέχρι τον 21ο αιώνα, ο πόλεμος είχε ένα στοιχείο αβεβαιότητας: οι ισχυροί μπορεί να χάσουν ή να υποστούν απώλειες. Ο Χέγκελ υποστήριξε στη Φαινομενολογία του Πνεύματος ότι ο φόβος του θανάτου δίνει στον πόλεμο τη μεταφυσική του αξία, καθώς φέρνει τους μαχητές αντιμέτωπους με την αρνητικότητα που περιβάλλει τη ζωή και τους βοηθά να ανυψωθούν από τις καθημερινές κοσμικές δραστηριότητες προς το καθολικό. Με αυτή την έννοια, οι βομβαρδισμοί στη Γάζα δεν είναι πόλεμος, αλλά ένα είδος κυνηγιού θηραμάτων. Η μία πλευρά είναι πλήρως προστατευμένη, ενώ η άλλη δεν έχει κανένα μέσο προστασίας. Η γενοκτονική πρόθεση της ισραηλινής κυβέρνησης αποκρυσταλλώθηκε στον αποκλεισμό της ανθρωπιστικής βοήθειας προς τη Γάζα και τη δημιουργία ενός λεγόμενου εναλλακτικού μηχανισμού που έχει οδηγήσει σε θανάτους των ανθρώπων που συνωστίζονται για λίγο φαγητό. Η συντριπτική πλειοψηφία των νομικών και των ειδικών αποδέχεται ότι το Ισραήλ διαπράττει γενοκτονία. Αλλά και ισραηλινές ΜΚΟ B‘Tselemκαι Physicians for Human Rights συμφώνησαν με τις εκθέσεις της Διεθνούς Αμνηστίας και της Human Rights Watch και τις προειδοποιήσεις των οργάνων του ΟΗΕ  η επίθεση στην Γάζα που συνιστά γενοκτονία.
4. Δυστυχώς το Διεθνές Δίκαιο βρίσκεται σε ανυποληψία και αδυναμία να αποτρέψει αποτρόπαια εγκλήματα και καταστροφές. Το δίκαιο του ισχυρού επιβάλλονταν πάντα και τώρα. Όσο οι ισχυροί χρησιμοποιούν το δίκαιο ως φύλο συκής για να δικαιολογούν τις βαρβαρότητες τους, μόνο η πολιτική, οι πιέσεις και οι διαπραγματεύσεις θα σταματήσουν την γενοκτονία. Οι θύτες πρέπει να θυμούνται από την δική τους ιστορία ότι  καμία δύναμη δεν μπορεί να ανασχετήσει την αρχαία ανθρώπινη τάση να αντιστέκεται στην καταπίεση, την κατοχή και την εκμετάλλευση.

*Κώστας Δουζίνας, Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Λονδίνου