Η εφηβεία στρέφεται προς τον Καβάφη κι αυτός της κλείνει "συνωμοτικά" το μάτι

 

Γράφει ο Μάνος Κοντολέων

literature.gr

5-7 λεπτά

---

Ανήκω στη γενιά εκείνη – πιο σωστά σε μια από τις γενιές των τελευταίων δεκαετιών του 20^ου αιώνα-  που γνωρίσανε τον Καβάφη μέσα από τα σχολικά βιβλία.
Ότι μας έδινε η σχολική καθημερινότητα με τη μορφή Τέχνης μας φαινότανε κουραστικό  ή αδιάφορο ή γλυκερό ή τέλος πάντων  -αυτό το υποψιαζόμαστε- κάτι που ήθελε να μετατρέψει το ελεύθερο συναίσθημα σε ελεγχόμενη ιδέα.
Γι αυτό αποδεχόμαστε, μεν,  το μέγεθος ενός Σολωμού, ενός Παλαμά,  ενός Σικελιανού, αλλά δεν μπορούσαμε να το κάνουμε δικό μας.
Η εφηβεία μας έμενε ορφανή από την Ποίηση.
Κι όμως κάπου μέσα στις σελίδες των Ανθολόγιων, κάτι αισθανόμαστε να σπαρταρά…  

Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη
Να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος
Γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις… 

Στίχοι –κι αυτοί;- που μπορούσαν να υπηρετήσουν τις προτροπές του συστήματος.
Τους αποστηθίζαμε, τους αναλύαμε αλλά ενώ είμαστε και έτοιμοι να τους  βάλουμε στην άκρη, κάτι μας έκανε να διστάζουμε. Κάτι ακόμα υπήρχε, υποψιαζόμαστε. Κάτι κρυμμένο… Που όμως εξέπεμπε το σήμα του  

… και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής
Όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά 

Οι αποκλεισμένοι στίχοι φτάναν ως εμάς ως υποψία.  Υποψία μιας ποιητικής τόνωσης της εφηβικής ανησυχίας μας.
Κ. Π. Καβάφης -αυτός ο ποιητής λες και μας έκλεινε ραντεβού σε  μια ιδιότυπη καφετέρια, σε μια μυστική πλατεία.
Κι έτσι τον αγαπήσαμε. Γιατί  ο Καβάφης αμφισβητεί  κοινωνικές συμβάσεις ενώ δείχνει πως υποτάσσεται σ’  αυτές.
Κι έτσι από τη μια ξεγελά την κεντρική εξουσία της εκπαίδευσης και την κάνει να πιστέψει πως βρήκε στο έργο του ένα σύμμαχο να περάσει τις ιδέες της…  

Τιμή σ΄ εκείνους όπου στην ζωή των
Ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες 

Και από την άλλη ο ίδιος πάλι κλείνει το μάτι στους αναγνώστες που το εκπαιδευτικό σύστημα τους αναγκάζει μονόπατα να τον γνωρίσουν και με αυτό το σινιάλο σαλπίζει την υπόγεια αμφισβήτηση του κατεστημένου…  

Μα τα παράθυρα δεν βρίσκονται ή δεν μπορώ
Να τάβρω. Και καλλίτερα ίσως να μην τα βρω.
Ίσως το φως να είναι μια νέα τυραννία. 

Ναι. Μπορούσαμε να τον εμπιστευθούμε. Να εμπιστευθούμε τις ενοχές και τα όνειρά μας.
Οι πολλά γνωρίζοντες –ενήλικες πάντα- υποστηρίζανε πως ήταν μεγάλος ποιητής γιατί στοχαζότανε πάνω στα παιχνίδια της Ιστορίας.  

Αυτά ο Νέρων. Και στην Ισπανία ο Γάλβας
Κρυφά το στράτευμά του συναθροίζει και το ασκεί… 

Αλλά εμείς ξαναμμένοι από του έρωτα τα πάθη –καθόλου δε διαχωρίζαμε αυτά τα πάθη με τους κανόνες μιας κοινωνικής  ηθικής που θέλει να αγνοεί τις απαιτήσεις της σάρκας-  θέλαμε να μοιραστούμε το όνειρο ή την απογοήτευση  από τη στάση της καλής  ή του καλού μας και μουρμουρίζαμε, παρακαλούσαμε…  

Διαβάτη αν είσαι Αλεξανδρεύς, δεν θα επικρίνεις. Ξέρεις την ορμή
Του βίου μας* τι θέρμη έχει* τι ηδονή υπέρτατη.

                     **************
Ναι, ο Καβάφης ίσως είναι ο πιο κοντινός ποιητής  στη ψυχοσύνθεση των εφήβων –αγοριών και κοριτσιών.
Νομίζουμε –όταν πλέον έχουμε  ενηλικιωθεί-  πως ο αναστοχασμός  πάνω στην ερωτική επιθυμία είναι συνήθεια ενήλικων ατόμων.
Μα τι πλάνη ! Θέλουμε να ξεχάσουμε την αγωνία πριν από το πρώτο ραντεβού, το αβέβαιο μιας πρώτης σεξουαλικής επαφής, το αδιέξοδο μιας απόρριψης…  Και ξεχνάμε αυτό που στ΄ αλήθεια βλέπαμε, αυτό που συναισθανόμαστε καθώς η εικόνα του άλλου που θέλαμε να τον έχουμε δίπλα μας, πολύ δίπλα μας, μόνο με κάτι τέτοιους στίχους μπορούσε  να περιγραφεί-  

Γραμμές του σώματος. Κόκκινα χείλη. Μέλη ηδονικά.
Μαλλιά σαν από αγάλματα ελληνικά παρμένα*
Πάντα έμορφα κι αχτένιστα σαν είναι
Και πέφτουν λίγο επάνω στ΄ άσπρα μέτωπα. 

Λοιπόν… Προσωπικά το έχω αποδεχτεί. Και το χαίρομαι.
Ως σύμβολο της εφηβείας από την ποίηση παρμένο, κάποιο ποίημα του Καβάφη θα διάλεγα. Σχεδόν το όποιο ποίημα… Την όποια στροφή…
Γιατί; -αναρωτιέστε! Πώς γίνεται και κάτι τέτοιο  δύναται να ισχύει; Ο γέροντας ο αμαρτωλός να γράφει τον στίχο που θα συντροφεύσει το συναίσθημα ενός εφήβου;
Ναι, λοιπόν! Γιατί όχι. Ας το σκεφτούμε.
Ο γέροντας που τολμά να περιγράφει το νεανικό πάθος που ποτέ δεν έχει ξεχάσει. Και από νοσταλγία το μετατρέπει σε επανάσταση –  

Χαρά και μύρο της ζωής μου η μνήμη των ωρών
Που ηύρα και που κράτησα την ηδονή ως την ήθελα
Χαρά και μύρο της ζωής μου εμένα, που αποστράφηκα
Την κάθε απόλαυσιν ερώτων της ρουτίνας. 

Ρουτίνα!
Και ο έφηβος  -το παλικαράκι και η κοπελιά-  αρπάζει τις λέξεις αυτές και τις συμπληρώνει με κάποιες ακόμα-  

Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
Μεγάλα κι υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη 

Το προσέξατε; Από τον ίδιο ποιητή το πάθος του έρωτα και ο τρόμος της επιβολής της τάξης.
Και οι αναγνώστες – παραλήπτες του μηνύματος;  Ποιοι;… Μα οι έφηβοι και όσοι δεν έχουν πάψει ως έφηβοι να στοχάζονται, να ζουν και να πεθαίνουν.
Αυτοί που ποτέ δεν αποδέχτηκαν ότι-  

οι βάρβαροι ήσαν μια κάποια λύσις
Αυτοί –όσοι, έστω- μπορούν να τολμήσουν την υιοθεσία κάποιων στίχων, όπως…
Ήλθε για να διαβάσει. Είν’ ανοιχτά
δυο, τρία βιβλία· ιστορικοί και ποιηταί.
Μα μόλις διάβασε δέκα λεπτά,
και τα παραίτησε. Στον καναπέ
μισοκοιμάται. Ανήκει πλήρως στα βιβλία —
αλλ’ είναι είκοσι τριώ ετών, κι είν’ έμορφος πολύ·
και σήμερα το απόγευμα πέρασ’ ο έρως
στην ιδεώδη σάρκα του, στα χείλη.
Στη σάρκα του που είναι όλο καλλονή
η θέρμη πέρασεν η ερωτική·
χωρίς αστείαν αιδώ για την μορφή της απολαύσεως… 

Ναι, οι έφηβοι αναγνώστες αναγνωρίζουν  τον εαυτό τους στην περιγραφή που κάνει ένα γέροντας.
Αισθάνονται ως και να τους κλείνει –συνωμοτικά- το μάτι.
Λογικό δεν είναι να τον λατρέψουν;