Συκοφάντης ή τσανακογλείφτης;

 

Εμπαθείς συκοφάντες απολογούνται

Nίκος Σαραντάκος 

 

Πηγή:«Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία»

sarantakos.wordpress.com

7 Ιουλίου, 2022

 

Η  φράση του τίτλου θα μπορούσε να προέρχεται από δικαστηριακό ρεπορτάζ -κάποιοι μηνύθηκαν για συκοφαντική δυσφήμηση, η υπόθεση έφτασε στο δικαστήριο και τώρα η δίκη έφτασε στη φάση της απολογίας των κατηγορουμένων. Βέβαια, ο ρεπόρτερ θα ήταν προκατειλημμένος, αφού αφενός χαρακτηρίζει τους κατηγορούμενους και αφετέρου τους θεωρεί συκοφάντες ήδη πριν καταδικαστούν.

Αλλά βέβαια η φράση του τίτλου είναι φτιαχτή και οι τρεις της λέξεις επίτηδες διαλεγμένες, με μια κοινή ιδιότητα, που θα την έχετε ίσως μαντέψει. Και οι τρεις λέξεις έχουν μεταφερθεί στα αγγλικά, όπου όμως η σημασία τους έχει αλλάξει, είναι αρκετά ή τελείως διαφορετική από την νεοελληνική σημασία.

Φυσικά, την αφορμή την πήρα από την προχτεσινή εμφάνιση του πρωθυπουργού στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο Στρασβούργο. Μια θλιβερή εμφάνιση, πρέπει να πω, αφενός διότι η ομιλία του ήταν διχαστική, και αναπόφευκτα προκάλεσε απαντήσεις από ευρωβουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ και αφετέρου διότι δεν μπόρεσε να δώσει πειστικές απαντήσεις στις κριτικές που ακούστηκαν από εκπροσώπους πολιτικών ομάδων. Αλλά εδώ δεν θα σταθώ στην ουσία παρά σε μια παρωνυχίδα της προχτεσινής παρουσίας. Θα μπορούσα να την περάσω και ως μεζεδάκι το Σάββατο αλλά ήθελα τη γενίκευση του θέματος.

Λοιπόν, απαντώντας σε ευρωβουλευτές που τον κατηγορούσαν για την κακή κατάσταση της ελευθερίας του Τύπου στην Ελλάδα, ο κ. Μητσοτάκης έδειξε δυο πρωτοσέλιδα εφημερίδων, της Δημοκρατίας και της Αυγής, που του εκαναν κριτική. Και πάλι νιώθω τον πειρασμό να σχολιάσω επί της ουσίας: δηλαδή, θεωρείται ένδειξη ελευθεροτυπίας το ότι υπάρχουν εφημερίδες που μπορούν να κάνουν κριτική στον πρωθυπουργό; Μα, αυτό θα το έλεγε μόνο ο Ερντογάν ή ίσως και ο Όρμπαν! Αντιστέκομαι όμως (όχι εντελώς) στον πειρασμό και προχωράω.

Λοιπόν, περιγράφοντας τα πρωτοσέλιδα, ο πρωθυπουργός είπε στα αγγλικά:
«they accuse me of being a liar, a sycophant». Μπορείτε να το δείτε στο βίντεο εδώ, στο 15.40, αλλά το λινκ θα είναι ενεργό μόνο μέχρι τις 12/7.

Αλλά στα αγγλικά sycophant δεν είναι ο συκοφάντης, είναι ο κόλακας, ο τσανακογλείφτης! Ο συκοφάντης είναι slanderer. Μπορούμε να το πούμε και calumniator ή defamer, αλλά πάντως όχι sycophant.

Το πρωθυπουργικό μαργαριτάρι το επισήμανα στο Τουίτερ, όπου έγινε αρκετή συζήτηση. Κάποιοι οπαδοί του πρωθυπουργού, όχι πολλοί ευτυχώς, προσπάθησαν να βγάλουν σωστή τη χρήση του όρου από τον πρωθυπουργό, και ένας από αυτούς μου έστειλε την οθονιά που βλέπετε, με τη συμβουλή: Ψάξε το καλύτερα, δες το έγκυρο Glosbe τι λέει.

Πράγματι η φράση I don’t want sycophants around me έχει αποδοθεί «Δεν θέλω συκοφάντες γύρω μου».

Βέβαια, το Glosbe απλώς συγκεντρώνει και κάνει αναζήτηση σε παράλληλα κείμενα που έχουν ήδη μεταφραστεί από ανθρώπους, χωρίς κανέναν έλεγχο ποιότητας. Και όπως βλέπετε από την αναφορά της πηγής, η συγκεκριμένη μετάφραση προέρχεται από το OpenSubtitles, έναν ιστότοπο που συγκεντρώνει υποτίτλους που έχουν μεταφραστεί από ερασιτέχνες -και βέβαια, ενώ είναι αξιέπαινο το μεράκι των ερασιτεχνών υποτιτλιστών,  κάθε άλλο παρά αλάνθαστες είναι αυτές οι μεταφράσεις, και οπωσδήποτε δεν μπορούμε να τις παίρνουμε ανεξέταστα ως βάση αναφοράς.

Η αγγλική λέξη sycophant, ελληνικής ετυμολογίας, έχει λοιπόν διαφορετική σημασία από την ελληνική λέξη «συκοφάντης» από την οποία προέρχεται. Σημαίνει, είπαμε, τον χαμερπή κόλακα. Στα αγγλικά η σημασία αυτή υπάρχει από το 1575. Οι ισχυροί της εποχής περιστοιχίζονταν από διάφορα τσιράκια που έπαιζαν το ρόλο του συκοφάντη, δηλαδή διέδιδαν ψευδείς φήμες για πολιτικούς αντιπάλους, αλλά και του τσανακογλείφτη, του κόλακα, οπότε εξηγείται πώς άλλαξε η σημασία.

Την παραπάνω παράγραφο την έχω δημοσιεύσει κι άλλη φορά στο ιστολόγιο, διότι η περίπτωση του sycophant είναι από τις γνωστότερες περιπτώσεις ψευδόφιλης λέξης στα αγγλικά για τους Έλληνες. Εννοώ ότι, εμείς οι Έλληνες, όταν σε ένα αγγλικό κείμενο συναντάμε τη λέξη sycophant, αν δεν ξέρουμε τη σημασία της, λογικό είναι να υποθέσουμε ότι σημαίνει «συκοφάντης» -πώς το theatre σημαίνει θέατρο και το democracy «δημοκρατία»;

Σκέφτηκα λοιπόν, με αφορμή τον sycophant που πήρε στον λαιμό του τον πρωθυπουργό μας (παρότι περιστοιχίζεται από sycophants, θα τολμούσα να πω) να φτιάξουμε σήμερα έναν μικρό κατάλογο από αγγλικές λέξεις που έχουν πάρει διαφορετική σημασία στα αγγλικά, τη σημερινή παγκόσμια γλώσσα.

Και επειδή ακριβώς τα αγγλικά είναι η σημερινή παγκόσμια γλώσσα, η ύπαρξη αυτών των ψευδόφιλων όχι μόνο μπερδεύει τους αγγλομαθείς και βάζει τρικλοποδιές στους μεταφραστές και τους υποτιτλιστές, αλλά και, πολλές φορές, η αγγλική σημασία αντεπιδρά πάνω στην ελληνική, όπως θα δούμε.

Αυτό το φαινόμενο, που το λέμε «ψευδόφιλες λέξεις» στη γλωσσολογία, ο Θ.Τάσιος το είχε πει, θυμάμαι, «ετερογονία».

Λοιπόν, θα συγκεντρώσουμε εδώ μερικές αγγλικές λέξεις που ανάγονται σε ελληνική λέξη ή ρίζα και που σημαίνουν κάτι διαφορετικό από αυτό που σημαίνει η αντίστοιχη ελληνική λέξη. Δεν θα είναι πλήρης αυτός ο πίνακας, αλλά βέβαια θα τον συμπληρώσετε στα σχόλιά σας.

Και ξεκινάμε από τις λέξεις του τίτλου.

1. sycophant από την ελληνική λέξη «συκοφάντης» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «κόλακας»

2. empathy από την ελληνική λέξη «εμπάθεια» αλλά στα αγγλικά είναι κάτι καλό, που το λέμε ενσυναίσθηση στα ελληνικά. Ο όρος πλάστηκε στα αγγλικά στις αρχές του 20ού αιώνα πάνω στο μοντέλο του γερμανικού Einfühlung, το οποίο με τη σειρά του ήταν πλασμένο με βάση το ελληνικό εμπάθεια. Αλλά το αρχαίο ελληνικό εμπάθεια δεν είχε κακή σημασία, σήμαινε «ισχυρό συναίσθημα», ουδέτερο. Στην πορεία, στα ελληνικά το έντονο πάθος έγειρε σε αρνητική χροιά.

3. apologize από την ελληνική λέξη «απολογούμαι» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «ζητώ συγγνώμη». Βέβαια, σαν ένα κατεξοχήν παράδειγμα της αντεπίδρασης που έλεγα παραπάνω, έχει αρχίσει και η ελληνική λέξη «απολογούμαι» να παίρνει τη σημασία «ζητώ συγγνώμη», αρχικά στην ελληνική της Κύπρου και στη συνέχεια και στην Ελλάδα.

Και συνεχίζουμε με άλλες λέξεις (που πολλές τις έχω πάρει από σχετικό τεράστιο θρεντ της Λεξιλογίας):

4. iconic από την ελληνική λέξη «εικονικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει εμβληματικός. Τώρα τελευταία, όλο και περισσότερο βλέπουμε να χρησιμοποιείται η λέξη «εικονικός» με την αγγλική σημασία. (Φανταστείτε να μας πουν οτι ο μισθός μας θα είναι εικονικός -τι μας συμφέρει να καταλάβουμε;)

5. topical, από την ελληνική λέξη «τοπικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «επίκαιρος».

6. diatribe, από την ελληνική λέξη «διατριβή» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «φραστική επίθεση, φιλιππικός»

7. graphic, από την ελληνική λέξη «γραφικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει κυρίως «παραστατικός, γλαφυρός / ρεαλιστικός, ωμός». Να πω εδώ ότι υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις που το graphic αντιστοιχεί στο «γραφικός» π.χ. graphic arts οι γραφικές τέχνες, αλλά στις περισσότερες χρήσεις έχουμε ψευδοφιλία.

8. asbestos, από την  ελληνική λέξη «άσβεστος» αλλά στα αγγλικά σημαίνει τον αμίαντο.

9. adamant, από την ελληνική λέξη «αδάμας» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «αδιάλλακτος, ανένδοτος»

10. phenomenal, από την ελληνική λέξη «φαινόμενο» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «εξαιρετικά ασυνήθιστος, εκπληκτικός» και όχι «φαινομενικός». (Βέβαια, στη φιλοσοφική ορολογία το phenomenal αντιστοιχεί στο φαινομενικός).

11. agronomist, από την ελληνική λέξη «αγρονόμος» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «γεωπόνος».

12. physician, από την ελληνική λέξη «φυσικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «ιατρός» (όχι χειρούργος ή χειρουργός)

13. apothecary, από την ελληνική λέξη «αποθήκη», αλλά στα αγγλικά σημαίνει «φαρμακοποιός» και όχι «αποθηκάριος».

14. esoteric, από την ελληνική λέξη «εσωτερικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «δυσνόητος, για μυημένους, απόκρυφος». (Σε κάποιες χρήσεις το esoteric αποδίδεται εσωτερικός).

15. eulogy, από την ελληνική λέξη «ευλογία» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «εγκώμιο» και κυρίως «επικήδειος λόγος»

16. sympathy, από την ελληνική λέξη «συμπάθεια, αλλά στα αγγλικά σημαίνει κυρίως συμπόνια, συλλυπητήρια, κατανόηση, συμπαράσταση.

16A. sympathetic από την ελληνική λέξη «συμπαθητικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «συμπονετικός, καλοπροαίρετος, ευνοϊκά διακείμενος». Βέβαια, στην ιατρική ορολογία το sympathetic αντιστοιχεί στο «συμπαθητικός».

17. autopsy, απο την ελληνική λέξη «αυτοψία» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «νεκροψία».

18. epitaph, από την ελληνική λέξη «επιτάφιο» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «επιτύμβια επιγραφή».

19. pathetic, από την ελληνική λέξη «παθητικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «οικτρός, αξιοθρήνητος, θλιβερός» ή «συγκινητικός».

20. austerity, από την ελληνική λέξη «αυστηρός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει κυρίως «λιτότητα» -βέβαια, σημαίνει επίσης την ηθική αυστηρότητα, τον ασκητισμό

21. doula, από την ελληνική λέξη «δούλα», αλλά στα αγγλικά σημαίνει την εθελόντρια μαία, τη βοηθό της μαίας.

22. pragmatic, από την ελληνική λέξη «πραγματικός», αλλά στα αγγλικά σημαίνει «πραγματιστής» (για πρόσωπα) ή «ρεαλιστικός, πραγματιστικός» (για πράγματα)

23. digamous, από την ελληνική λέξη «δίγαμος» αλλά στα αγγλικά σημαίνει τον ξαναπαντρεμένο ή την ξαναπαντρεμένη, ενώ ο δίγαμος (που πάει φυλακή) είναι bigamous.

24. megaphone, από το ελληνικό «μεγάφωνο» αλλά στα αγγλικά σημαίνει τον τηλεβόα, την ντουντούκα, ενώ το μεγάφωνο είναι loudspeaker.

25. sceptic/skeptic από το ελληνικό «σκεπτικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «δύσπιστος» ή «σκεπτικιστής, αγνωστικιστής» -πάντως όχι «σκεπτικός».

26. critical από το ελληνικό «κριτικός» αλλά στα αγγλικά συνήθως σημαίνει «επικριτικός» ή «επικίνδυνος» ή «καίριος, ζωτικός» -αν και στη φιλοσοφία το critical αποδιδεται «κριτικός».

Όπως δείχνει και το τελευταίο παράδειγμα, αλλά και άλλα λήμματα του καταλόγου μας, σε αρκετές περιπτώσεις η αγγλική λέξη μπορεί να αποδοθεί με την αντίστοιχή της ελληνική σε ορισμένες χρήσεις, αλλά στις περισσότερες και πιο συνηθισμένες αυτό θα ήταν λάθος. Εδώ θα ήταν λάθος να πούμε ότι «βρίσκεται σε κριτική κατάσταση» (in a critical condition, κρίσιμη) ή «βρήκε κριτική βοήθεια» (critical help) αλλά το his book received critical acclaim είναι πράγματι «δέχτηκε ευνοϊκές κριτικές, τον έπαινο της κριτικής».

Ομολογώ πως για τον λόγο αυτό απέκλεισα άλλα ζευγάρια λέξεων από τον κατάλογο, επομένως μάλλον δεν διακρίνομαι από συνέπεια. Όπως θα δείτε αν διαβάσετε το θρεντ της Λεξιλογίας για μερικές λέξεις υπάρχουν σημειώματα που εξηγούν με παραδείγματα πότε η αγγλική λέξη αποδίδεται με την ομόρριζή της ελληνική και πότε όχι -αλλά κάτι τέτοιο θα ήθελε πολλή, πολλή δουλειά.

Περιμένω λοιπόν να συμπληρώσετε τον κατάλογο με τους συκοφάντες που απολογούνται!