Τα άγνωστα στρατόπεδα στη Μακεδονία και τα χαμένα παιδιά
Γράφει ο Δημήτρης Σταυρόπουλος
(μέρος τρίτο)
Το πρώτο μέρος ΕΔΩ
Το δεύτερο ΕΔΩ
Στην Μακεδονία και συγκεκριμένα στην περιοχή της Πτολεμαΐδας, λειτούργησαν δυο στρατόπεδα συγκέντρωσης, που έμειναν στο σκοτάδι της ιστορίας, αν και εκεί σημειώθηκαν φρικτά εγκλήματα κυρίως μικρών παιδιών που αποχωρίστηκαν και χάθηκαν από τις οικογένειες τους.
Οι μαρτυρίες που διασώθηκαν είναι συγκλονιστικές.
ΤΟ ΔΡΑΜΑ ΤΩΝ 900 ΟΜΗΡΩΝ
Μια από τις πλέον άγνωστες σελίδες της ιστορίας της περιόδου αυτής, ενδεικτική της βίας των κατακτητών, υπήρξε η δημιουργία στρατοπέδων συγκέντρωσης την περίοδο 1941-1944 στην Πτολεμαΐδα.
Στην Πτολεμαΐδα δημιουργήθηκαν και λειτούργησαν δυο στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Στις 23 Οκτωβρίου 1941 έγινε το Ολοκαύτωμα του Μεσόβουνου από τα γερμανικά κατοχικά στρατεύματα μετά από τις συνεχείς εκκλήσεις του δωσίλογου Νομάρχη Γεωργαντά.
Είχαν προηγηθεί οι αποτυχημένες προσπάθειες της τοπικής Χωροφυλακής να επιβάλλει την κατοχική «τάξη», σύμφωνα με την προσωπική άποψη του νομάρχη, ο οποίος είχε προηγούμενα με τους κατοίκους, από την εποχή του Μεταξά.
Το Μεσόβουνο βρίσκεται στους πρόποδες του Βερμίου.
Ως αποτέλεσμα της έκκλησης του Γεωργαντά, οι Γερμανοί εξολόθρευσαν μεγάλο μέρος του ανδρικού πληθυσμού(από 16 έως 60 χρονών).
Τουφεκίστηκαν εν ψυχρώ, 165 συνολικά άνδρες όλων των ηλικιών.
Το χωριό εκκενώθηκε. Τα γυναικόπαιδα μπόρεσαν να πάρουν μαζί τους ότι ήταν δυνατόν να μεταφερθεί στα χέρια.
Στη συνέχεια λεηλατήθηκε, πυρπολήθηκε και παραδόθηκε στις στάχτες.
Έγινε ολοκαύτωμα.
Μόνο ένας άνδρας σώθηκε, ονόματι Πέτρος Πολυχρονίδης και κάποιοι που έλειπαν από το χωριό.
Σύμφωνα με μαρτυρίες, ο Πολυχρονίδης, πατέρας επτά παιδιών, ξέφυγε από την ομάδα και έτρεξε να κρυφτεί.
Από πίσω του έτρεξε Γερμανός στρατιώτης.
Μέσα στον πανικό του μπήκε μέσα σε ένα χωριάτικο χτιστό φούρνο (υπάρχει ακόμη).
Ο Γερμανός στρατιώτης εγκατέλειψε το κυνηγητό, πιστεύοντας ότι το θύμα του θα αποτεφρωθεί.
Ο Πολυχρονίδης σώθηκε και οι απόγονοί του ζουν ακόμα στο Μεσόβουνο.
Τα 900 γυναικόπαιδα και οι γέροι, συνοδεία όπλων, μεταφέρονται πεζή στην Πτολεμαΐδα σε άθλια ψυχολογική κατάσταση.
Ακούν τα πολυβόλα να βάλλουν εναντίον των αγαπημένων τους προσώπων και βλέπουν τους πυκνούς καπνούς που αναδύονται από το χωριό.
Μετά από πεζοπορία χιλιομέτρων εγκλείονται στο κτίριο του Πέτρινου Δημοτικού Σχολείου και στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας (δεν είχαν κτιστεί ακόμα άλλοι ναοί).
Παραμένουν έγκλειστοι για δύο εβδομάδες μέχρι να αποφασίσει η Νομαρχία να τους χωρίσει σε τρεις ομάδες και να τους διανείμει στα γύρω χωριά, για ζητιανιά, προς γνώσιν και συμμόρφωσιν.
Στις 24 Απριλίου 1944 και στο πλαίσιο μιας τεράστιας, καλά οργανωμένης, αυστηρά μυστικής, επιχείρησης εκκαθάρισης του Βερμίου από τους αντάρτες, ονόματι αρχικά «Falke» και αργότερα «Μaigewitter», στην οποία συμμετείχαν τρεις ομάδες μάχης από τρία διαφορετικά σημεία, οι Γερμανοί φθάνουν στην περιοχή των Πύργων και του Μεσοβούνου προς αναζήτησή ανταρτών.
Ο στόχος τους ήταν να εγκλωβίσουν και να εξοντώσουν τις μονάδες του ΕΛΑΣ αλλά και να καταστρέψουν ολοσχερώς όλες τις μονάδες ανεφοδιασμού του καίγοντας ολόκληρα χωριά, ακόμα και μεμονωμένες παράγκες πάνω στο βουνό.
Σύμφωνα με τον Στράτο Δορδανά, στην διδακτορική διατριβή του με θέμα «Αντίποινα των γερμανικών αρχών κατοχής στη Μακεδονία 1941-1944», δεν υπήρχε εντολή εξόντωσης του πληθυσμού αλλά κράτησής του σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Έδεσα.
Ωστόσο δεν υπήρχαν σαφείς οδηγίες διαχωρισμού μεταξύ ανταρτών και πολιτών, με αποτέλεσμα να θεωρηθούν «αντιστασιακοί», ανεξαιρέτως, όσοι προσπαθούσαν να διαφύγουν, άνδρες, γυναίκες, ηλικιωμένοι και παιδιά. Σκοτώθηκαν συνολικά περίπου 520 άμαχοι. Οι υπόλοιποι περί τα 1.500 άτομα, ως επί το πλείστον χήρες και ορφανά, μεταφέρθηκαν με φορτηγά ή πεζή σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Πτολεμαΐδα μέσα σε ένα μακρόστενο μαντρί με παχνιά, στο ονομαζόμενο «χάνι της Δέσποινας Σιόλιου», όπου εγκλείστηκαν για μερικές ημέρες, μέχρι να τελειώσουν οι γερμανικές επιχειρήσεις.
ΟΙ ΦΥΛΑΚΕΣ ΤΟΥ ΤΡΟΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ
Τα χαρακτηριστικά και των δυο στρατοπέδων συγκέντρωσης στην Πτολεμαΐδα είναι παρόμοια.
Είναι αποτελέσματα της γερμανικής πολιτικής αντιποίνων και της συλλογικής ευθύνης του ελληνικού πληθυσμού έναντι οποιασδήποτε αντιστασιακής πράξης κατά του εχθρού του. Στα στρατόπεδα αυτά φυλάσσονται όσοι από τους κατοίκους των χωριών γλύτωσαν του ολοκαυτώματος, συνήθως ηλικιωμένοι, γυναίκες και παιδιά.
Τα στρατόπεδα της Πτολεμαΐδας δεν είναι ούτε στρατόπεδα αναγκαστικής εργασίας ούτε εξόντωσης.
Δημιουργούνται προκειμένου να εξυπηρετηθούν πολεμικά σχέδια.
Είναι στρατόπεδα εγκλεισμού για σχετικά μικρό χρονικό διάστημα (10–15 ημερών).
Στους απελευθερωθέντες απαγορεύεται η επιστροφή στους τόπους των μαρτυρίων τους.
Οι συνθήκες υγιεινής είναι άθλιες.
Δεν υπάρχουν τουαλέτες, βρύσες, υποδομές τέτοιες ώστε να εξυπηρετήσουν έναν τόσο μεγάλο αριθμό ατόμων, διαφορετικών αναγκών.
Δεν υπάρχει καμία περίθαλψη τραυματιών, επιτόκων και ασθενών.
Δεν υπάρχει επισιτισμός των αμάχων, οι οποίοι αφήνονται στην τύχη τους, να πεθάνουν από την πείνα κατά παράβασιν του διεθνούς δικαίου.
Φρουροί των στρατοπέδων ορίζονται έλληνες, συνεργάτες των Γερμανών.
Οι Γερμανοί, εξασκούν σωματική και ψυχολογική βία στους εγκλείστους με το να διασπείρουν φήμες ή να εξαφανίζουν συνδαιτημώνες τους.
(Στην περίπτωση του ‘44, πήραν πέντε άτομα, τρεις άνδρες και δυο δασκάλες, από το στρατόπεδο, τους πήγαν στη γέφυρα του Ανατολικού, τους υποχρέωσαν να σκάψουν το λάκκο τους, τους εκτέλεσαν και τους έθαψαν μέσα σε αυτόν).
Μπροστά στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Πτολεμαΐδας, η τοπική κοινωνία δεν μένει αμέτοχη και ανενεργή.
Είναι γνωστή η δράση της οικογένειας Γεωργίου Παυλίδη (λιγνιτωρυχεία Παυλίδη – Αδαμόπουλου), η οποία με κίνδυνο της ζωής της και με την βοήθεια και άλλων θαρραλέων, εθελοντών πολιτών, διενεργεί εράνους, οργανώνει συσσίτια, συνδράμει και φροντίζει τους εγκλείστους με κάθε μέσον.
Έτσι με ένα κομμάτι ψωμί, λίγες ελιές και με καζάνια, που μεταφέρονται πάνω στα κάρα, με ότι φαγητό είναι εφικτό για την εποχή, σώζονται, συνολικά και στα δυο στρατόπεδα, περίπου 2.500 ψυχές.
ΤΑ ΧΑΜΕΝΑ ΠΑΙΔΙΑ
Ένα άλλο άγνωστο χαρακτηριστικό των στρατοπέδων της Πτολεμαΐδας είναι η μεταχείριση των μικρών παιδιών τόσο από τις οικογένειές τους, όσο και από τους συμπολίτες τους.
Η τοπική κοινωνία συγκινείται βλέποντας στην εικόνα του άπλυτου, νηστικού, ορφανού παιδιού.
Υπάρχουν μαρτυρίες, οι οποίες αναφέρουν ότι άτεκνες γυναίκες αλλά και γυναίκες παντρεμένες οι οποίες δεν είχαν ακόμη δικά τους παιδιά, πήγαιναν στο στρατόπεδο και έπαιρναν στο σπίτι τους μικρά παιδιά, προκειμένου να τα σώσουν και να τα περιθάλψουν.
Οι χήρες τα έδιναν με πόνο ψυχής αλλά και με την σιγουριά ότι «αν φύγουν θα σωθούν». Από αυτά τα παιδιά, κάποια επιστράφηκαν στην οικογένειά τους, με το άνοιγμα των στρατοπέδων και κάποια όχι.
Είναι γεγονός ότι μικρά βρέφη, βυζανιάρικα, δόθηκαν απευθείας για υιοθεσία σε άτεκνες οικογένειες, που έμεναν σε άλλες περιοχές της Ελλάδας και οι οποίες ειδοποιήθηκαν από συγγενείς τους να έρθουν για να πάρουν παιδιά.
Συγκλονιστική είναι η μαρτυρία της Σοφίας Τσιλογλανίδου-Ακριτίδου, από το
Μεσόβουνο.
Ο πατέρας της σκοτώθηκε στο ολοκαύτωμα του 1941, έχοντας αφήσει έξι ορφανά και τη μητέρα τους στον πρώτο μήνα της κυήσεως .
H ίδια, σε ηλικία πέντε χρονών, βρέθηκε, μαζί με τα μικρότερα μέλη της οικογένειας, (ο 15χρονος αδελφός της ήταν ήδη στο βουνό), μέσα στο «Χάνι», το 1944, μετά την τρίτη κατά σειρά επίθεση στο χωριό.
Η αδελφή της βρέφος δυο χρονών, δόθηκε για υιοθεσία σε συγγενείς κατοίκων Πτολεμαΐδας, που έμεναν στον Βόλο.
«Την είχε η μάνα μου στην ποδιά της μέσα.
Και ήρθε μια Θεοδώρα την λέγανε.
Αυτή έμενε στο Βόλο.
Ήρθε να δει τους θείους της στην Πτολεμαΐδα.
Άκουσαν ότι από το Μεσόβουνο είναι στο χάνι μέσα ορφανά και άπλυτα παιδιά, νηστικά.
Και ήρθε στο χάνι και ζήτησε να πάρει ένα παιδί να το ταϊσει.
Και κόλλησε στην μάνα μου.
«Να το πάρω, κυρά Βαρβάρα, να το ταΐσω και να το ξαναφέρω;»
Η μάνα μου δίστασε να το δώσει.
Και οι γιαγιάδες, οι μεγαλύτερες, «δώσ’το, δώσ’το, θα πεθάνει!».
Τό ‘δωσε.
Το πήρε.
Τό ‘λουσε, το τάισε, το κράτησε μια βδομάδα, τό ‘φερε.
Ξανά ήρθε και το πήρε και ύστερα το κράτησε μέχρι που μας βγάλανε από το χάνι.
Χάσαμε τα ίχνη, και κείνη εμάς… και “μεις εκείνη…
Εμείς οι αδελφές, δεν λέγαμε ότι είμαστε τρεις. Λέγαμε έχουμε και μια στο Βόλο. Ποτέ δεν την ξεχωρίσαμε.
Πάντα λέγαμε έχουμε και την αδελφή μας στο Βόλο.»
Μετά από πάροδο 26 χρόνων, γίνεται, το 1968, το δημοψήφισμα της χούντας με το «Ναι» και το «Όχι».
Με το τέλος των εκλογών, η χούντα διενεργεί έλεγχο των μη ψηφισάντων.
Στην περιοχή της Πτολεμαΐδας, εμφανίζονται, σύμφωνα με την κα Σοφία, γύρω στα πενήντα άτομα.
Όλα από τα μαρτυρικά χωριά.
Είναι τα παιδιά που δόθηκαν για υιοθεσία μέσα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Δηλώθηκαν, για δεύτερη φορά, από τους θετούς τους γονείς, στα μέρη όπου κατοικούσαν με τα νέα τους επίθετα, χωρίς να σβηστούν από τους καταλόγους Πτολεμαΐδας.
Στη δίκη που ακολούθησε, έγινε αντιληπτό από το δικαστήριο και αθωώθηκαν όλοι, ανεξαιρέτως.
Σύμφωνα με την κα Σοφία, η οποία παραβρέθηκε στην δίκη, όλα τα παιδιά γνώριζαν το γένος τους, εκτός από την αδελφή της, την οποία πήγαν να δουν από μακριά, μη θέλοντας να διαταράξουν την οικογενειακή της γαλήνη. Παρακάλεσαν δε τον δικαστή να την φωνάξει με το επίθετο του άνδρα της.
Πληροφορίες
Πόντος και Αριστερά
Μιράντα Παυλίδου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου