Επιδιώκοντας την αυτάρκεια, το μικρό και το μεγάλο
Ροίκος ΘανόπουλοςΕάν θεωρείται αναγκαίος ένας βαθμός αυτάρκειας, ποιος είναι αυτός, ποιους τομείς αφορά, πώς επιτυγχάνεται;
Στη μνήμη της Αλέκας Βαστάκη
Οι τελευταίες κρίσεις, λόγω της πανδημίας και της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, επαναφέρουν το ερώτημα της αυτάρκειας σε βασικά αγαθά ως επείγον. Δηλαδή, το κράτος να μπορεί να καλύψει από μόνο του τις βασικές ανάγκες, ώστε να εξασφαλίζει ένα ικανοποιητικό επίπεδο διαβίωσης των πολιτών του. Η αυτάρκεια δεν μπορεί να τεμαχιστεί, αλλά συντίθεται από στενά συνδεδεμένες βασικές παραμέτρους, όπως ανεξαρτησία στην εξωτερική πολιτική, διατροφή, υγεία, εργασία και πολιτισμός, που απαιτούν μια ολοκληρωμένη θεώρηση των εφαρμοστέων κοινωνικών και οικονομικών πολιτικών.
Παρ’ ότι οι καπιταλιστικές σχέσεις επιδιώκουν τον κόσμο αλληλοεξαρτώμενο στη βάση ενός ανταγωνισμού χαμηλού εργατικού και παραγωγικού κόστους, στο πλαίσιο ενός «αυθόρμητου» παγκόσμιου καταμερισμού, αυτός ο κόσμος στις κρίσεις (π.χ. οικονομική, υγειονομική, πολεμική) επιστρέφει σε εθνικές προτεραιότητες, προτιμήσεις και περιχαρακώσεις. Στις πιο κρίσιμες στιγμές, όταν κινδυνεύει η εθνική ανεξαρτησία, τότε το πιο πιθανό είναι πάλι να βρεθεί μόνη της μια χώρα. Η έλλειψη αγαθών σε περιόδους κρίσεων μπορεί να εκδηλώνεται από τα «απλά» αγαθά, όπως οι υγειονομικές μάσκες και αναπνευστήρες, μέχρι την ενέργεια και την τροφή. Δυστυχώς, η εμπειρία δείχνει ότι κάθε χώρα σε κρίσεις μπορεί να μείνει μόνη της να αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα και η ευρωπαϊκή και ατλαντική «αλληλεγγύη» να εξαντλείται συνήθως στις διακηρύξεις (π.χ., για την Ελλάδα, στην οικονομική κρίση και στο προσφυγικό πρόβλημα).
Ιεραρχήσεις
Εάν λοιπόν θεωρείται αναγκαίος ένας βαθμός αυτάρκειας, ποιος είναι αυτός, ποιους τομείς πρέπει να αφορά και πώς επιτυγχάνεται; Απαιτείται η χάραξη μιας στρατηγικής επάρκειας, με εξέταση των αναγκών κάθε τομέα, με ιεραρχήσεις κι αλληλοσυνδέσεις στόχων και με φάσεις υλοποίησής τους. Από αυτό απορρέει η ανασύνταξη των αναπτυξιακών στόχων της χώρας, όπως επίσης και ο αναγκαίος συνδυασμός τους με τους στόχους για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Παρακάτω, αναφέρονται ενδεικτικά ορισμένοι τομείς, συνοπτικά ή κάπως πιο αναλυτικά:
Υγεία: Ενίσχυση σε προσωπικό και υποδομές του ΕΣΥ, της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας, δημιουργία υποδομών παρασκευής φαρμάκων (που θεωρούνται σημαντικά και δεν έχει η χώρα), εμβολίων και υγειονομικού υλικού.
Γεωργία: Η επάρκεια σε τρόφιμα σημαίνει προγραμματισμό και πρόβλεψη, γιατί το σύστημα δεν μπορεί να αντιδρά άμεσα, αλλά τουλάχιστον σε εξαμηνιαίους κύκλους, στους οποίους γίνονται οι σπορές των φθινοπωρινών και ανοιξιάτικων καλλιεργειών. Προϋπόθεση της επάρκειας είναι να υπάρχει σπόρος για σπορά που απαιτεί αρκετές χιλιάδες στρέμματα, αν αυτή αφορά διάφορα γεωργικά είδη φυτών.
Τώρα φαίνεται το μεγάλο λάθος της αλλαγής της χρήσης γης υψηλής, ακόμα και μέσης παραγωγικότητας για εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων. Επίσης, η ανάγκη χώρων αποθήκευσης και η διάθεση του πλεονάσματος στην κτηνοτροφία για να ανανεώνεται ο σπόρος. Ένα κρατικό εργοστάσιο παραγωγής λιπασμάτων είναι απαραίτητο για να υπάρχει ικανοποιητικός βαθμός αυτονομίας στην αντιμετώπιση ελλείψεων και αποφυγής της κερδοσκοπίας. Η επέκταση της καλλιέργειας, ιδιαίτερα σιτηρών και οσπρίων σε ημιορεινές και νησιωτικές ζώνες, μπορεί να μειώσει την εξάρτηση από εισαγωγές.
Η χρήση τοπικών ποικιλιών σε τέτοιες ζώνες είναι μια καλή λύση, γιατί απαιτούν χαμηλές εισροές και ελάχιστη ώς μηδενική άρδευση τους καλοκαιρινούς μήνες. Η χρήση των τοπικών ποικιλιών κριθαριού του Αιγαίου μπορεί να προσφέρει βοσκή για τα ζώα και ζωοτροφή. Η καλλιέργεια σε τέτοιες ζώνες χρειάζεται κατάλληλη μηχανική υποδομή (φωτο 1), όπως κατάλληλες σπαρτικές μηχανές για το σύστημα της ακαλλιέργειας και μηχανές μειωμένης κατεργασίας (φωτο 2) για την προστασία του εδάφους από τη διάβρωση, τη διατήρηση της οργανικής ουσίας και τη μείωση εκπομπών CO2.
Η προσαρμογή της κατανάλωσης στα εποχικά είδη θα μειώσει το ενεργειακό κόστος της καλλιέργειας. Οι αγρότες πρέπει να ενισχυθούν για την αντικατάσταση των μηχανημάτων τους με ηλεκτροκίνητα και κατάλληλα μηχανήματα, από τα οποία πολλά μπορεί να είναι και συνεταιρικά. Η δημιουργία ενός εργοστασίου παραγωγής ηλεκτροκίνητων γεωργικών ελκυστήρων και άλλων οχημάτων μπορεί να ενταχθεί στη στρατηγική αυτάρκειας.
Ενέργεια: Το Δημόσιο να αναλάβει τη ΔΕΗ για την εφαρμογή κοινωνικών και όχι κερδοσκοπικών πολιτικών. Τα προγράμματα εξοικονόμησης, οι μικροί ενεργειακοί συνεταιρισμοί, οι ενεργειακοί συνεταιρισμοί αγροτών, με βελτίωση της νομοθεσίας, το ντύσιμο χιλιάδων οροφών με φωτοβολταϊκά, μπορούν να αποφέρουν μεγάλη εξοικονόμηση ενέργειας. Γιατί, αν η μικρή ενεργειακή μονάδα πολλαπλασιαστεί, θα δώσει μεγάλα μεγέθη (βλέπε και Β. Τσολακίδη).1 Η κατασκευή υβριδικών συστημάτων τύπου “Ναέρας” μπορεί να εξασφαλίσει την ενεργειακή αυτάρκεια σε συγκεκριμένες περιοχές.
Η αξιοποίηση και ανακατασκευή των εκατοντάδων ανεμόμυλων στη χώρα μας, φανταστείτε μόνο το οροπέδιο του Λασιθίου, μπορεί να έχει τη δική της ενεργειακή συμβολή και, παράλληλα, την αναβάθμιση του τοπίου. Αυτό δοκιμάστηκε στην Πάτμο. Όλα τα παραπάνω μπορούν να μειώσουν την ανάγκη εγκατάστασης ανεμογεννητριών. Η στοχευμένη μείωση του τουρισμού σε κορεσμένες περιοχές θα βοηθήσει στη βελτίωση των τοπικών ενεργειακών ισοζυγίων.
Μεταφορές: Δραστική μείωση του αυτοκινήτου στις πόλεις, με εξαίρεση το εμπόριο, την τροφοδοσία και τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Βελτίωση και πύκνωση των ΜΜΜ και πολιτικές και υποδομές ευρείας χρήσης του ποδηλάτου. Ενίσχυση τοπικότητας στην παραγωγή και στο εμπόριο των προϊόντων, ιδιαίτερα των γεωργικών, με σκοπό τη μείωση του μεταφορικού έργου.
Άμυνα: Ανάπτυξη αμυντικής παραγωγικής βάσης (π.χ. ΕΑΒ, ΕΛΒΟ) και οι συμφωνίες εξοπλισμού να περιλαμβάνουν πάντα την κατασκευή μερών και τη συντήρηση.
Έρευνα: Ιχνηλάτηση των δυνατότητων των πανεπιστημίων και των ερευνητικών ιδρυμάτων για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση πολιτικών αυτάρκειας. Αξιοποίηση εγχώριου ερευνητικού δυναμικού και αύξηση της χρηματοδότησης της έρευνας.
Κράτος και Ε.Ε.
Ο ρόλος του κράτους είναι καθοριστικός για την οργάνωση και την υλοποίηση της στρατηγικής αυτάρκειας. Η συμμετοχή του πρέπει να είναι (και) παρεμβατική σε τομείς στρατηγικού χαρακτήρα, όπως στην παραγωγή εμβολίων ή λιπασμάτων. Βιομηχανίες όπως η ΛΑΡΚΟ πρέπει να ανήκουν στο Δημόσιο. Ο σχεδιασμός βιομηχανιών διπλού ή πολλαπλού σκοπού είναι απαραίτητος. Για παράδειγμα, η ΕΛΒΟ μπορεί να παράγει οχήματα για ειρηνικούς και αμυντικούς σκοπούς. Ή μπορεί να δημιουργηθεί μονάδα παραγωγής εμβολίων, μονοκλωνικών αντισωμάτων και βιοτεχνολογικών προϊόντων.
Η θεσμική παρέμβαση προς την Ε.Ε. προκειμένου να αναγνωριστεί η δυνατότητα των κρατών να έχουν τη δυνατότητα υλοποίησης πολιτικών αυτάρκειας και με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση και να μην αφήνονται στο έλεος της άναρχης αγοράς. Φυσικά, δεν αποκλείονται οι διεθνείς συνεργασίες, αλλά χρειάζεται οι όροι τους να είναι σαφείς.
Για να λειτουργήσει μια πολιτική αυτάρκειας, προϋπόθεση είναι και η δυνατότητα κάλυψης των βασικών αναγκών των πολιτών, άρα και ικανοποιητική αμοιβή εργασίας. Με αυτές τις βασικές παραδοχές, ο σχεδιασμός και η υλοποίηση μιας ολοκληρωμένης πολιτικής αυτάρκειας είναι φανερό ότι είναι αναγκαία.
ΥΓ. Ευχαριστώ τον Χ. Τσαντήλα για την κριτική ανάγνωση του κειμένου.
1. Β. Τσολακίδη, "Ενεργειακή μετάβαση τώρα", Η ΑΥΓΗ, 30.3.2022): https://www.avgi.gr/politiki/411441_energeiaki-metabasi-tora
* Ο Ροίκος Θανόπουλος είναι γεωπόνος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου