Ο αγγλικός εθνικισμός, σπαζοκεφαλιά για τους Συντηρητικούς που τον στηρίζουν
Με
τις επικρίσεις για τα στραβοπατήματά του να συνεχίζονται, ο Βρετανός
πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον 
Οι Γάλλοι σχεδόν πάντα αποκαλούν «Άγγλους» τους Βρετανούς γείτονές τους. Παρ' όλο που το Ηνωμένο Βασίλειο, μια ένωση τεσσάρων εθνών (Αγγλία, Ουαλία, Σκωτία και Βόρεια Ιρλανδία) υπό την αιγίδα του Κοινοβουλίου του Ουέστμινστερ, αποτελεί μια τεράστια επικράτεια με πολλαπλές διαφοροποιήσεις. Η γλωσσική αυτή κατάχρηση αναμφίβολα δικαιολογείται λόγω του δημογραφικού και οικονομικού ειδικού βάρους της Αγγλίας: εκεί συγκεντρώνεται περίπου το 84% του πληθυσμού και το 86% του ΑΕΠ του Ηνωμένου Βασιλείου. Ωστόσο, στα τέλη του 20ού αιώνα, η ένωση της Αγγλίας με την Ουαλία (το 1536), τη Σκωτία (το 1707) και, τέλος, με τη Βόρεια Ιρλανδία (το 1801 με ολόκληρο το νησί και, μετά την αγγλο-ιρλανδική συνθήκη του 1921, με 6 από τις 9 κομητείες της επαρχίας του Όλστερ, στο βόρειο τμήμα του νησιού) αρχίζει να παρουσιάζει ρωγμές. Δύο φαινόμενα λειτούργησαν ως καταλύτες της εξέλιξης αυτής: η χειραφέτηση της Σκωτίας και της Ουαλίας και, στη συνέχεια, το Brexit.
Κατά τη δεκαετία του 1960, η ενίσχυση του σκωτσέζικου και, σε μικρότερο βαθμό, του ουαλικού εθνικισμού αποτέλεσε ένα πολιτικό επίδικο που το Εργατικό Κόμμα, με την ισχυρή παρουσία του στη Σκωτία, αξιοποίησε. Στις βουλευτικές εκλογές του 1997, όπου επικράτησε το κόμμα του Τόνι Μπλερ, το εκλογικό μανιφέστο των Εργατικών προέβλεπε ένα σύνολο συνταγματικών μεταρρυθμίσεων, με σκοπό οι πολίτες να αποκτήσουν μεγαλύτερο λόγο στις αποφάσεις και να έρθουν πιο κοντά στους θεσμούς. Τον Σεπτέμβριο του 1997, η διοργάνωση δύο δημοψηφισμάτων, σε Σκωτία και Ουαλία, επέτρεψε τη συγκρότηση του Κοινοβουλίου της Σκωτίας και της Εθνοσυνέλευσης της Ουαλίας, σωμάτων στα οποία εκχωρήθηκαν νομοθετικές εξουσίες για θέματα όπως οι μεταφορές, η υγεία και η εκπαίδευση (1).
Η διαδικασία χαρακτηρίζεται από ασυμμετρία: ένα σκωτσέζικο Κοινοβούλιο (Holyrood) που διαθέτει αρμοδιότητες επιβολής φορολογίας και μια ουαλική Εθνοσυνέλευση (Senedd) που ακόμη δεν έχει τέτοιες εξουσίες, αλλά καμία αμιγώς αγγλική Εθνοσυνέλευση, τη στιγμή μάλιστα που η Αγγλία κυριαρχεί σε δημογραφικό και οικονομικό επίπεδο. Η κατάσταση αυτή -το αποκαλούμενο West Lothian question- προκαλεί την εχθρική αντίδραση των Συντηρητικών. Θεωρούν απαράδεκτο η Σκωτία, με δεδομένο ότι διαθέτει δικό της Κοινοβούλιο, να έχει λόγο σε ζητήματα αποκλειστικά αγγλικού ενδιαφέροντος, μέσω των βουλευτών που εξακολουθεί να εκλέγει για το Κοινοβούλιο του Ουέστμινστερ.
Με την εκλογή του Ντέιβιντ Κάμερον το 2010 και την επιστροφή τους στην εξουσία, οι Συντηρητικοί προωθούν την πολιτική «Αγγλικές ψήφοι για τους αγγλικούς νόμους». Ο μηχανισμός αυτός, ο οποίος τέθηκε σε εφαρμογή το 2010, προβλέπει ότι τα νομοσχέδια που αφορούν αποκλειστικά την Αγγλία θα πρέπει να εγκρίνονται μόνο από την πλειοψηφία των βουλευτών των εκλογικών περιφερειών της Αγγλίας. Μετά από διάφορες αναθεωρήσεις, η συγκεκριμένη διάταξη καταργήθηκε τον Ιούνιο του 2021 προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα στο Κοινοβούλιο να απαντήσει πιο αποτελεσματικά στην πανδημία. Η πρωτοφανής απόφαση των Συντηρητικών να δημοσιοποιήσουν ένα εκλογικό μανιφέστο ειδικά για την Αγγλία στις βουλευτικές εκλογές του 2015 -έναν χρόνο μετά το δημοψήφισμα για την πλήρη ανεξαρτησία της Σκωτίας, το οποίο οργάνωσε το Holyrood και στο οποίο το «όχι» επικράτησε με μικρή διαφορά- αποτυπώνει τη δέσμευση των Συντηρητικών για καλύτερη πολιτική εκπροσώπηση της Αγγλίας.
Στα μέσα της δεκαετίας του 2010, οι συζητήσεις γύρω από την παραμονή του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ευρωπαϊκή Ένωση παρόξυναν το αγγλικό εθνικό αίσθημα, το οποίο είχε ερεθιστεί από τη θεσμική αναδιάρθρωση του Ηνωμένου Βασιλείου το 1997. Η μεταβίβαση εξουσιών και το Brexit προκαλούν δύο αντιδράσεις στην Αγγλία: από τη μία πλευρά, εκείνο που οι ερευνητές Άιλσα Χέντερσον και Ρίτσαρντ Ουίν Τζόουνς ονομάζουν «άγχος μπροστά στη μεταβίβαση εξουσιών» (2) και, από την άλλη, τον ευρωσκεπτικισμό. Δύο διαφορετικές αντιδράσεις, στηριγμένες σε ανταγωνιστικές θεωρήσεις του αγγλικού έθνους. Η πρώτη, στραμμένη προς το εσωτερικό, στηρίζεται στην ιδέα των «τεσσάρων εθνών χωρίς κράτος» (3) που επί αιώνες υπήρξαν οι συνιστώσες ενός ενιαίου κράτους. Η δεύτερη, στραμμένη προς το εξωτερικό για τους οπαδούς του Brexit και του ελεύθερου εμπορίου, υπερασπίζεται την κυριαρχία του βρετανικού έθνους - κράτους. Γεννώντας το ακόλουθο παράδοξο: πώς να υπερασπιστεί κάποιος την αρχή της εθνικής κυριαρχίας, ακόμη και της ανεξαρτησίας, του Ηνωμένου Βασιλείου απέναντι στους ευρωπαϊκούς θεσμούς όταν την αρνείται σε ιστορικά έθνη, όπως η Σκωτία;
Καθώς βρίσκεται στον πυρήνα αυτής της αντίφασης, η Αγγλία ωθείται την ίδια στιγμή προς δύο αντίθετες τροχιές. Η μία περιστρέφεται γύρω από την επιθυμία της για πολιτική εκπροσώπηση σε ένα πλαίσιο διευρυμένης μεταβίβασης εξουσιών. Η άλλη κινείται από την επιδίωξή της για άνοιγμα στον υπόλοιπο κόσμο, πέραν της Ευρώπης. Οι δύο αυτές τροχιές αποτυπώνονται στα αφηγήματα της Little England («Μικράς Αγγλίας») και της Global Britain («Παγκόσμιας Βρετανίας»), που κυριαρχούν στη δημόσια συζήτηση από το Brexit και μετά. Οδηγούν σε δύο θεωρήσεις -τη μινιμαλιστική και τη μαξιμαλιστική- της Αγγλίας, με την πρώτη να είναι συναισθηματική και τη δεύτερη χρησιμοθηρική: ενώ η Μικρά Αγγλία (που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε και «βαθιά Αγγλία») προϋποθέτει έναν σχεδόν υπαρξιακό δεσμό με το έθνος, μέσα από το πρίσμα πολιτιστικών στερεοτύπων, η εικόνα της Παγκόσμιας Βρετανίας, που διακινείται από τους υποστηρικτές του Brexit από το 2016, βασίζεται σε μια επεκτατική αντίληψη στη βάση οικονομικών και γεωπολιτικών συμφερόντων. Στο βάθος της, αποκαλύπτει μια μετα-αυτοκρατορική και εμπορική - κερδοσκοπική θεώρηση της χώρας, της οποίας η ισχύς θεωρούν ότι εδράζεται κατά κύριο λόγο στον πλούτο και τον δυναμισμό της Αγγλίας.
Η αντίφαση αυτή εξηγείται από την τρέχουσα -και στρατηγικής σημασίας- σύγχυση μεταξύ αγγλικής και βρετανικής εθνικής ταυτότητας, την οποία συντηρούν οι Άγγλοι εθνικιστές. Όταν οι υποστηρικτές του Brexit κάνουν λόγο για το Ηνωμένο Βασίλειο, η εικόνα που φιλοτεχνούν και η ιστορία που επικαλούνται είναι συχνά εκείνη μιας Αγγλίας που η πρωτοκαθεδρία της σε σχέση με τα αποκαλούμενα περιφερειακά έθνη μοιάζει κεκτημένη και ορίζει πως ό,τι ισχύει για την Αγγλία (53,3% υπέρ του Brexit) ισχύει κατ’ ανάγκην και για τα έθνη που ψήφισαν κατά (όπως η Βόρεια Ιρλανδία με 55,8% και η Σκωτία με 62%). Με αυτόν τον τρόπο, η Αγγλία νοείται στη συμβολική διάστασή της και στη σχεδόν οργανική συγχώνευσή της με τη βρετανική εθνική ταυτότητα. Αυτός είναι και ο λόγος που η Αγγλία, μολονότι γεωγραφικός χώρος με πολύ μεγάλες εσωτερικές διαφοροποιήσεις πέρα από τις πολιτισμικές διαφορές μεταξύ βόρειου και νότιου τμήματος, τις οποίες κρύβει ο διοικητικός υπερσυγκεντρωτισμός της πρωτεύουσας (4), συχνά αντιμετωπίζεται ως ένα μονολιθικό μπλοκ, από όπου υποτίθεται ότι πηγάζει ένα διάχυτο εθνικό αίσθημα που ορίζεται αποκλειστικά μέσω στερεοτύπων (τα τοπία), αξιών (το fair-play) ή του αθλητισμού. Η βρετανική εθνική ταυτότητα, από την πλευρά της, υποτίθεται ότι εκφράζεται μέσω πολιτικών και θεσμικών συμβόλων (η μοναρχία, η κοινοβουλευτική δημοκρατία κ.τ.λ.).
[......................................]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου