1. “Θεέ μου, πόση κακομεταχείριση είχε υποστεί η καημένη λέξη «εντιμότητα»…”
της Δήμητρας Ρουμπούλα
Ο Μάριο Κόντε, ο αστυνομικός που συνόδευσε τον Λεονάρδο Παδούρα σε άλλα εννέα μυθιστορήματά του, έχει εμμονή με τη λέξη “εντιμότητα” η οποία, σύμφωνα με το λεξικό, εμπεριέχει “ την αξιοπρέπεια στις πράξεις και στα λόγια”. Η “εντιμότητα” και η “αξιοπρέπεια” αποτελούν τα κλειδιά για την κατανόηση του πληθωρικού τελευταίου μυθιστορήματος του 68χρονου σήμερα Κουβανού συγγραφέα, στο οποίο εμπλέκονται αξιοπρεπείς χαρακτήρες που διαπράττουν παράνομες πράξεις για να επιβιώσουν και αναξιοπρεπείς που επιβάλλουν τον νόμο.
Οι “ ‘Εντιμοι άνθρωποι”, που κυκλοφορούν από τον “¨Καστανιώτη”, όπως όλα σχεδόν τα βιβλία του Παδούρα και σε μετάφραση σταθερά του Κώστα Αθανασίου, είναι ίσως το πιο ολοκληρωμένο και συναρπαστικό μυθιστόρημα του συγγραφέα ο οποίος κάθε φορά που δημοσιεύει κάτι μας αφήνει μια υπέροχη αίσθηση ανάγνωσης. Αποτελεί μια ευφυή συνάντηση της μυθοπλασίας με την πραγματικότητα, του παρόντος και του παρελθόντος, με πρωταγωνίστρια πάνω από όλα την Αβάνα, μια “ναρκωτική πόλη με τα αρώματα, τα φώτα, τα σκοτάδια και τις δυσωδίες, όλα στην πιο ακραία τους μορφή”. Εκεί διαδραματίζεται η ιστορία, η οποία μας παρουσιάζει την καθημερινότητα μιας χώρας που για περισσότερο από μισό αιώνα μοιάζει να ζει σε ειδικές συνθήκες, με κεντρικό ήρωα έναν χαρακτήρα στενά δεμένο με την πόλη. Είναι ο Μάριο Κόντε, όλο και πιο σοφός και στοχαστικός, πάντα αγνός και έντιμος άνθρωπος. Έχει αφήσει την αστυνομία σχεδόν τριάντα χρόνια και ζει (δύσκολα) μεταπωλώντας παλιά βιβλία. Συνεχίζει να είναι ζευγάρι με τη νεανική του αγάπη, την όμορφη Ταμάρα, και έχει αφοσιωμένους φίλους. Εδώ καλείται να παίξει και πάλι τον ρόλο του, εν έτει 2016, σημαδιακή χρονιά για την Κούβα.
Με τη μαεστρία που τον χαρακτηρίζει, ο Λεονάρδο Παδούρα στήνει δύο ιστορίες που, ενώ δείχνουν να μην έχουν κάτι κοινό μεταξύ τους, συγκλίνουν σε μια μεθυστική ιστορία, γεμάτη ίντριγκες, μυστήριο και πολλά πρόσωπα, εγκλωβίζοντας τον αναγνώστη σε έναν ιλιγγιώδη ρυθμό γεγονότων. Οι “ Έντιμοι άνθρωποι” λοιπόν εξελίσσονται με δύο ποινικές υποθέσεις που τις χωρίζει ένας αιώνας: μια στα 1910, σε εποχή εθνικής σύγχισης με την Κούβα να παλεύει για την ανεξαρτησία της, και η άλλη το 2016 όταν εξαπλώνεται ένα ελπιδοφόρο παραλήρημα λόγω της επίσκεψης του Ομπάμα, του πρώτου από το 1928 Αμερικανού προέδρου που πατά το πόδι του στο νησί, με τον Τύπο να χαρακτηρίζει το γεγονός “κουβανική απόψυξη”. Αλλά αν αυτό δεν αρκεί, τότε την ίδια χρονική στιγμή επίκεινται κι άλλα ασυνήθιστα γεγονότα: μια συναυλία των Rolling Stones και μια επίδειξη μόδας του οίκου Chanel.
Στα 62 του, ο Μάριο Κόντε, αυτός ο εκκολαπτόμενος συγγραφέας, ο οποίος πάντα αγαπούσε το γράψιμο, ερευνά και γράφει για μια ιστορική και θρυλική προσωπικότητα που ακόμη θυμούνται στην Κούβα. Πρόκειται για τον γοητευτικό πλην αμφιλεγόμενο Αλμπέρτο Γιαρίνι (1882-1910), παιδί της μεγαλοαστικής αριστοκρατίας, με σπουδές στις ΗΠΑ, αλλά βασιλιά της πορνείας, ο οποίος έμεινε στην ιστορία για την εισαγωγή ιερόδουλων από τη Γαλλία, την εποχή που η Αβάνα ήταν η “Νίκαια της Καραβαϊκής”. Ήταν τόσο ισχυρός και δημοφιλής που μαγνήτιζε τα πλήθη, ενώ οι πιθανότητες να μπει στην πολιτική με τους συντηρητικούς, όπως επιθυμούσε, ήταν μεγάλες. Δεν πρόλαβε, αφού σκοτώθηκε από τον αντίπαλό του Λουί Λοτότ, αρχηγό των Γάλλων προαγωγών, ο οποίος αμφισβητούσε την πρωτοκαθεδρία του Γιαρίνι στο δίκτυο των οίκων ανοχής. Στη συμπλοκή σκοτώθηκε και ο Λοτότ, σε ανταποδοτικά πυρά. Ποιός όμως έδωσε τη χαριστική βολή;
Η ματιά στο παρελθόν, που εξελίσσεται παράλληλα στο μυθιστόρημα, αποτελεί για τον συγγραφέα το μέσο κατανόησης του κουβανικού παρόντος. Εκεί, στην πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα όταν η Αβάνα “βυθιζόταν στην τρέλα, στη διασκέδαση, στη διαστροφή”, ο Παδούρα εισάγει στη μυθοπλασία του την άγρια δολοφονία δύο ιερόδουλων. Η έρευνα ανατίθεται σε έναν νεαρό αστυνομικό, τον επινοημένο Αρτούρο Σαμπορίτ, έντιμο και αξιοπρεπή σαν τον Μάριο Κόντε της νεότερης εποχής. Τότε, επίσης, κυριαρχούσε ένα συλλογικό ντελίριο, οφειλόμενο στην απειλή του περάσματος του κομήτη Χάλεϊ, κάτι που επισκίαζε τόσο τη “φωτισμένη και ξιπασμένη” Αβάνα όσο και την εξαθλίωση.
Ο συγγραφέας περιγράφει εξαιρετικά μια ηθική συνθήκη σε βαθιά κρίση, τότε και τώρα. Έναν αιώνα μετά, το 2016, η Κούβα συνεχίζει να υποφέρει από φτώχεια, διαφθορά και πορνεία – “Νομίζω πως στην Αβάνα έχει πια περισσότερες πόρνες από φανάρια στους δρόμους”, λέει ο Κόντε. Και πάλι η πόλη βρίσκεται σε αναβρασμό. Οι δρόμοι της μοιάζουν “με αποκριάτικη παρέλαση της αστυνομίας”, λόγω των επικείμενων γεγονότων. Συγχρόνως, γεμίζουν με Αμερικανούς επισκέπτες και “στιγματισμένους επί δεκαετίες” εμιγκρέδες που “γυρίζουν νικητές”. Από την άλλη, ο Παδούρα που δεν εγκατέλειψε ποτέ την Αβάνα, παρότι ταξιδεύει πολύ, μέσα από τα μάτια του ήρωά του βλέπει φίλους και γνωστούς να φεύγουν, ίσως χωρίς επιστροφή. Άραγε η Ταμάρα θα επιστρέψει από το επικείμενο ταξίδι της στην Ιταλία όπου θα συναντήσει προσφιλή της πρόσωπα, συλλογίζεται ο πάντα απαισιόδοξος και μελαγχολικός Μάριο Κόντε;[..............................................]
2. “Θεέ μου, πόση κακομεταχείριση είχε υποστεί η καημένη λέξη«εντιμότητα»…”
_____________________________
2. «Έντιμοι άνθρωποι» του Λεονάρδο Παδούρα (κριτική) – O Mάριο Κόντε σε μια Κούβα που αλλάζει
Για το μυθιστόρημα του Λεονάρδο Παδούρα [Leonardo Padura] «Έντιμοι άνθρωποι» (μτφρ. Κώστας Αθανασίου, εκδ. Καστανιώτη). Kεντρική εικόνα: © Wikimedia Commons.
Γράφει η Έλενα Χουζούρη
bookpress.gr
Ανεξάρτητα αν είχε επισκεφτεί κανείς την Κούβα όταν ακόμη ζούσε και βασίλευε ο Φιντέλ ή και μετά την αποδημία του, όταν ξεκίνησε μια κάποια φιλελευθεροποίηση, ανεξάρτητα από την όποια άποψη σχημάτισε για το νησί αυτό της Καραϊβικής, ένα είναι το σίγουρο: ότι αν θέλεις να εισχωρήσεις στα εσώψυχα της Κούβας, χωρίς ωραιοποιήσεις ή αφορισμούς, πρέπει να διαβάσεις τα μυθιστορήματα του Λεονάρδο Παδούρα.
Η ίδια η περίπτωση του σπουδαίου και πολυβραβευμένου αυτού Κουβανού συγγραφέα σπάει όλες τις προκαταλήψεις για την Κούβα, είτε θετικές για την Καστρική της εποχή είτε παντελώς αρνητικές. Γέννημα-θρέμμα της Κούβας ο Παδούρα ήταν τεσσάρων χρόνων όταν Φιντέλ και Τσε έμπαιναν θριαμβευτές της Επανάστασης στη γενέτειρά του, κατά τη γνωστή φωτογραφία που μας έχει παραδώσει η Ιστορία.
Τουτέστιν, έχει βιώσει ως το μεδούλι όλες τις φάσεις του καθεστώτος, τις έχει γνωρίσει και από την καλή και από την ανάποδη, χωρίς να διστάσει να τις μεταπλάσει σε λογοτεχνία. Πώς τα κατάφερε να επιβιώσει και να μεγαλουργήσει στην Κούβα του Φιντέλ;
Ανεξάρτητη σκέψη
Την απάντηση δίνει ο ίδιος Κουβανός συγγραφέας σε παλαιότερη [2018] συνέντευξή του στον Βαγγέλη Χατζηβασιλείου με αφορμή το μυθιστόρημά του Η διαφάνεια του χρόνου (μτφρ. Κώστας Αθανασίου, εκδ. Καστανιώτη).
«Το να κρατάει κανείς ανεξάρτητη την σκέψη του στην Κούβα είναι ένα αρκετά περίπλοκο ζήτημα. Υπάρχουν δύο μεγάλες ανταγωνιστικές εξουσίες. Από την μια το πολιτικό καθεστώς και από την άλλη οι εγκατεστημένοι στο Μαϊάμι Κουβανοί εξόριστοι που επηρεάζονται από τα μέσα ενημέρωσης και επιδιώκουν να σκεφτόμαστε όπως εκείνοι. Νομίζω ότι η πραγματικότητα είναι πολύ ευρύτερη από τις οπτικές γωνίες των δύο εξουσιών [..]. Στην Κούβα είμαι απόλυτα αναγνωρίσιμος. Την ίδια ώρα όμως παραμένω αόρατος, χωρίς πρόσβαση, δεν με προσκαλούν στο ραδιόφωνο, στην τηλεόραση, στις εφημερίδες. Οι εκτός Κούβας με κατηγορούν συχνά ότι δεν είμαι αρκετά επιθετικός με την Κυβέρνηση και μου επιτίθενται με τη σειρά τους».
Και πώς καταφέρνει να αποφεύγει τη λογοκρισία; Από το 1995, απαντάει ο Παδούρα στην ίδια συνέντευξη, ο εκδοτικός του οίκος είναι ισπανικός και έτσι γράφει μεν στην Κούβα εκδίδει δε στην Ισπανία και στη συνέχεια τα βιβλία του προωθούνται σε άλλες χώρες. Το σενάριο πάντως που έγραψε για μια ταινία δεν απέφυγε τη λογοκρισία, ενώ οι ταινίες που έχουν γυριστεί με ήρωα τον Μάριο Κόντε δεν προβάλλονται ποτέ στην Κούβα.
«Η Κούβα» λέει o Παδούρα «δεν μου δίνει πολλά από αυτά που χρειάζομαι για να ζήσω, αλλά μου παρέχει όλα όσα χρειάζομαι για να γράψω».
Ο ίδιος, όπως δήλωσε, θεωρεί ότι ανήκει στην κατηγορία των ανθρώπων υπό περιορισμό. Ωστόσο όπως κατηγορηματικά δηλώνει το να φύγει από την Κούβα θα ήταν γι’ αυτόν σχεδόν ακρωτηριασμός. «Η Κούβα» λέει «δεν μου δίνει πολλά από αυτά που χρειάζομαι για να ζήσω, αλλά μου παρέχει όλα όσα χρειάζομαι για να γράψω». Και αυτά τα όλα τα βρίσκουμε σε όλες τους τις αποχρώσεις, τις αντιθέσεις, τις αντιφάσεις και τις πολυπλοκότητες τους στα μυθιστορήματά του, είτε αυτά εμφανίζονται να ακολουθούν βασικές συνταγές του αστυνομικού μυθιστορήματος είτε να υιοθετούν διαφορετικές αφηγηματικές τεχνικές και να αγγίζουν μια σχεδόν μεταμοντέρνα γραφή.
Ουσιαστικά ο Παδούρα είτε φορώντας το προσωπείο του Μάριο Κόντε είτε όχι δημιουργεί μια μοναδική στην ιδιαιτερότητα της τοιχογραφία και ανθρωπογεωγραφία της μετά-επαναστικής Αβάνας –βλέπε Κούβας– την οποία κάποιες φορές, είτε την επεκτείνει και πέραν των κουβανικών συνόρων, όπως στο Σαν σκόνη στον άνεμο (μτφρ. Κώστας Αθανασίου, εκδ. Καστανιώτη) ή στη Διαφάνεια του Χρόνου (μτφρ. Κώστας Αθανασίου, εκδ. Καστανιώτη), είτε τη μεταφέρει πολύ πίσω χρονικά, ως τις αρχές του 20ου αιώνα, τότε που αποκαλούσαν την κουβανική πρωτεύουσα «Νίκαια της Αμερικής», όπως στο τελευταίο του μυθιστόρημα Έντιμοι Άνθρωποι (μτφρ. Κώστας Αθανασίου, εκδ. Καστανιώτη).
Κεντρικός
ήρωας του μυθιστορηματικού κόσμου του Παδούρα είναι ο Μάριο Κόντε,
συνομήλικος του συγγραφέα, τον οποίο συναντάμε στην περίφημη «Τετραλογία
της Αβάνας» [τέσσερα σπουδαία μυθιστορήματα] 36άρη, εν ενεργεία
αστυνομικό, ιδιόρρυθμο, σκεπτικιστή, αμφισβητία, απαισιόδοξο, απείθαρχο,
λάτρη της Αβάνας με όλα τα κουσούρια της τα οποία δεν διστάζει να
καυτηριάζει.
Με έντονο αίσθημα δικαιοσύνης και εντιμότητας, ευαίσθητος με το γυναικείο φύλο, με άλλα λόγια ένας, λίγο ως πολύ αντιπροσωπευτικός εκκεντρικός αστυνομικός που τον βρίσκουμε συχνά στο σύγχρονο παγκόσμιο αστυνομικό μυθιστόρημα, με τις κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις του.
Επιπλέον ο Κουβανός αστυνομικός είναι φανατικός αναγνώστης και έχει ένα κρυφό όνειρο: Να γράψει ένα μυθιστόρημα. Είναι ο Μάριο Κόντε το alter ego του Παδούρα; Όπως έχει δηλώσει ο ίδιος «Ο Μάριο Κόντε είναι μια μεταφορά, όχι ένας αστυνομικός και η ζωή του απλώς εκτυλίσσεται μέσα στον πιθανό χώρο της λογοτεχνίας».
[...........................................................]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου