Μια μπιζουτιέρα του 5ου π.Χ. αιώνα και ο χορός των γυναικών στη Νέα Καλλικράτεια Χαλκιδικής
Η μπουλντόζα κινούνταν γρήγορα και αναμόχλευε τα χώματα για να καθαρίσει τον χώρο σε ένα οικόπεδο στη Νέα Καλλικράτεια Χαλκιδικής, όταν ο χειριστής της διαπίστωσε πως σκόνταψε πάνω σε έναν μεγάλο πέτρινο όγκο. Προσπάθησε ξανά και ξανά να τον σηκώσει, αλλά ήταν αδύνατον και τότε έπιασαν δουλειά οι εργάτες με τις αξίνες.
Ώρες μετά αποκάλυψαν μια μεγάλη λίθινη σαρκοφάγο και οι εργασίες σταμάτησαν, προκειμένου να ενημερωθεί η Αρχαιολογική Υπηρεσία. Οι αρχαιολόγοι που έφτασαν στο σημείο βρήκαν μέσα στον όγκο των χωμάτων ένα ανέλπιστο εύρημα. Μια ερυθρόμορφη πυξίδα, δηλαδή ένα μικρό βάζο με καπάκι που στην αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν από τις γυναίκες για την αποθήκευση κοσμημάτων, καλλυντικών, ειδών υφαντικής, κ.ά.
Στην Αρχαία Ελλάδα αυτός ο τύπος των αγγείων χωρίς λαβές ονομαζόταν κυλιχνίς, στους ρωμαϊκούς χρόνους πυξίδα -και αυτός επικράτησε- σήμερα θα το αποκαλούσαμε μπιζουτιέρα.
«Το εύρημα της Νέας Καλλικράτειας είναι πολύ ιδιαίτερο, ενδιαφέρον και εντυπωσιακό, καθώς φέρει μη τυπικά στοιχεία για το είδος του. Είναι μια ερυθρόμορφη πυξίδα με τριποδική βάση που χρονολογείται στο τέλος του 5ου π.Χ. αιώνα, γύρω στο 400 π.Χ., ψηλή, με ορθογώνια πόδια», λέει στη Voria, η Ελένη Μανακίδου, καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας, στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ., προσθέτοντας ότι στα χώματα της ανασκαφής βρέθηκαν επίσης μία χάλκινη περόνη και ένα σιδερένιο καρφί, που προέρχονταν από την ίδια σαρκοφάγο και την ίδια ταφή.
Η μπιζουτιέρα φέρει παράσταση από γαμήλιο δρώμενο και συγκεκριμένα τον χορό της νύφης. Άλλωστε αυτές οι πυξίδες ήταν συνήθως γαμήλια δώρα ή προσφορές προς τις γυναίκες, γι΄αυτό και η θεματολογία τους ήταν γύρω από την καθημερινότητά τους.
«Η εικονογραφία των ερυθρόμορφων πυξίδων συνδέεται στενά με τον κόσμο των γυναικών και παρουσιάζει πολλές όψεις της καθημερινής και τελετουργικής τους ζωής. Με μεγαλύτερη συχνότητα στις ερυθρόμορφες πυξίδες απεικονίζονται σκηνές που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τον γάμο, όπως η προετοιμασία της νύφης, οι γαμήλιες πομπές με διάφορες μορφές, η προσφορά των δώρων και άλλα δρώμενα. Αντίθετα, οι σκηνές χορού γυναικών είναι σπάνιες, και εκτός από τις χορεύτριες, μπορεί να συμμετέχουν σε αυτές τις σκηνές και γυναίκες μουσικοί», ανέφερε η κ. Μανακίδου.
Η συγκεκριμένη μπιζουτιέρα αποτελούσε αγαπημένο αντικείμενο για τη νεκρή της σαρκοφάγου ή μπορεί να έγινε ανάθεση από τους συγγενείς της για την κατασκευή της, προκειμένου να τη συνοδέψει στο αιώνιο ταξίδι.
Η πυξίδα της Νέας Καλλικράτειας φέρει καπάκι και όπως εξηγεί η κ. Μανακίδου «στο κάλυμμα αναπτύσσεται ειδυλλιακή σκηνή με φτερωτές μορφές και ζώα σε μία ασυνήθιστη σύνθεση. Στο σώμα παριστάνεται κύκλιος χορός με έξι νεαρές χορεύτριες. Μία από αυτές διαφοροποιείται από τις υπόλοιπες και μπορεί να ερμηνευθεί ως μέλλουσα νύφη».
Οι αρχαιολόγοι έχουν λύσει το ζήτημα της χρονολόγησης της πυξίδας και την τοποθετούν με μεγάλη ασφάλεια γύρω στο 400 π.Χ., μεγάλο ερώτημα ωστόσο παραμένει ο χώρος κατασκευής της.
Είναι γνωστές οι Αττικές πυξίδες και αρκετές έχουν βρεθεί στην Αγορά της Αθήνας και στην Ακρόπολη, σε αττικούς δήμους, καθώς επίσης στη Βοιωτία, στην Εύβοια, στην Αίγινα, στη Δήλο, στη Σάμο, σε ανασκαφές στη Μεσόγειο και στη Μαύρη Θάλασσα.
Είναι όμως σπάνιο εύρημα για τη Μακεδονία, καθώς λιγοστές έχουν εντοπιστεί σε ανασκαφές στην Πέλλα, στη Θάσο, στην Αμφίπολη, στην Όλυνθο της Χαλκιδικής.
Σύμφωνα με την κ. Μανακίδου, οι Αθηναίοι είχαν μεγάλη εξειδίκευση και τεχνογνωσία πάνω στην κατασκευή των ερυθρόμορφων αγγείων και αρκετοί τεχνίτες μετοίκησαν σε περιοχές της Κάτω Ιταλίας, όπου εξάσκησαν την τέχνη της κεραμικής. Άλλοι τεχνίτες από αττικά εργαστήρια έφυγαν για την Ερέτρια και συνέχισαν εκεί την παράδοση της κατασκευής τέτοιων αγγείων.
Το σχέδιο της πυξίδας της Νέας Καλλικράτειας, που αποτελεί ένα από τα εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, θυμίζει αττικό εργαστήριο, αλλά είναι διαφορετικής τεχνοτροπίας, όπως διαφορετική είναι και η ποιότητα του πηλού. Επιπλέον, δεν μοιάζει με το σύνολο των πυξίδων που έχουν βρεθεί στη Χαλκιδική. Δεν αποκλείεται λοιπόν να προέρχεται από κάποιο ντόπιο εργαστήριο της Μακεδονίας, το οποίο ίδρυσαν και λειτουργούσαν τεχνίτες Αθηναίοι ή Ερετριείς. Η δεύτερη περίπτωση μάλιστα συγκεντρώνει περισσότερες πιθανότητες, καθώς η Νέα Καλλικράτεια είναι η αρχαία πόλη Δίκαια, αποικία της Ερέτριας.
Ως γαμήλιο δώρο η πυξίδα ήταν πολύ συνηθισμένη προσφορά στην αρχαιότητα, ενώ επίσης συναντάται ως ανάθημα ή κτέρισμα σε ταφές. Κι αυτό γιατί αποτελούσε αγαπημένο και πολύ προσωπικό αντικείμενο καθημερινής χρήσης για τις γυναίκες, που μάλιστα με καμάρι έδειχνε η μία στην άλλη τη δική της μπιζουτιέρα, αλλά και το περιεχόμενό της, που θα μπορούσε να είναι κοσμήματα ή ψιμύθια για τον καλλωπισμό του προσώπου, του σώματος και των μαλλιών. Γι΄αυτό και οι σκηνές που έφεραν πάνω τους ήταν από την καθημερινότητα των γυναικών, λ.χ. από τη μεταφορά του νερού, το γνέσιμο του μαλλιού, συνομιλίες και παιχνίδια κοριτσιών στην ύπαιθρο.
«Οι πυξίδες αποτελούσαν αναπόσπαστο στοιχείο στη ζωή των γυναικών κατά την αρχαιότητα και ο μεγάλος αριθμός δειγμάτων που έχουν εντοπιστεί μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για την καθημερινότητα των κοριτσιών και των ενήλικων γυναικών», σημειώνει η κ. Μανακίδου.
*Οι φωτογραφίες προέρχονται από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου