Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια προ των πυλών με παράκαμψη του Συντάγματος
O πανίσχυρος διπλωμάτης Χένρι Κίσινγκερ, που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή, συνήθιζε να λέει: «Το παράνομο το πετυχαίνουμε αμέσως, το αντισυνταγματικό μάς παίρνει λίγο περισσότερο χρόνο». Χρειάστηκαν μερικές δεκαετίες για τη νεοφιλελεύθερη Νέα Δημοκρατία για να καταφέρει (;) να παρακάμψει τους συνταγματικούς περιορισμούς, καθώς ετοιμάζεται να φέρει στη Βουλή έναν νόμο που αποτελεί όνειρο χρόνων για την ίδια: την ίδρυση των ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα για να τερματιστεί το «κρατικό μονοπώλιο».
Ενα σχέδιο νόμου με έντονο ταξικό πρόσημο, που φέρνει πλέον δύο τρόπους εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και το οποίο έχει ήδη προκαλέσει τις αντιδράσεις εκατοντάδων φοιτητικών συλλόγων της χώρας που ετοιμάζονται να απαντήσουν με δυναμικές κινητοποιήσεις και καταλήψεις σχολών τον Ιανουάριο, όταν θα έρθει προς ψήφιση στη Βουλή.
Μιλώντας χθες στο υπουργικό συμβούλιο ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης μίλησε «για αποκατάσταση μιας ιστορικής εκπαιδευτικής ανορθογραφίας», ενώ δεν παρέλειψε εμμέσως να αναφερθεί στον εαυτό του ως προοδευτικό και εκσυγχρονιστή. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης απέφυγε να μιλήσει για ιδιωτικά πανεπιστήμια (όπως θα είναι στην πραγματικότητα) και χρησιμοποίησε τον όρο «μη κρατικά, μη κερδοσκοπικά ΑΕΙ», επιχειρηματολογία που θυμίζει έντονα τη σχετική αρθρογραφία ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ‘90 συνταγματολόγων όπως ο Ευάγγελος Βενιζέλος, τον οποίο επικαλείται και σήμερα η κυβέρνηση (όπως και τους Αλιβιζάτο, Σκουρή, Μανιτάκη, Σπυρόπουλο). «Η σύγχρονη συνταγματική προσέγγιση υποδεικνύει ότι το Σύνταγμα δεν μπορεί να είναι ένα απολιθωμένο σύνολο διατάξεων» υποστηρίζει το υπουργείο Παιδείας, εξ ου και αποφάσισε να το... παρακάμψει σε μια άνευ προηγουμένου άτυπη αναθεώρησή του.
Μπορεί ο πρωθυπουργός να εστίασε στο θέμα των ιδιωτικών πανεπιστημίων, ωστόσο ο υπουργός Παιδείας στο υπουργικό συμβούλιο, παρουσιάζοντας το νομοσχέδιο για το «Ελεύθερο Πανεπιστήμιο», επιχείρησε να «χρυσώσει το χάπι» στα δημόσια πανεπιστήμια. Υποστήριξε μεταξύ άλλων ότι «βελτιώνεται το θεσμικό πλαίσιο και οι γραφειοκρατικές διαδικασίες που διέπουν τα ΑΕΙ μέσω της επικαιροποίησης του νομικού πλαισίου λειτουργίας τους. Παράλληλα ενισχύεται το αυτοδιοίκητο και εκσυγχρονίζεται η διαδικασία προκήρυξης, εκλογής και διορισμού μελών ΔΕΠ».
Το νομοσχέδιο δεν έχει δοθεί ακόμα στη δημοσιότητα, αλλά από τις ερωταπαντήσεις του υπουργείου προκύπτει ότι αλλάζει ο νόμος Κεραμέως για τον τρόπο εκλογής των διοικήσεων στα ΑΕΙ και τα Πανεπιστήμια αποκτούν μεγαλύτερη ευελιξία ως προς την ίδρυση, συγχώνευση και κατάργηση τμημάτων. Ο Κυριάκος Πιερρακάκης αναφέρει ότι καταπολεμάται η γραφειοκρατία και ως παράδειγμα φέρνει την κατάργηση της απαραίτητης μέχρι σήμερα υπογραφής του υπουργού Παιδείας ακόμη και σε μικρής κλίμακας αναθεωρήσεις των προϋπολογισμών των ΑΕΙ.
Το υπουργείο ισχυρίζεται ότι το δημόσιο πανεπιστήμιο θα ωφεληθεί αθροιστικά με περισσότερο από 1 δισεκατομμύριο ευρώ από τον τακτικό προϋπολογισμό, το Ταμείο Ανάκαμψης (475 εκατ. ευρώ) και το ΕΣΠΑ. Ωστόσο, όπως ανακοινώθηκε, η τακτική χρηματοδότηση για το 2024 θα είναι αυξημένη κατά μόλις 11 εκατομμύρια ευρώ σε σχέση με φέτος, δηλαδή από τα 116 εκατομμύρια το 2023 θα πάμε στα 127 εκατομμύρια ευρώ. Ολα αυτά βέβαια αποτελούν το «τυρί» για τα υποχρηματοδοτημένα ΑΕΙ και η φάκα δεν είναι άλλη από τη βασική «καινοτομία» του νομοσχεδίου.
Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια
Οι προδιαγραφές που θέτει το υπουργείο Παιδείας για την αδειοδότηση παραρτήματος ξένου πανεπιστημίου είναι να αποτελείται από τον πρώτο χρόνο λειτουργίας από τουλάχιστον τρεις πανεπιστημιακές σχολές, να είναι αναγνωρισμένο στη χώρα από την οποία προέρχεται και τα επιμέρους προγράμματα σπουδών που οδηγούν στην απονομή τίτλων σπουδών θα πρέπει επίσης να έχουν πιστοποιηθεί από τη διαπιστευμένη Αρχή του κράτους προέλευσης. Επιπλέον τα μέλη του διδακτικού και εκπαιδευτικού προσωπικού του να έχουν διδακτορικό τίτλο, ενώ το ειδικό διδακτικό προσωπικό του δεν μπορεί να ξεπερνά σε ποσοστό το 20% του διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού του.
Παράλληλα απαιτείται να έχει άδεια εκπαιδευτηρίου σύμφωνα με τον Κτιριοδομικό Κανονισμό και να διαθέτει βιβλιοθήκη, χώρους εργαστηρίων, αίθουσες πολυμέσων, επαρκή υλικοτεχνικό εξοπλισμό. Οι επιχειρηματίες των μη κρατικών ΑΕΙ θα πρέπει να προσκομίζουν οικονομοτεχνική μελέτη βιωσιμότητας με βεβαίωση ελεγκτικής-συμβουλευτικής εταιρείας, εγγυητική επιστολή καλής εκτέλεσης αξιόχρεης τράπεζας ύψους 500.000 ευρώ για κάθε σχολή και να πληρώνουν παράβολο ύψους 500.000 ευρώ για τη χορήγηση της άδειας λειτουργίας και εγκατάστασης. Η πιστοποίηση των παραρτημάτων των αλλοδαπών πανεπιστημίων θα γίνεται από την Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης.
«Από την έναρξη της ακαδημαϊκής περιόδου 2025/2026 και σε κάθε περίπτωση έως το τέλος αυτής της κυβερνητικής περιόδου θα είμαστε έτοιμοι να δούμε να λειτουργούν τα παραρτήματα των ξένων ιδρυμάτων στην Ελλάδα» δήλωσε χθες (Alpha) ο υπουργός Παιδείας Κυριάκος Πιερρακάκης.
Παράκαμψη του άρθρου 16
Το υπουργείο Παιδείας επικαλείται καταρχήν μια σειρά δικαστικών αποφάσεων, η οποία έκρινε πως η επιβολή διδάκτρων στα μεταπτυχιακά προγράμματα των δημοσίων πανεπιστημίων είναι σύμφωνη με το Σύνταγμα. Επιπλέον υποστηρίζει πως «οι διατάξεις αυτές που καθιερώνουν το κρατικό μονοπώλιο στην ανώτατη εκπαίδευση αποτελούν παγκόσμιο νομικό κατάλοιπο καθώς σε καμία απολύτως προηγμένη χώρα δεν απαγορεύεται η ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων».
Στη φαρέτρα της νομικής κυβερνητικής επιχειρηματολογίας, η οποία πάντως καταρρίπτεται από αρκετούς συνταγματολόγους, προστίθενται και τα εξής: «Η απαγόρευση της εγκατάστασης παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα θα ερχόταν σε ευθεία αντίθεση με τις θεμελιώδεις ελευθερίες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, την ελεύθερη εγκατάσταση και την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών, τις διατάξεις του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. (ιδίως του άρθρου 14) αλλά και διατάξεις διεθνών συμβάσεων, τις οποίες έχει επικυρώσει η Ελλάδα, όπως της Γενικής Συμφωνίας για τις συναλλαγές στον τομέα των υπηρεσιών, γνωστή ως GATS».
«Ξεκάθαρη παραβίαση του άρθρου 16. Η βασική απαγόρευση του Συντάγματος είναι η εμπορευματοποίηση»
Θέσαμε υπόψη του αναπληρωτή καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου του ΑΠΘ, Ακρίτα Καϊδατζή, τα βασικά νομικά επιχειρήματα που επικαλούνται η κυβέρνηση και οι υπέρμαχοι των ιδιωτικών ΑΕΙ. Τον ρωτήσαμε επίσης αν υφίστανται ζητήματα συνταγματικότητας στο σχέδιο νόμου που (δεν) παρουσίασε χθες η κυβέρνηση. Οι απαντήσεις του είναι ξεκάθαρες:
«Aν πράγματι υπήρχε η νομική δυνατότητα, πολλές κυβερνήσεις στο παρελθόν θα την είχαν αξιοποιήσει. Ολα αυτά που παρουσιάζει η κυβέρνηση σήμερα είναι απλά μια κατασκευή. Το άρθρο 28 παρ. 1 του Συντάγματος αναφέρει ότι οι διακρατικές συμφωνίες, από την κύρωσή τους με νόμο, υπερισχύουν του κοινού νόμου. Ομως δεν υπερισχύουν του Συντάγματος. Επομένως, δεν είναι δυνατό να ιδρυθούν ή να αναγνωριστούν μη κρατικά ΑΕΙ στην Ελλάδα με διακρατική συμφωνία.
»Η κυβέρνηση και ορισμένοι άλλοι επικαλούνται επίσης διατάξεις της Συμφωνίας για την ίδρυση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (GATS). Αυτή είναι μια συμφωνία που απελευθερώνει την παροχή υπηρεσιών μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών. Οσοι την επικαλούνται παραλείπουν σκοπίμως να πουν ότι όταν η Ελλάδα προσχώρησε στην GATS, έβαλε ρητή επιφύλαξη για τις υπηρεσίες ανώτατης εκπαίδευσης. Με άλλα λόγια, η χώρα έχει δηλώσει ότι αυτή η συμφωνία δεν ισχύει για την ανώτατη εκπαίδευση.
»Το πιο σοβαρό -θεωρητικά- επιχείρημα είναι αυτό που σχετίζεται με το ότι η απαγόρευση ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων έρχεται σε αντίθεση με διατάξεις του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. Πάνω σε αυτό είχε γράψει ένα άρθρο ο Γιάννης Σαρμάς, πρώην υπηρεσιακός πρωθυπουργός. Ομως ο Χάρτης που είχε ψηφιστεί στη Νίκαια το 2000 προβλέπει ρητά ότι για τα δικαιώματα που προστατεύει δεν συνεπάγονται νέες αρμοδιότητες για την Ε.Ε. και τους πολίτες της Ενωσης. Αν ίσχυε αυτό που κάποιοι υποστηρίζουν σήμερα, θα το είχαν εφαρμόσει από το 2000 όσοι προσπάθησαν να περάσουν κατά καιρούς τα ιδιωτικά πανεπιστήμια.
»Ως προς το επιχείρημα ότι το ενωσιακό δίκαιο προβλέπει την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών μεταξύ των κρατών-μελών, αυτό ήδη υλοποιείται στην Ελλάδα εδώ και πολλά χρόνια με τα κολέγια. Είναι παροχή υπηρεσιών από πανεπιστήμια άλλων κρατών-μελών. Οι απόφοιτοι αυτών των κολεγίων έχουν επαγγελματική αναγνώριση, αλλά δεν υπάρχει ακαδημαϊκή αναγνώριση των πτυχίων τους. Το ενωσιακό δίκαιο δεν επηρεάζει σε τίποτα το γεγονός ότι στην Ελλάδα δεν επιτρέπονται ιδιωτικά πανεπιστήμια. Η εκτίμησή μου είναι ότι όταν μιλάμε για ιδιωτικά πανεπιστήμια στην Ελλάδα, μιλάμε στην πραγματικότητα για τα σημερινά κολέγια, ώστε αυτά να αποκτήσουν πλήρη εξομοίωση με τα ελληνικά πανεπιστήμια.
»Αυτό που σκόπιμα αποσιωπούν κάποιοι είναι ότι έχουμε όχι μία αλλά 3 διατάξεις στο άρθρο 16 του Συντάγματος που απαγορεύουν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια (παρ. 5, 6 και 8). Η πιο σημαντική είναι η παράγραφος 5 που λέει ότι η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, άρα όχι επιχειρήσεις. Και η παρ. 6 αναφέρει ότι οι διδάσκοντες και το βοηθητικό προσωπικό στα πανεπιστήμια είναι δημόσιοι λειτουργοί (όπως οι δικαστές). Αρα η βασική απαγόρευση του Συντάγματος δεν είναι η ιδιωτικοποίηση, είναι η εμπορευματοποίηση. Δεν μπορεί να παρέχουν την πανεπιστημιακή εκπαίδευση επιχειρήσεις και αυτοί που την παρέχουν δεν μπορεί να είναι υπάλληλοι. Το Σύνταγμα ορίζει ότι η σχολική εκπαίδευση μπορεί να είναι εμπόρευμα, αλλά όχι η πανεπιστημιακή. Ο φοιτητής δεν μπορεί ποτέ να είναι πελάτης και ο διδάσκων δεν μπορεί να είναι υπάλληλος κάποιου αφεντικού, δεν υπάρχει κανένα διευθυντικό δικαίωμα, δεν είναι υπάλληλος ούτε του κράτους, είναι δημόσιος λειτουργός. Ακριβώς γι’ αυτό έχει σημασία η διοικητική αυτοτέλεια.
»Το συγκεκριμένο νομοσχέδιο δεν συνιστά απλή παράκαμψη του Συντάγματος, αλλά πρόκειται για ξεκάθαρη καταστρατήγηση και παραβίασή του. Δεν υπάρχει κανένα άλλο δημόσιο αγαθό στο Σύνταγμα που να έχει τέτοια διασφάλιση όπως η ανώτατη εκπαίδευση».
Πώς επιχειρηματολογούν υπέρ της εγκατάστασης παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα γνωστοί συνταγματολόγοι
Γνωμοδοτήσεις υπέρ της λειτουργίας παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στη χώρα μας μέσω «παράκαμψης» του άρθρου 16 έχουν δώσει στο πρόσφατο παρελθόν αρκετοί διακεκριμένοι καθηγητές Συνταγματικού Δικαίου. Ανάμεσα στα επιχειρήματα που επικαλούνται συμπεριλαμβάνονται η σύγχρονη ανάγνωση του Συντάγματος που δεν μπορεί να ερμηνεύεται στατικά μέσα στον χρόνο, παλιότερες αποφάσεις του ΣτΕ υπέρ της επιβολής διδάκτρων στα μεταπτυχιακά προγράμματα και το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ), όπως και θέματα εναρμονισμού με το Δίκαιο της Ε.Ε. και διεθνείς συνθήκες που έχει υπογράψει η χώρα μας. Ακριβώς, δηλαδή, τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί και το υπουργείο Παιδείας.
Παραθέτουμε δύο χαρακτηριστικά αποσπάσματα από νομικά άρθρα των Αντώνη Μανιτάκη και Νίκου Αλιβιζάτου με τους σχετικούς υπερσυνδέσμους.
Ομοιότητες με την υπόθεση για τον νόμο του «βασικού μετόχου» βλέπει στην εγκατάσταση παραρτημάτων αλλοδαπών πανεπιστημίων στη χώρα μας ο Αντώνης Μανιτάκης. Οπως αναφέρει σε πρόσφατο άρθρο του: «Ως πρώτο νομολογιακό δεδομένο θεωρώ την υποχρέωση ερμηνείας μιας συνταγματικής διάταξης σε αρμονία με το Δίκαιο της Ε.Ε., εφόσον συντρέχουν οι αναγκαίες ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις του άρθρου 28 παρ.2 και 3Σ και έχουμε εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου, όπως συμβαίνει με την ερμηνεία του άρθρου 16 παρ. 8Σ και την εγκατάσταση παραρτημάτων ξένων μη κρατικών πανεπιστημίων. Δεν αρκεί στην περίπτωση αυτή η ερμηνευτική επίκληση του γεγονότος ότι ούτως ή άλλως η γραμματική ερμηνεία δεν περιλαμβάνει και την απαγόρευση εγκατάστασης παραρτημάτων και ότι αποκλείεται ούτως ή άλλως μόνον η ίδρυση γενικά ιδιωτικών πανεπιστημίων. Χρειάζεται επιπλέον και η σύμφωνη με το ενωσιακό δίκαιο ερμηνεία της επίμαχης συνταγματικής διάταξης, ώστε να θεμελιωθεί ακόμη περισσότερο ο αποκλεισμός της απαγόρευσης εγκατάστασης παραρτημάτων.
Σύμφωνα με έναν άλλο ερμηνευτικό, νομολογιακό κανόνα, που απορρέει και αυτός από την υπόθεση του βασικού μετόχου, οφείλουμε, ερμηνεύοντας μια συνταγματική διάταξη, όπως αυτή του άρθρου 16 παρ.8Σ, να αποκλείουμε, ερμηνευτικά, νοήματά της που έρχονται σε σύγκρουση με τις θεμελιώδεις οικονομικές ελευθερίες της Ε.Ε., την ελευθερία της διασυνοριακής εγκατάστασης φυσικών και νομικών προσώπων και της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών. Η συγκεκριμένη διάταξη θα πρέπει λογικά να θεωρηθεί, ως προς το νόημά της αυτό και μόνον αυτό, ανίσχυρη και ανενεργός. [...] Με άλλες λέξεις, η συνταγματική απαγόρευση της σύστασης ιδιωτικών σχολών εξακολουθεί να ισχύει. Αυτό που αποκλείεται ή παρακάμπτεται είναι ένα συγκεκριμένο νόημά της».
Πηγή: Α. Μανιτάκης, ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ, επικεφαλής της επιστημονικής επιτροπής της Νομικής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, άρθρο στο constitutionalism.gr (Ομιλος Αριστόβουλος Μάνεσης)
Ο Νίκος Αλιβιζάτος αναφέρει ότι πριν από την τυχόν αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος με σκοπό τη δυνατότητα ίδρυσης και λειτουργίας ιδιωτικών πανεπιστημίων, οι όποιες προσωρινές λύσεις θα πρέπει να επιλεγούν πολύ προσεκτικά ώστε, πρώτον, να μη δυσχεράνουν το αναθεωρητικό εγχείρημα αυτό καθ’ εαυτό και, δεύτερον, να μη δημιουργήσουν δυσάρεστα τετελεσμένα. Επικαλούμενος απόφαση του Δικαστηρίου της Ε.Ε. από το 2020 για την ίδρυση του Πανεπιστημίου της Κεντρικής Ευρώπης στην Ουγγαρία, επισημαίνει ότι: «Με αφετηρία το ότι το Σύνταγμα θα πρέπει να ερμηνεύεται εν όψει και του ενωσιακού δικαίου και το ότι το γράμμα της κρίσιμης διάταξης χρησιμοποιεί τη λέξη “σύσταση” (δηλαδή ίδρυση εξ υπαρχής) και όχι “λειτουργία”, ούτε “εγκατάσταση”, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ευπρόσωπα ότι, υπό το ισχύον άρθρο 16, δεν αποκλείεται η εγκατάσταση παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στη χώρα. Και τούτο χωρίς να χρειάζεται να συναφθεί διεθνής προς τούτο σύμβαση, αλλά σύμφωνα με τυπικό νόμο, ο οποίος θα προβλέπει τους ειδικότερους όρους και προϋποθέσεις για την αδειοδότηση παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων».
Πηγή: Ν. Αλιβιζάτος, ομότιμος καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ, άρθρο στο περιοδικό «Συνήγορος» (τεύχος Σεπτεμβρίου 2023)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου