Ευρώπη: Το λίκνο της βαρβαρότητας
Το έχω ξαναανεβάσει και το ανεβάζω πάλι, οι εκλογές στην Ιταλία, στη Σουηδία και η άνοδος της φασιστοειδούς ακροδεξιάς σε διάφορες χώρες της Ευρώπης κάνουν αυτό το βιβλίο απαραίτητο για την κατανόηση της Ευρωπαϊκής ιστορίας, του φασισμού και του ναζισμού.
Zen Zist | Facebook
Όποιος φαντάζεται ακόμη την ιστορία της Ευρώπης σαν το θρίαμβο του φιλελευθερισμού και της δημοκρατίας θα πρέπει να διαβάσει αυτή τη ζοφερή επισκόπηση της Ευρώπης του εικοστού αιώνα ως λίκνου της βαρβαρότητας.
Eric Hobsbawm.
Ο Μαρκ Μαζάουερ είναι αρκετά γνωστός στο ελληνικό κοινό, ώστε να μη χρειάζεται κάποιες ιδιαίτερες συστάσεις.
Και είναι γνωστός λόγω μιας ιδιαίτερης σχέσης που διατηρεί με την Ελλάδα και που δεν είναι απλώς η σχέση του Βορειοευρωπαίου διανοούμενου με τον ήλιο και τη θάλασσα. Θα περιοριστώ, λοιπόν, στο να θυμίσω ότι τα δύο πρώτα βιβλία του, «Η Ελλάδα και η μεσοπολεμική οικονομική κρίση», που στηριζόταν στη διδακτορική διατριβή του και ακόμη, «Η Ελλάδα του Χίτλερ», αποτέλεσαν σημαντική συμβολή στην ιστορία της χώρας μας.
Το πρώτο πρόκειται να κυκλοφορήσει στα ελληνικά, το δεύτερο έχει ήδη κυκλοφορήσει με πολύ μεγάλη επιτυχία.
Πέρα όμως από την αυστηρά επιστημονική του εργασία, ο Μαζάουερ συχνά γράφει στον αγγλικό Τύπο για ελληνικά θέματα, προκαλώντας μάλιστα και αρκετές αντιδράσεις για τις απόψεις που διατυπώνει.
Παράλληλα, ο Μαζάουερ πέρασε αρκετά χρόνια στο Πανεπιστήμιο του Princeton, καταλαμβάνοντας μια θέση την οποία χρηματοδοτούσε το Πρόγραμμα Ελληνικών Σπουδών του εν λόγω Πανεπιστημίου και προσφέροντας πολύτιμες υπηρεσίες στο πρόγραμμα αυτό, ενώ σήμερα είναι καθηγητής στο Κολέγιο Birkbeck του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, όπου κι εκεί εργάζεται για την ανάπτυξη των νεοελληνικών σπουδών.
Τέλος, είχε από παλιά ένα σχέδιο για τη συγγραφή μιας Ιστορίας της Νεότερης και Σύγχρονης Ελλάδας, σχέδιο του οποίου η πραγματοποίηση θα ικανοποιούσε μια σημαντική ανάγκη στην αγγλική βιβλιογραφία, ώς έναν βαθμό όμως και στην ελληνική.
Από την άποψη αυτή δεν είναι λάθος να υποστηρίξει κάποιος ότι συνεχίζει μια παράδοση Άγγλων ιστορικών και κατά δεύτερο λόγο ανθρωπολόγων, που είχαν δείξει ιδιαίτερο και χωρίς αμφιβολία ενεργό ενδιαφέρον για τα ελληνικά πράγματα.
Ωστόσο, ο Μαζάουερ διαφοροποιείται σε σχέση με τους περισσότερους εξ αυτών, αν όχι με όλους.
Από πολύ νωρίς επιδίωξε να αποφύγει τις πολύ αυστηρές εξειδικεύσεις σε γεωγραφικούς τομείς αλλά και σε γνωστικά αντικείμενα, όπως θα συνέβαινε αν η Ελλάδα συγκέντρωνε το αποκλειστικό του ενδιαφέρον.
Κάτι τέτοιο θα ήταν οπωσδήποτε εμπόδιο για μια διεθνή σταδιοδρομία.
Δεν δίστασε, λοιπόν, να ξεφύγει από την πεπατημένη και να κάνει «παράτολμα» ανοίγματα σε τομείς όπως τα Βαλκάνια και η Ευρωπαϊκή Ιστορία, που πολύ συχνά χρειάζονται μεγάλη προσπάθεια και πολλά χρόνια δουλειά, προκειμένου να μπορέσει κάποιος να αισθανθεί ότι τους ελέγχει ικανοποιητικά.
Και τα αποτελέσματα ήταν κάτι περισσότερο από επιτυχημένα.
Αυτό, δε, το λέω όχι ως προσωπική κι επομένως εντελώς υποκειμενική άποψη, αλλά με βάση τις βιβλιοκρισίες που έχουν δημοσιευτεί στο διεθνή επιστημονικό και μη Τύπο.
Χρησιμοποίησα μόλις προηγουμένως την έκφραση «παράτολμα ανοίγματα» και εξήγησα ότι ο κίνδυνος βρίσκεται στην ενασχόληση με αντικείμενα που είτε απαιτούν κάποιες πολύ εξειδικευμένες γνώσεις είτε αφορούν γνωστικά πεδία τα οποία έχουν δουλευτεί τόσο πολύ και από τόσο μεγάλα ονόματα ιστορικών, ώστε οι πιθανότητες να αποβούν οι συγκρίσεις υπέρ σου είναι εξαιρετικά μικρές.
Το σκόπελο αυτό, πάντως, ο Μαζάουερ τον ξεπέρασε εύκολα και με επιτυχία.
Ωστόσο, στη λέξη παράτολμος θα δώσω κι ένα άλλο περιεχόμενο και το δικαίωμα αυτό μου το δίνει ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζει ο Μαζάουερ το αντικείμενό του.
Ο τίτλος του βιβλίου είναι ενδεικτικός του τι ακριβώς εννοώ: «Σκοτεινή ήπειρος.
Ο ευρωπαϊκός εικοστός αιώνας».
Και το μότο του Γιόζεφ Ροτ, το οποίο βρίσκεται στην αρχή της εισαγωγής του βιβλίου, προσδιορίζει ακόμη περισσότερο και τις διαθέσεις, αλλά κυρίως τις προθέσεις του συγγραφέα: «Γιατί λοιπόν τα ευρωπαϊκά κράτη διεκδικούν για τον εαυτό τους το δικαίωμα να διαδίδουν τον πολιτισμό και τους καλούς τρόπους σε άλλες ηπείρους;
Γιατί όχι στην ίδια την Ευρώπη;»
Σήμερα, λοιπόν, που εμείς στην Ελλάδα δηλώνουμε ενθουσιασμένοι με τον πλήρη εξευρωπαϊσμό μας, ό,τι και αν σημαίνει αυτό, μέσω της συμμετοχής της χώρας μας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση, ο Μαζάουερ έρχεται να μας καλλιεργήσει τις επιφυλάξεις και να υποδαυλίσει όποιους ενδοιασμούς έχουμε ακόμη.
Ας διευκρινίσω ευθύς εξαρχής ότι δεν πρόκειται για ένα αντι-ευρωπαϊκό βιβλίο, για ένα βιβλίο που αρνείται ή κάνει πολεμική στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σε καμία περίπτωση.
Αντιθέτως, ο Μαζάουερ αντιμετωπίζει την Ευρώπη με συμπάθεια και προσπαθεί να την κατανοήσει.
Ωστόσο, η Ευρώπη του Μαζάουερ δεν είναι η Ευρώπη που έχουμε συνηθίσει να αναγνωρίζουμε στα βιβλία της Ευρωπαϊκής Ιστορίας.
Με διαφορετικά λόγια, εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με την Ευρώπη του φωτός, του πολιτισμού, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας.
Σε μιαν αντίληψη, η οποία θυμίζει τις αμερικανικές απόψεις του Μεσοπολέμου και της αμέσως μεταπολεμικής περιόδου για την Ευρώπη, η τελευταία γίνεται ο χώρος των σκληρών κρατικών ανταγωνισμών, των πολέμων και του φανατισμού, του εθνικισμού και των εθνικών εκκαθαρίσεων, των κοινωνικών διχασμών και των φυλετικών διακρίσεων, της καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην πιο ακραία μάλιστα εκδοχή της, της αμφισβήτησης και της άρνησης της δημοκρατίας, η οποία έφτασε στην Ευρώπη ακριβώς να πάρει τις πιο βασανιστικές εκφράσεις, όπως ο φασισμός, ο ναζισμός και ο σταλινισμός.
Κατά την προσωπική μου άποψη, η Ευρώπη του Μαζάουερ, «Η σκοτεινή ήπειρος» όπως την ονομάζει, είναι μια Ευρώπη πολύ πιο κοντά στην ιστορική πραγματικότητα, παρά οι Ευρώπες των κλασικών εγχειριδίων Ευρωπαϊκής Ιστορίας, πολύ δε περισσότερο των πολιτικών.
Γιατί είναι μια Ευρώπη που δεν αγνοεί τον εαυτό της και κυρίως το παρελθόν της, αλλά το παραδέχεται και το δηλώνει ανοιχτά.
Και το παρελθόν της Ευρώπης δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι άσπιλο, όπως δεν υπήρξε ποτέ άσπιλο το παρελθόν καμιάς ανθρώπινης συγκέντρωσης.
Μόνο που στη λογική του πολιτισμικού, και όχι μόνον, ιμπεριαλισμού αυτό το παρελθόν συνηθίζεται να λησμονείται, να παραβλέπεται ή να ερμηνεύεται πολύ συχνά ως παρέκκλιση από έναν κανόνα, προκειμένου να σωθούν τα προσχήματα.
Ο ναζισμός, αν πάρω αυτό το ακραίο μεν, αλλά και τυπικό συνάμα παράδειγμα, δεν ήταν το έργο ενός ανθρώπου, όπως πολύ συχνά αναφέρεται, αντιθέτως, ήταν το έργο μιας κοινωνίας, μιας κοινωνίας καθ όλα ευρωπαϊκής, πρωτοπόρας μάλιστα στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού πνεύματος.
Αν αναζητήσει κάποιος έναν συνεκτικό ιστό, μια βασική πλοκή στη «Σκοτεινή ήπειρο» θα τη βρει εύκολα και θα τη βρει στον αγώνα μεταξύ δημοκρατίας και φασισμού.
Ο Μαζάουερ διαφοροποιείται ρητά στο σημείο αυτό από έναν εξέχοντα Άγγλο μαρξιστή ιστορικό, τον Ερικ Χομπσμπάουμ, ο οποίος στο βιβλίο του «Η Εποχή των άκρων» προσπαθεί να συγκροτήσει την αφήγησή του πάνω στον αγώνα μεταξύ του καπιταλισμού και του κομμουνισμού.
Ο Μαζάουερ δεν βρίσκει ότι το βάρος αυτής της πόλωσης για την Ευρωπαϊκή Ιστορία είναι τόσο σημαντικό όσο πιστεύει ο Χομπσμπάουμ.
______________________
ΠΑΛΑΙΑ ΑΛΛΑ ΕΠΙΚΑΙΡΗ ΟΣΟ ΠΟΤΕ ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΟΥ ΜΑΡΚ ΜΑΖΑΟΥΕΡ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΟΔΟ ΤΩΝ ΑΚΡΩΝ
Η διάλεξη του φημισμένου Ιστορικού Μαρκ Μαζάουερ στο Αμερικανικό
Κολλέγιο Ελλάδας στις 12 Φεβρουαρίου 2013, για την άνοδο των
πολιτικών άκρων σε εποχές κρίσης. Η εκδήλωση είχε μεταδοθεί
διαδικτυακά από το kathimerini.gr.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου