Mε αφορμή τον ορισμό της διεθνώς καταξιωμένης Κατερίνας Γρέγου ως Καλλιτεχνικής Διευθύντριας του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης , γεγονός που σηματοδοτεί μία νέα εποχή για το ΕΜΣΤ, παρουσιάζουμε ένα εξαιρετικό άρθρο-μελέτη που έγραψε η ίδια για το περιοδικό theartofcrime.gr και αφορά την επίδραση της Τέχνης πάνω στις αντιλήψεις, τον χαρακτήρα και την ποιότητα ζωής των κρατουμένων σε σωφρονιστικά ιδρύματα .
Η Κατερίνα Γρέγου είναι η νέα καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ...
Η μετασχηματιστική δύναμη της τέχνης και η πρόσληψή της στο σωφρονιστικό περιβάλλον
Suffering is one very long moment. We cannot divide it by seasons.
We can only record its moods, and chronicle their return. With us time itself does not progress.
It revolves. It seems to circle round one centre of pain…
For us there is only one season, the season of sorrow. The very sun and moon seem taken from us…
It is always twilight in one's cell, as it is always twilight in one's heart.
… Η οδύνη είναι μια ατέρμονη στιγμή. Δεν μπορούμε να τη χωρίσουμε σε εποχές.
Μπορούμε μόνο να καταγράψουμε τις διαθέσεις της, και να εξιστορήσουμε την επιστροφή τους.
Σε μας, ο ίδιος ο χρόνος δεν προχωρά. Περιστρέφεται. Μοιάζει να γυρίζει γύρω από ένα κέντρο πόνου…
Για μας, υπάρχει μόνο μία εποχή, η εποχή της θλίψης. Ακόμα και ο ήλιος και το φεγγάρι
μοιάζουν να μας έχουν αφαιρεθεί… Είναι πάντα λυκόφως στο κελί σου,
όπως είναι πάντα λυκόφως και στην καρδιά σου.
Oscar Wilde, De Profundis
Σε πολλές χώρες του κόσμου λαμβάνουν χώρα καλλιτεχνικά προγράμματα και εργαστήρια σε σωφρονιστικά καταστήματα στο πλαίσιο των οποίων οι κρατούμενοι έχουν την ευκαιρία να δημιουργούν έργα τέχνης υπό την καθοδήγηση επαγγελματιών καλλιτεχνών. Γενικά, επικρατεί η άποψη ότι τέτοιες προσπάθειες επηρεάζουν θετικά τόσο τους κρατούμενους όσο και τα ίδια τα σωφρονιστικά ιδρύματα. Έχει αποδειχθεί ότι η τέχνη προάγει την ενσυναίσθηση, την κατανόηση και μια πιο ευνοϊκά διακείμενη προσέγγιση σε όσους δεν έχουν επαφή με την πραγματικότητα της φυλακής, αλλά και ότι οι κρατούμενοι που συμμετέχουν σε τέτοια προγράμματα επωφελούνται εξίσου από το γεγονός ότι η ύπαρξή τους επιβεβαιώνεται μέσα από τη δημιουργικότητα. Οι καλλιτεχνικές δημιουργίες κρατουμένων οι οποίες εκτίθενται στον έξω κόσμο επιβεβαιώνουν ότι οι δημιουργοί τους υπάρχουν ακόμα, είναι ακόμα ζωντανοί, βρίσκονται εκεί. Υπάρχει πληθώρα δημοσιεύσεων σχετικά με αυτό το θέμα στην Ευρώπη, το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ) και τις ΗΠΑ. Το 2006, δημοσιεύθηκε στο ΗΒ μια μελέτη ως δεύτερο σκέλος ενός τριμερούς ερευνητικού σχεδίου, το οποίο σχεδιάστηκε για να ενισχυθεί η τεκμηρίωση αναφορικά με τις τέχνες ως αποτελεσματικό μέσο για την επανένταξη των παραβατών του νόμου. Η μελέτη ανατέθηκε από το Συμβούλιο Τεχνών της Αγγλίας, το Υπουργείο Πολιτισμού, Μέσων και Αθλητισμού του ΗΒ και τη Μονάδα Εκπαίδευσης και Ανάπτυξης Δεξιοτήτων Παραβατών του Υπουργείου Εκπαίδευσης και Ανάπτυξης Δεξιοτήτων του ΗΒ.[1] Το «The Prison Arts Resource Project» [Πρόγραμμα Καλλιτεχνικών Πόρων στα Σωφρονιστικά Καταστήματα] του 2014 είναι μια εκτενής βιβλιογραφία τεκμηριωμένων μελετών που αξιολογούν την επίδραση των καλλιτεχνικών προγραμμάτων σε 48 σωφρονιστικά ιδρύματα στις ΗΠΑ.[2] Μία ακόμη ερευνητική εργασία από τις ΗΠΑ είναι το «The Impact of Prison Arts Programs on Inmate Attitudes and Behavior: A Quantitative Evaluation» [Η επίδραση των καλλιτεχνικών προγραμμάτων εντός του σωφρονιστικού καταστήματος στη συμπεριφορά και τη στάση των κρατουμένων: Μια ποσοτική αξιολόγηση] του 2014.[3] Στο άρθρο «The Rehabilitative Role of Arts Education in Prison: Accommodation or Enlightenment?» [Ο αποκαταστατικός ρόλος της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης εντός των σωφρονιστικών καταστημάτων: Προσαρμογή ή διαφωτισμός;] εξετάζονται αντικρουόμενες προβληματικές σχετικα με τον σωφρονισμό ώστε να αξιολογηθεί ο ρόλος των τεχνών. Στο δεύτερο μέρος του, εξετάζεται μια ριζοσπαστική εκπαιδευτική ατζέντα ενσωμάτωσης που βασίζεται στη θεωρία της χειραφέτησης, ως όχημα για την προσωπική μεταμόρφωση, και στην οποία οι δημιουργικές τέχνες διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο.[4] Μια πρόσφατη μελέτη είναι το «European Prison Arts» [Οι τέχνες στις ευρωπαϊκές φυλακές], που δημοσιεύθηκε την άνοιξη του 2020 και περιέχει μια έρευνα σχετικά με την επίδραση των τεχνών στο ευρωπαϊκό σωφρονιστικό περιβάλλον.[5]
Στο ΗΒ, η Εθνική Συμμαχία για τις Τέχνες στην Ποινική Δικαιοσύνη έχει στόχο την αξιοποίηση των τεχνών στο πλαίσιο του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης ως κίνητρο αλλαγής. Η Συμμαχία αποτελεί «ένα δίκτυο περισσότερων από 900 ιδιωτών και οργανισμών που πραγματοποιούν δημιουργικές επεμβάσεις προς υποστήριξη ατόμων στη φυλακή, σε αναστολή ποινής και στην κοινότητα». Δικτυώνει και δίνει φωνή σε ταλαντούχους και δημιουργικούς ανθρώπους, που έχουν αφοσιωθεί στην εργασία με άτομα στο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης.[6]
Μουσεία και πινακοθήκες έχουν επίσης δώσει έμφαση στη σχέση ανάμεσα στην τέχνη και την ανθρωπιστική της επίδραση σε σωφρονιστικά καταστήματα. Το 2019, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Aldrich στο Κονέκτικατ οργάνωσε μια έκθεση με τον τίτλο How Art Changed the Prison [Πώς η τέχνη άλλαξε τη φυλακή]. Η έκθεση περιλάμβανε έργα τέχνης που είχαν δημιουργηθεί από κρατουμένους σε σωφρονιστικά καταστήματα του Κονέκτικατ την προηγούμενη τριακονταετία, και διοργανώθηκε από τη μη κερδοσκοπική οργάνωση «Community Partners in Action» (CPA), η οποία έχει στόχο να ενθαρρύνει την αλλαγή συμπεριφοράς των κρατουμένων χρησιμοποιώντας τις εικαστικές τέχνες ως εργαλείο.[7] Ένας ακόμη οργανισμός με συναφή στόχο είναι η «Justice Arts Coalition» (JAC), η οποία φέρνει σε επαφή καλλιτέχνες με καλλιτέχνες που είτε βρίσκονται είτε βρέθηκαν στη φυλακή. Η JAC εμφορείται από την πίστη της στη μετασχηματιστική δύναμη των τεχνών για την ενίσχυση της δικαιοσύνης.[8]
Εκτός του έργου που πραγματοποιείται στη φυλακή με κρατούμενους, υπάρχουν πολυάριθμα παραδείγματα κοινωνικά ενεργών σύγχρονων καλλιτεχνών που διερευνούν το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης, ιδίως στις ΗΠΑ, που έχουν το υψηλότερο ποσοστό φυλακισμένων παγκοσμίως και πλήττονται από δομικό ρατσισμό, με δυσανάλογα υψηλό αριθμό Αφροαμερικανών κρατουμένων. Όπως έχει επισημάνει η Michelle Alexander, συγγραφέας του The New Jim Crow: Mass Incarceration in the Age of Colorblindness [Το νέο καθεστώς κατά των μαύρων: Μαζική φυλάκιση στην εποχή της αχρωματοψίας], περισσότεροι ενήλικες Αφροαμερικανοί εκτίουν ποινή φυλάκισης, βρίσκονται σε αναστολή ή υφ’ όρον απόλυση από όσους ήταν υπόδουλοι το 1850, πριν ξεσπάσει ο αμερικανικός Εμφύλιος Πόλεμος. Αυτό έχει οδηγήσει σε μαζική αύξηση της ανέγερσης φυλακών στις ΗΠΑ. Το 2018/19, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Χιούστον (CAMH) φιλοξένησε την έκθεση Walls Turned Sideways: Artists Confront the Justice System [Οριζοντιωμένοι τοίχοι: Οι καλλιτέχνες αντιμετωπίζουν το σύστημα της δικαιοσύνης], τη μεγαλύτερη και πιο εμπεριστατωμένη μουσειακή παρουσίαση επί του θέματος, μέσα από το πρίσμα περισσότερων από τριάντα καλλιτεχνών με έργα της τελευταίας τεσσαραντακονταετίας. Η έκθεση περιελάμβανε έργα καλλιτεχνών από όλες τις ΗΠΑ, τα οποία θίγουν τα ζητήματα του σαθρού συστήματος ποινικής δικαιοσύνης στη χώρα (με τη συστηματική φυλετική ανισότητα που το διακρίνει), της μαζικής φυλάκισης και του σωφρονιστικού-βιομηχανικού συμπλέγματος. Πρόκειται για εκθέματα σύγχρονης τέχνης που δημιουργήθηκαν μέσα σε στούντιο και στην κοινωνία και τον δημόσιο χώρο – ορισμένα είναι προϊόντας άμεσης συνέργειας με κρατούμενους, εντός της φυλακής – και καταπιάνονται με θέματα κοινωνικής δικαιοσύνης, ασκώντας θεσμική κριτική στο σωφρονιστικό και το δικαστικό σύστημα ως δομές προς επανεξέταση και αναμόρφωση. Τα έργα της έκθεσης φωτίζουν τις αδικίες και τις εγγενείς ανισότητες εντός του συστήματος δικαιοσύνης. Ο τίτλος της έκθεσης, Walls Turned Sideways, είναι εμπνευσμένος από τη φράση της θρυλικής πλέον ακτιβίστριας για τα πολιτικά δικαιώματα, ακαδημαϊκού, μαύρης φεμινίστριας και συγγραφέως, Angela Davis (γεν. 1944), «Walls turned sideways are bridges» [«Οι οριζοντιωμένοι τοίχοι είναι γέφυρες»]. Η έκθεση έλαβε χώρα ώστε να λειτουργήσει ως όχημα για την ενθάρρυνση του διαλόγου, την καλλιέργεια του στοχασμού γύρω από αυτά τα ζητήματα αυτά και την έμπνεύση ενός πνεύματος αλλαγής σκέψης.
Josh Begley: Prison Map project
Ένα από τα αξιόλογα παραδείγματα έργων της έκθεση είναι το Prison Map [Χάρτης φυλακής] (2012) του Josh Begley, που εστιάζει στο μέγεθος του σωφρονιστικού-βιομηχανικού συμπλέγματος στις ΗΠΑ, όπου περισσότερα από δύο εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται πίσω από τα σίδερα της φυλακής. Είναι χαρακτηριστικό αλλά και θλιβερό ταυτόχρονα ότι στη χώρα υπάρχουν περισσότερες φυλακές απ’ ό,τι κολέγια και πανεπιστήμια. Ωστόσο, επειδή πολλές από αυτές τις εγκαταστάσεις βρίσκονται μακριά από κοινή θέα –φυλακές «που δεν βλέπονται, γρήγορα λησμονιούνται»–, σε αγροτικές περιοχές και απομακρυσμένα σημεία, είναι αρκετά δύσκολο να συλλάβει κανείς το γιγαντιαίο μέγεθος της σωφρονιστικής βιομηχανίας στις ΗΠΑ. Το Prison Map του Begley περιλαμβάνει περισσότερες από 5.300 αεροφωτογραφίες που δίνουν μια ιδέα για την απεραντοσύνη του σωφρονιστικού συστήματος στις ΗΠΑ και την αρχιτεκτονική της φυλάκισης, τη λεγόμενη και «σωφρονιστική αρχιτεκτονική». Το Prison Map, κατά τα λεγόμενα του καλλιτέχνη, «αφορά την οπτικοποίηση του σωφρονιστικού χώρου», αλλά δίνει και μια εικόνα για την πανταχού παρουσία, την απομόνωση και το μέγεθος του αμερικανικού σωφρονιστικού συστήματος. Το The Jerome Project [Το Πρότζεκτ Τζερόμ] (2014) του Titus Kaphar αφορά επίσης το σύστημα της ποινικής δικαιοσύνης. Ο πατέρας του καλλιτέχνη εξέτισε ποινή φυλάκισης, έτσι το 2011 ο Kaphar άρχισε να αναζητά τον φάκελο του πατέρα του από τη φυλακή. Κατά τη διάρκεια της έρευνάς του, διαπίστωσε ότι υπήρχαν δεκάδες άνδρες που είχαν το ίδιο όνομα με τον πατέρα του, Jerome, και το ίδιο επώνυμο. Στη συνέχεια, φιλοτέχνησε το πορτρέτο όλων των Jerome, με βάση φωτογραφίες από τη σύλληψή τους, σε επίπεδες επιφάνειες από φύλλα χρυσού, βουτηγμένες εν μέρει σε πίσσα. Παρότι κάθε έργο αναπαριστά ένα άτομο, παραπέμπει σε μια κοινότητα ανθρώπων, των Αφροαμερικανών, οι οποίοι αποτελούν δυσανάλογα υψηλό ποσοστό στον συνολικό πληθυσμό της φυλακής. Τα έργα παραπέμπουν στη βυζαντινή αγιογραφική παράδοση, και συγκεκριμένα στον άγιο Ιερώνυμο (Jerome), παραπέμποντας στην ιδέα της άφεσης παλαιότερων αμαρτιών, κατεξοχήν γνώρισμα της χριστιανικής θρησκείας, καθώς και άλλων. Ο Kaphar θεωρεί ότι η αδυναμία παροχής άφεσης είναι μία από τις παθογένειες του σημερινού συστήματος ποινικής δικαιοσύνης. Η μαύρη πίσσα που καλύπτει το στόμα ή το πρόσωπο παραπέμπει στη φίμωση των κρατουμένων, οι οποίοι απεκδύονται των δικαιωμάτων τους, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος του εκλέγειν και της πρόσβασης σε προγράμματα ομοσπονδιακής χρηματοδότησης. Επίσης, παραπέμπει στην «αμαύρωση» ή την ακύρωση όσων βρίσκονται ενός του σωφρονιστικού συστήματος, η οποία, από την άλλη πλευρά, τους παρέχει ένα είδος ιδιωτικότητας που κατά τα λοιπά το στερούνται, στους δημόσια προσβάσιμους ιστοτόπους με φωτογραφίες συλληφθέντων.[.........................................]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου