Λατρευτικός χώρος αποκαλύπτει, για πρώτη φορά, τον συγκερασμό των θρησκειών στην αρχαία Ρώμη

 

Ένα νέο μυστικό της αρχαίας Ρώμης

Λατρευτικός χώρος αποκαλύπτει, για πρώτη φορά, τον συγκερασμό των θρησκειών

7-9 λεπτά

---

Ο Διόνυσος σε κόκκινο φόντο. [Credit: Fabio Caricchia] Μία ακόμη βόλτα στην αρχαιότητα μπορούν να κάνουν από χθες οι τουρίστες που επισκέπτο...

Ο Διόνυσος σε κόκκινο φόντο. [Credit: Fabio Caricchia]

Μία ακόμη βόλτα στην αρχαιότητα μπορούν να κάνουν από χθες οι τουρίστες που επισκέπτονται τη Ρώμη και τις Θέρμες του Καρακάλλα. Έχουν τη δυνατότητα, πλέον, να εξερευνήσουν μια μοναδική ιδιωτική οικία, που προϋπήρχε στο σημείο. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, η περίτεχνα διακοσμημένη με εντυπωσιακές τοιχογραφίες οροφή και ο μικρός λατρευτικός χώρος με αιγυπτιακές και ρωμαϊκές θεότητες.

Η διώροφη κατοικία (domus) χρονολογείται μεταξύ 134-138 μ.Χ., επί αυτοκράτορα Αδριανού. Κατεδαφίστηκε μερικώς για να ανοικοδομηθούν τα δημόσια λουτρά, που λειτούργησαν το 216 μ.Χ., αλλά ένα σημαντικό τμήμα της διασώθηκε. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, η κατοικία ανήκε σε οικογένεια εύπορων εμπόρων, όπως τουλάχιστον αποκαλύπτει ο περίτεχνος διάκοσμός της. Ταυτόχρονα, αποκαλύπτει τον τρόπο ανάπτυξης της αρχαίας Ρώμης μεταξύ 2ου και 3ου αιώνα μ.Χ.

Η αρχαιολόγος Σίλβια Φορτουνάτι παρουσιάζει τις τοιχογραφίες στη διώροφη οικία του 2ου μ.Χ. αιώνα. [A.P.]

Τα χαλάσματα της αρχαίας κατοικίας ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά στα μέσα του 19ου αιώνα, σε βάθος περίπου 10 μ. από το σημερινό «ισόγειο» των λουτρών. Οι ανασκαφές, ωστόσο, στο σημείο ξεκίνησαν 100 χρόνια αργότερα. Πολλά τμήματα του μικρού λατρευτικού χώρου και της τοιχογραφίας αφαιρέθηκαν προκειμένου να αποκατασταθούν στην αυθεντική μορφή τους. Ο λατρευτικός χώρος παρέμενε κλειστός τα τελευταία 30 χρόνια, αλλά κάποιοι είχαν την τύχη να τον επισκεφθούν πρωτύτερα.

Χθες, όμως, άνοιξε για μία ακόμη φορά, προκαλώντας δέος. Στον ίδιο χώρο, άλλωστε, εκτίθενται πλέον και εκείνα τα τμήματα της τοιχογραφίας της οροφής που είχαν αφαιρεθεί. Σε αυτά απεικονίζεται ο Βάκχος, ο ρωμαϊκός θεός του κρασιού και της γεωργίας. Οπως σημειώνουν οι ειδικοί, για τη συντήρηση της τοιχογραφίας χρησιμοποιήθηκαν ειδικές χρωστικές και τεχνικές. Σε μια από τις τοιχογραφίες, σε κόκκινο φόντο δεσπόζει ο Διόνυσος, ο θεός του κρασιού. Η τοιχογραφία βρισκόταν στην οροφή του δευτέρου ορόφου ενός δωματίου που κατέρρευσε και έπαιζε ρόλο τραπεζαρίας.

Στον μικρό λατρευτικό χώρο υπάρχουν τοιχογραφίες ρωμαϊκών θεών, όπως ο Δίας, ο Ιανός, η Μινέρβα (η αρχαιοελληνική Αθηνά), αλλά και αιγυπτιακών, όπως η Ισις και ο Ανουβις, γεγονός που αποδεικνύει τη μείξη διαφορετικών θρησκειών. Πρόκειται για ένα στοιχείο σύνηθες στα δημόσια ρωμαϊκά μνημεία, αλλά όχι στις ιδιωτικές κατοικίες της περιόδου.

Τα αρχαία λουτρά του Καρακάλλα. [Credit: Fabio Caricchia]

Οπως επισημαίνει η επικεφαλής των ανασκαφών στις Θέρμες του Καρακάλλα, Μιρέλα Σερλορέντζι, «είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε αυτόν τον συγκερασμό διαφορετικών θρησκευτικών πεποιθήσεων μέσα σε μια ιδιωτική κατοικία, όχι μόνο στη Ρώμη, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο». Οσον αφορά τις τοιχογραφίες, η αρχαιολόγος υπογραμμίζει ότι όλα όσα γνωρίζαμε για τη ρωμαϊκή τοιχογραφία προέρχονταν από τα έργα που εντοπίσθηκαν στην Πομπηία, η οποία καταστράφηκε το 79 μ.Χ., μετά την έκρηξη του Βεζούβιου. Οι ρωμαϊκές τοιχογραφίες μετά τον 1ο αιώνα μ.Χ. αποτελούσαν ένα μυστήριο, γιατί δεν είχαμε ανακαλύψει αίθουσες σε τόσο καλή κατάσταση συντήρησης.

Οι τοιχογραφίες προϋπήρχαν των ίδιων των λουτρών και κοσμούσαν ένα σπίτι που ήταν μέρος μιας γειτονιάς που γκρεμίστηκε (κάτι σαν τη σημερινή απαλλοτρίωση) για να φιλοξενήσει τα λουτρά, τα οποία εγκαινιάστηκαν το 216 μ.Χ. και πήραν το όνομά τους από τον Καρακάλλα, τον γιο του αυτοκράτορα Σεπτίμιου Σευήρου, που κυβέρνησε τη Ρώμη από το 198 έως το 217 μ.Χ.'

Οι θέρμες ακολούθησαν το σχήμα των «μεγάλων αυτοκρατορικών λουτρών», με ένα κεντρικό μπλοκ αφιερωμένο αποκλειστικά στα ιαματικά λουτρά και μια αλληλουχία από caldarium, tepidarium, frigidarium και natatio που διέφεραν ως προς τη θερμοκρασία και τον προορισμό.

Το caldarium, που χαρακτηριζόταν από καμπύλα στοιχεία, ήταν μία «θερμή αίθουσα», απαραίτητο στοιχείο της οποίας ήταν η ύπαρξη πισίνας, προσανατολισμένη στα νοτιοδυτικά, ώστε να εκμεταλλεύεται τη θερμότητα του μεσημεριανού ήλιου.

Το tepidarium, εφοδιασμένο με εγκαταστάσεις που παρείχαν μία σχετική θέρμανση, μπορούσε να έχει μία ή περισσότερες πισίνες με χλιαρό νερό.

Το frigidarium, το οποίο δεν αποτελούσε ανεξάρτητο χώρο, χαρακτηριζόταν από τη μεγάλη αίθουσα τύπου «Βασιλικής», που διαιρούνταν σε τρεις επιμέρους χώρους. Αποτελούσε πέρασμα και σημείο συναναστροφής για τους λουόμενους. Ήταν εφοδιασμένο με δεξαμενές κρύου νερού και επικοινωνούσε μέσω ενός ανοιχτού πλεύρου με το natatio, μαζί με τα οποία συμπλήρωνε το λειτουργικό τμήμα του κρύου λουτρού.

Το natatio ήταν ένας ορθογώνιος ακάλυπτος χώρος που περιλάμβανε την πισίνα. Στον χώρο των λουτρών υπήρχε η παλαίστρα, το γυμναστήριο, που ήταν συνήθως ένας ανοιχτός χώρος. Περιμετρικά της ήταν τοποθετημένοι κίονες και σε αυτούς εφάπτονταν οι βοηθητικοί χώροι για την άθληση των επισκεπτών του λουτρού.

Ο Anubis, ο αιγυπτιακός θεός του θανάτου και της μεταθανάτιας ζωής. [Credit: Fabio Caricchia]

Οι δύο τοιχογραφίες που βρέθηκαν ανήκουν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους – η πρώτη, χαρακτηριστική της εποχής του Αδριανού, αναπαράγει αρχιτεκτονικές προοπτικές που κατοικούνται από ανθρώπινες μορφές, αγάλματα και αφηνιασμένα αιλουροειδή.

Η δεύτερη, που δημιουργήθηκε περίπου 50 χρόνια αργότερα, απεικονίζει θεϊκές μορφές από το ελληνορωμαϊκό και το αιγυπτιακό πάνθεον. Οι τοιχογραφίες υποδηλώνουν ότι ανήκαν σε οίκο πλούσιας οικογένειας σύμφωνα με την ανακοίνωση της διευθύντριας των Λουτρών του Καρακάλλα, Mirella Serlorenzi.

Το εντυπωσιακό στις αποκαλύψεις αυτές είναι ότι δεν υπάρχει ένα, αλλά και δεύτερο πάνθεον ή ομάδα θεών, ένα από την ελληνορωμαϊκή παράδοση (Δίας, Ινώ και Αθηνά ) και ένα από την αιγυπτιακή παράδοση (Άνουβις, Ίσις και πιθανώς Σέραπις), που δείχνει τη σχέση της Ρώμης με την Αίγυπτο, με την παρουσία θεών από δύο διαφορετικές παραδόσεις στο ίδιο έργο τέχνης να είναι χαρακτηριστική του «θρησκευτικού συγκρητισμού που χαρακτηρίζει την αρχαία Ρώμη από την ίδρυσή της».

Οι Θέρμες του Καρακάλλα ήταν ένα από τα μεγαλύτερα συγκροτήματα λουτρών στην Αρχαία Ρώμη. Κατασκευάστηκαν στο νότιο τμήμα της πόλης, κοντά στην Αππία οδό, με πρωτοβουλία του αυτοκράτορα Καρακάλλα και εγκαινιάστηκαν το 216 μ.Χ. Φημίζονταν για τον πλούσιο διάκοσμο και τα λαμπρά έργα τέχνης που τις κοσμούσαν.

Λεπτομέρεια της τοιχογραφίας. [Credit: Fabio Caricchia]

Στην αρχαιότητα ήταν γνωστές ως Αντωνινιανές Θέρμες, υιοθετώντας ένα από τα επίσημα ονόματα του αυτοκράτορα Καρακάλλα, που ήταν Αντωνίνος. Η κατασκευή τους ξεκίνησε το 212 μ.Χ., όπως αποδεικνύουν οι σφραγίδες των πλίνθων, και οι εργασίες ολοκληρώθηκαν το 216.

Για την κατασκευή τους απασχολήθηκαν 9.000 εργάτες. Για την υδροδότησή τους κατασκευάστηκε μια ειδική διακλάδωση του υδραγωγείου Άκουα Μάρτσια, που πήρε το όνομα Αντωνινιανό Υδραγωγείο. Ο εξωτερικός περίβολος κατασκευάστηκε από τους αυτοκράτορες Ηλιογάβαλο και Αλέξανδρο Σεβήρο. Επισκευές έγιναν επί Αυρηλιανού, Διοκλητιανού και Θεοδωρίχου. Το 537, εξαιτίας της καταστροφής των υδραγωγείων από τους Γότθους, οι θέρμες σταμάτησαν να λειτουργούν

Οι διαστάσεις του εξωτερικού περιβόλου ήταν 337 x 328 μ. ενώ του κυρίως συγκροτήματος ήταν 220 x 114 μ., με τους τοίχους να είναι είναι κατασκευασμένοι από ρωμαϊκό σκυρόδεμα (opus caementicium) και επενδυμένοι με κόκκινους πλίνθους. Έχει υπολογιστεί ότι τα λουτρά μπορούσαν να εξυπηρετήσουν ταυτόχρονα 1.500 άτομα, ενώ ημερησίως τα επισκέπτονταν κατά μέσο όρο 8.000 άτομα.

Πηγές: Καθημερινή, LiFO & anaskafi.blogspot.com

***************

 

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

  Εικονική Αρχαία Ρώμη σε 3D - Λουτρά Καρακάλλα , 13 λεπτά λεπτομερής περιήγηση βίντεο