«Ο Πόλεμος» του Otto Dix

Γιώργος Ρόρρης
Ζωγράφος

Πηγή: theartofcrime.gr

Νοεμβριος 2018

Otto Dix, Stormtroops advancing under a gas attack
Aπό τη σειρά «Ο Πόλεμος» #12

Ήταν 11 του Νοεμβρίου, ημέρα Δευτέρα, και ώρα 5 και 15 το πρωί του 1918, ακριβώς πριν 100 χρόνια, όταν με ανακωχή τελείωσε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος ή Μεγάλος Πόλεμος, όπως αποκαλείται στη Γαλλία και στην Αγγλία, δύο από τα κράτη που πλήρωσαν βαρύ φόρο αίματος στον πόλεμο αυτόν.

Έναν πόλεμο που αιματοκύλισε την ευρωπαϊκή ήπειρο για 4 ολόκληρα χρόνια και λίγους μήνες, και στον οποίο έχασαν την ζωή τους περίπου 18 εκατομμύρια στρατιώτες και άμαχοι.

Έναν πόλεμο που άλλαξε ριζικά τη μορφή της Ευρώπης και είχε ως αποτέλεσμα τη διάλυση αυτοκρατοριών (Αυστροουγγρικής, Οθωμανικής) και τη δημιουργία πλήθους νέων κρατών (Τσεχοσλοβακία, Ουγγαρία, Γιουγκοσλαβία).

Έναν πόλεμο, εντέλει, το τέλος του οποίου και ο τρόπος που επετεύχθη αυτό έδωσαν την αφορμή για ποικίλες προσεγγίσεις, ερμηνείες, αλλά πάνω απ’ όλα για πικρία και θυμό από την πλευρά της ηττημένης Γερμανίας. Συναισθήματα που απετέλεσαν ένα υπόβαθρο επί του οποίου, μέσω πλήθους άλλων παραγόντων, οικοδομήθηκαν οι συνθήκες για το ξέσπασμα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο γράφων, με τις μηδαμινές ιστορικές του γνώσεις, πιστεύοντας πως ο κόσμος στον οποίο ζούμε σήμερα καθώς και η σημερινή Ευρώπη όπως την ξέρουμε είναι εν πολλοίς αποτέλεσμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, και επιθυμώντας προσωπικά να τιμήσει αυτήν τη Μεγάλη Επέτειο, επέλεξε να αναφερθεί σ’ ένα εμβληματικό έργο τέχνης που γεννήθηκε από τη ζωντανή εμπειρία του πολέμου αυτού. Ο δημιουργός του ήταν στρατιώτης στο μέτωπο, και αυτά που ζωγράφισε τα είδε με τα μάτια του. Η δική του συμβολή στην ανάδειξη της φρίκης του τεχνολογικού πολέμου, μαζί με εκείνες άλλων καλλιτεχνών που την είχαν επίσης ζήσει, δεν απέτρεψε μεν το ξέσπασμα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, συνέβαλε όμως καθοριστικά ώστε να περιοριστεί η απανθρωπία και τα εγκλήματα των σύγχρονων Πολέμων με την κύρωση Διεθνών Συνθηκών.

Otto Dix, Nocturnal Madman από τη σειρά «Ο Πόλεμος» #22
Otto Dix Lens Being Bombed από τη σειρά «Ο Πόλεμος» #33

Otto Dix Company resting από τη σειρά «Ο Πόλεμος» #14
Otto Dix, Skul από τη σειρά «Ο Πόλεμος» #31

Λίγα λόγια για τον Otto Dix

Ο Γερμανός ζωγράφος και χαράκτης Wilhelm Heinrich Otto Dix γεννήθηκε στην Γκέρα, τρίτη σε μέγεθος πόλη του ομόσπονδου κρατιδίου της Θουριγγίας, το 1891.

14 χρονών το 1905, άρχισε μαθήματα ζωγραφικής και διακόσμησης στη σχολή τέχνης και χειροτεχνίας της πόλης του.

Το 1909, 18 χρονών πλέον, μετακομίζει στη Δρέσδη, τη φημισμένη για την πνευματική της ζωή πρωτεύουσα του γειτονικού κρατιδίου της Σαξονίας, όπου σπούδασε κατ’ ουσίαν ζωγραφική και διακοσμήσεις.

(Η βαθύτατη επιρροή που άσκησε στην ευαισθησία του αυτή η γνώση είναι σαφέστατη καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου ακμής τους έργου του.)

Το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου βρίσκει τον Otto Dix 23 ετών. Κατετάγη στον στρατό αμέσως ως εθελοντής, και παρέμεινε στρατιώτης ώς το τέλος του πολέμου. Τραυματίστηκε και παρασημοφορήθηκε.

Το 1919, 28 χρονών, γράφτηκε στην Ακαδημία της Δρέσδης για να σπουδάσει ζωγραφική, και ταυτοχρόνως ξεκινά και η καριέρα του ως καλλιτέχνης.

Το 1922 μετακόμισε στο Ντίσελντορφ όπου συνεχίζοντας τις σπουδές του γράφτηκε στην Ακαδημία και σπούδασε χαλκογραφία. Η γνώση της χαλκογραφίας τού επέτρεψε να δουλέψει το επόμενο διάστημα τη σειρά χαλκογραφιών που παρουσιάστηκε με την επωνυμία «Ο Πόλεμος» το 1924 στο Βερολίνο. Η σειρά αυτή των χαρακτικών είναι και το αντικείμενο του παρόντος κειμένου.

Το 1925, έργα του συμπεριλαμβάνονται στην έκθεση «Νέα Αντικειμενικότητα. Γερμανική Ζωγραφική μετά τον Εξπρεσιονισμό». Ο τίτλος της έκθεσης θα παραμείνει έκτοτε στην ιστορία της τέχνης προσδιορίζοντας αυτή την ομάδα και το ύφος της. Ο Otto Dix θεωρείται ο κυριότερος εκπρόσωπος της «Νέας Αντικειμενικότητας».

Το 1927 γίνεται καθηγητής στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Δρέσδης. Το 1931 εκλέγεται μέλος της Πρωσικής Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Βερολίνου.

Με την άνοδο στην εξουσία του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος στις 30 Ιανουαρίου 1933, η ζωή του Otto Dix αλλάζει. Στις 6 Απριλίου του ιδίου έτους, δύο μήνες σχεδόν μετά την κατάκτηση της εξουσίας, το νέο καθεστώς απομάκρυνε τον Dix από τη θέση του ως καθηγητή στην Ακαδημία της Δρέσδης.

Υποχρεώνεται να εκκενώσει το ατελιέ του. Το έργο του περιλαμβάνεται στην έκθεση «Εικόνες παρακμής» που διοργάνωσαν οι ναζί στο δημαρχείο της Δρέσδης τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους.

Μετακομίζει από τη Δρέσδη, σε μια οιονεί εσωτερική εξορία, στην περιοχή της λίμνης της Κωνσταντίας για να μην συγχέεται με την ομώνυμη πόλη της Ρουμανίας].

Το 1937, το έργο του περιλαμβάνεται στη διαβόητη έκθεση «Εκφυλισμένη Τέχνη» που λαμβάνει χώρα από τις 19 Ιουλίου έως τις 30 Νοεμβρίου στο Μόναχο και εν συνεχεία σε άλλες γερμανικές πόλεις, αποσκοπώντας στη γελοιοποίηση και τον εξευτελισμό πολλών καλλιτεχνών των οποίων το έργο δεν συμφωνεί με τον νέο κανόνα μιας υγιούς ρωμαλέας Γερμανικής Τέχνης.

Το 1938, 280 από τα έργα του κατάσχονται από τα γερμανικά μουσεία, θύματα της μανίας των ναζί εναντίον της μοντέρνας τέχνης.

Το 1939 συλλαμβάνεται και ανακρίνεται από την Γκεστάπο μετά την απόπειρα δολοφονίας κατά του Χίτλερ.

Το 1944 καλείται να λάβει μέρος στη Volkssturm, την έσχατη προσπάθεια του ναζιστικού κόμματος να ανακόψει την επέλαση των συμμαχικών στρατευμάτων στο έδαφος της Γερμανίας. Στο σώμα αυτό κλήθηκαν να καταταγούν οι άνδρες από 16 έως 60 χρόνων. Ο Otto Dix αιχμαλωτίζεται και φυλακίζεται σε στρατόπεδο.

Μετά τον πόλεμο, η εξέλιξη του έργου του Dix καταδεικνύει ότι τα 12 χρόνια που παρέμεινε το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα στην εξουσία ήταν μοιραία όχι μόνον για το κράτος αλλά πολύ περισσότερο για το ψυχική και συναισθηματική κατάσταση του γερμανικού λαού. Ο Otto Dix ουδέποτε κατάφερε να ξαναβρεί τα ερείσματα επί των οποίων στηρίχθηκε η περίοδος ακμής του έργου του.

Πεθαίνει από εγκεφαλική αποπληξία στις 24 Ιουλίου 1969.

Otto Dix, Collapsed trenches, από τη σειρά «Ο Πόλεμος» #9
Otto Dix, Abandoned position near Neuville, από τη σειρά «Ο Πόλεμος» #11

Otto Dix, Transporting the Wounded in Houthulst Forest, από τη σειρά «Ο Πόλεμος» #47
Otto Dix, Skin Graft, από τη σειρά «Ο Πόλεμος» #40

Ο πόλεμος

«Ακόμη κι ο πόλεμος πρέπει να θεωρηθεί σαν φυσικό συμβάν».

*Από το πολεμικό ημερολόγιο του Otto Dix

Το ξέσπασμα του πολέμου, το καλοκαίρι του 1914, αντιμετωπίστηκε από τη γερμανική νεολαία με ενθουσιασμό. Πολλοί έσπευσαν να καταταγούν εθελοντικά, μεταξύ αυτών και ο Otto Dix. Εκπαιδεύτηκε ως χειριστής βαρέως πολυβόλου, και το φθινόπωρο του 1915 προσφέρθηκε εθελοντικά να πάει στο μέτωπο.

Η εμπειρία του πολέμου για τον Dix ήταν αποκαλυπτική. Έζησε στα χαρακώματα, εισέπνευσε τα χημικά αέρια, εβίωσε τις ατελείωτες ώρες αναμονής θαμμένος μέσα στη λάσπη τους χειμώνες, γνώρισε τον θάνατο σε όλες τις μορφές του. Όλα αυτά είχαν ποικιλότροπες επιπτώσεις στη ζωή και το έργο του.

Μια πρώτη κρίση για το έργο του μας επιτρέπει να θεωρήσουμε ότι ο Otto Dix σαν ζωγράφος συνέχιζε να είναι πολεμιστής, και αυτό δεν σταμάτησε σχεδόν ποτέ και μετά τον πόλεμο. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα απ’ την αρχή.

Ευρισκόμενος στα χαρακώματα, ο Dix, για να σκοτώνει τον χρόνο και να αποφεύγει την πλήξη της ατελείωτης αναμονής, άρχισε να σχεδιάζει με κάρβουνο, μελάνη αλλά και τέμπερα ενίοτε. Σχεδίαζε εικόνες που έβλεπε μπροστά του. 300 περίπου από αυτά τα σχέδια τα έστειλε σε μια κοπέλα στη Δρέσδη με την οποία διατηρούσε φιλική σχέση. Άλλα τόσα, ίσως και περισσότερα, έστειλε στην οικογένειά του. Κάποια εξ αυτών θα αποτελέσουν το έναυσμα για τα χαρακτικά που επρόκειτο να δημιουργήσει μετά τον πόλεμο.

[........................................]

ΣΥΝΕΧΙΣΤΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΤΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ