Η Αμερική είναι μια αυτοκρατορία που φθίνει
Συνέντευξη με τον Στάθη Γουργουρή*, καθηγητή συγκριτικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Columbia
πηγή: Εποχή
(φωτογραφία: Άγγελος Καλοδούκας)
Η κοινωνία της Αμερικής φαίνεται ότι είναι σε αναβρασμό, χωρίς να βρίσκει κάποια διέξοδο. Black Lives Matter, #metoo, τώρα οι μαθητές για τη χρήση των όπλων στα σχολεία τους, η νέα γενιά στις ΗΠΑ εξωτερικεύει την αποδοκιμασία της. Πόσο μεγάλη είναι η αμφισβήτηση και η πίεση που ασκείται στον Τραμπ;
Η εκλογή του Τραμπ είναι σύμπτωμα μιας ραγδαίας πόλωσης της αμερικανικής κοινωνίας εξαιτίας των συνεπειών της παγκοσμιοποίησης. Η κοινωνία χωρίστηκε σε δύο μέρη, που αντικατοπτρίζουν την αντιπαλότητα μεταξύ κοσμοπολιτισμού και εθνικισμού. Το λέω γενικά και συνθηματικά. Αυτό συμβαίνει σε όλες τις λεγόμενες «δυτικές» κοινωνίες και είναι λάθος να το δούμε απλά με ταξικά στοιχεία. Δηλώνει κυρίως μια πολιτισμική διαφορά, όπου η μόρφωση και η παιδεία παίζουν σημαντικό ρόλο. Στην συγκεκριμένη περίπτωση η πόλωση ενισχύθηκε από τη ρατσιστική έξαρση εναντίον της προεδρίας Ομπάμα.
Η αμερικανική νεολαία, σε μεγάλο βαθμό, αντιστέκεται στη στενή εθνικιστική λογική κι αυτό έχει νόημα, γιατί ο κόσμος της είναι πολύ μεγαλύτερος τώρα από ότι σε προηγούμενες εποχές. Ως εκ τούτου, η νεολαία δεν δέχεται παρωχημένες αντιλήψεις, ιδιαίτερα σε θέματα φύλου, σεξουαλικότητας, φυλετικότητας, αυτοπροσδιορισμού, και γενικότερα τρόπου ζωής. Και φαίνεται πλέον να κατανοεί ότι δεν μπορεί να συνεχίσει να ζει κάτω από συνθήκες καθημερινής βίας, οπότε και αντιδρά με τρόπο πολιτικά πρωτόγνωρο στην Αμερική.
Πρόσφατα πραγματοποιήθηκαν απεργίες από τους δασκάλους σε πολιτείες που η υποστήριξη τους στον Τραμπ ήταν μεγάλη. Παράλληλα γίνεται λόγος για μεγάλη κρίση στον τομέα της πρωτογενούς παραγωγής. Η εξαγγελία του Τραμπ για μια σπουδαία Αμερική δεν τους περιλαμβάνει όλους απ’ ότι φαίνεται.
Το σύνθημα του Τραμπ «America first» είναι τεράστια απάτη. Πρώτον, γιατί ο Τραμπ ο ίδιος είναι κατ΄ εξοχήν εκπρόσωπος του διεθνούς κεφαλαίου, αλλά και γιατί στην τωρινή φάση του καπιταλισμού καμία χώρα δεν βασίζεται σε μια ακέραιη εθνική οικονομία. Δεν υπάρχει πια εθνική οικονομία σε καμία χώρα, προφανώς ούτε στην Αμερική. Οι οικονομίες όλων των κρατών είναι αλληλένδετες, βέβαια με τεράστια ασυμμετρία —δεν λέω ότι είναι όλες ίσες.
Όταν, λοιπόν, τους λέει θα φέρω πίσω τα εργοστάσια και τις δουλειές που χάσατε από τους Κινέζους δεν τους εξηγεί ότι για να γίνει αυτό θα δουλεύουν με μισθούς Κινέζων. Γιατί μόνο έτσι θα μπορούσε να ανακάμψει η πρωτογενής παραγωγή στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Αλλά ποιος αμερικανός εργάτης θα δεχόταν να χάσει τα προνόμια που έχει κερδίσει τόσα χρόνια; Δυστυχώς, η εργατική τάξη σε μεγάλο βαθμό υποστήριξε τον Τραμπ, όμως η απάτη έχει ήδη αρχίσει να φαίνεται. Η διαπλοκή του Τραμπ και των εταιρειών του με βασικούς άξονες της παγκοσμιοποίησης (Ρώσους, Κινέζους, Σαουδάραβες) ολοένα βγαίνει στην φόρα. Το θέμα είναι κατά πόσον αυτό θα γίνει κατανοητό από τα κοινωνικά στρώματα που βλάπτονται ιδιαίτερα, αλλά παρόλα αυτά τον ψήφισαν.
Το κομματικό σύστημα των ΗΠΑ πως αντιδρά σε όλα τα παραπάνω; Πέρα από διασημότητες που επιλέγουν να κατέβουν στην κεντρική πολιτική σκηνή, τα κινήματα ενδιαφέρονται για μια εκπροσώπηση σ’ αυτή και αν ναι την επιτυγχάνουν;
Δυστυχώς, το κομματικό σύστημα στην Αμερική είναι υποχείριο της γενικότερης διαπλοκής. Υπάρχει μια νέα τάση να κατεβαίνουν υποψήφιοι εκτός του πολιτικού χώρου, ανεξαιρέτως ιδεολογίας. Σε μια πραγματική δημοκρατία αυτό θα ήταν ευχής έργον, όμως στις κοινωνίες στις οποίες κυριαρχούν οικονομικές και όχι πολιτικές δυνάμεις αυτή η τάση διευκολύνει ακόμα περισσότερο τη δημαγωγία και τον λαϊκισμό. Οι βουλευτικές εκλογές του 2018 θα δείξουν αν τα κινήματα μπορούν να επηρεάσουν τα πράγματα στον πολιτικό στίβο. Για να υπάρξει, όμως, πραγματική αλλαγή πρέπει να αλλάξουν συνθήκες και νόμοι κι αυτό είναι δύσκολο.
Πώς προσελήφθη στο εσωτερικό των ΗΠΑ η αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ; Πώς τη δικαιολόγησε ο ίδιος;
Η απόφαση να μεταφερθεί η πρεσβεία των ΗΠΑ στην Ιερουσαλήμ είχε ψηφιστεί από το Κογκρέσο το 1986 επί προεδρίας Κλίντον. Απλά δεν είχε ενεργοποιηθεί. Κάθε 6 μήνες ο εκάστοτε πρόεδρος υπέγραφε εντολή για αναβολή. Ο Τραμπ απλά δεν υπέγραψε, εξυπηρετώντας συμφέροντα και προσωπικά και πολλών άλλων φορέων.
Η απόφαση αντιμετωπίστηκε με ανησυχία για τις γεωπολιτικές της συνέπειες από το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας. Αλλά ο Τραμπ δεν ενδιαφέρεται για την κοινή γνώμη. Τη θεωρεί κατασκευή των ΜΜΕ. Έτσι αντέδρασε με μια τελετή, αποθέωση του κυνισμού του. Όμως, με τα γεγονότα που ακολούθησαν ο μέσος αμερικανοεβραίος ψηφοφόρος φάνηκε να ντρέπεται για την συμπεριφορά του Ισραήλ. Τι συνέπειες θα έχει αυτό στο μέλλον της αμερικανικής πολιτικής είναι άγνωστο. Για την ώρα, όμως, ενδέχεται να δούμε ακόμα χειρότερες συνθήκες στην ζωή των Παλαιστινίων. Στο τέλος, η πολιτική του Ισραήλ είναι πολιτική ολοκαυτώματος που —όπως και η προηγούμενη στη Γερμανία— είναι και πολιτική αυτοκτονίας. Αυτό το μάθημα δεν το έχουν καταλάβει.
Από τις σχέσεις του με τη Ρωσία μέχρι τους εμπορικούς πολέμους με Κίνα και ΕΕ τις σχέσεις του με τη Β. Κορέα, και τη συμφωνία πυρηνικών του Ιράν ο Τραμπ κινείται σαν να φαντασιώνεται την επιβολή μιας νέα Pax Americana σε έναν ασταθή και πολυκεντρικό κόσμο. Κρύβει πολλούς κινδύνους σε μια διεθνή συγκυρία που δεν αργεί να πάρει φωτιά.
Ο Τραμπ έχει κάνει τα πάντα για να καταστρέψει την αμερικανική ηγεμονία, τόσο στο οικονομικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο. Καταλαβαίνω, η φράση αυτή ακούγεται περίεργα όταν βλέπουμε τέτοια επίδειξη κυνικού αυταρχισμού. Όμως, κάθε του γεωπολιτική κίνηση μέχρι στιγμής δείχνει την ανατροπή ηγεμονικών σχεδιασμών και συμμαχιών, που οι ΗΠΑ είχαν οικοδομήσει μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η Αμερική είναι μια αυτοκρατορία που φθίνει —η ίδια η εκλογή Τραμπ είναι σύμπτωμα παρακμής. Όμως, όταν πέφτουν οι κολοσσοί, προξενείται σεισμός και πολύ φοβάμαι ότι κάποιος μεγάλος πόλεμος-σήμα ανακατάταξης ισχύος είναι αναπόφευκτος. Εκεί, η Ευρώπη θα χρειαστεί να παίξει καίριο μεσάζοντα ρόλο, αλλά δυστυχώς οι λαοί των χωρών της ΕΕ φαίνεται να ενδιαφέρονται περισσότερο για το δικό τους μικρομάγαζο και δεν κατανοούν ότι στο μεγάλο παιγνίδι η ισχύς έγκειται στην σύμπτυξη δυνάμεων και στη συνεργασία με κοινό στόχο.
Προσωπικά με έχει εντυπωσιάσει το γεγονός ότι μαύροι καλλιτέχνες με μεγάλη απήχηση στην μουσική (θα προσέθετα απαραίτητα τον Kendrick Lamar) ή στον κινηματογράφο (π.χ. ο Jordan Peele με το απίστευτο έργο Get Out, ή ο Ryan Coogler με το Black Panther) ενεργούν όχι μόνο πολιτικά, αλλά και με αισθητικά κριτήρια, πολύ πειραματικά και πρωτοποριακά για τα δεδομένα της μαζικής κουλτούρας.
Αυτοί οι φορμαλιστικοί πειραματισμοί συνδέονται άμεσα με την πολιτική που εξασκούν. Για πρώτη φορά βλέπουμε μια στρατηγική που ξεφεύγει από τον θετικισμό της πολιτικής των ταυτοτήτων, η οποία βασίζεται σε μια αισθητική αφελούς αισιοδοξίας, και λειτουργεί στα πλαίσια ανατροπής των κατεστημένων σημασιών, μπερδεύοντας τις συνθήκες εμπορικής κατανάλωσης χωρίς ταυτόχρονα να χάνει την μαζικότητα της. Αυτό ισχύει και για καλλιτέχνες που δεν κάνουν ανοιχτά πολιτική τέχνη, όπως π.χ. η Rihanna. Ποτέ η μαζική κουλτούρα δεν λειτουργούσε τόσο πειραματικά.
Οι μαύροι καλλιτέχνες, έτσι, αρνούνται να παίξουν το παιγνίδι της ψυχαγωγίας, στο οποίο ρατσιστικά είχαν αποκλειστικά καταχωρηθεί, και χρησιμοποιούν την εμπορική τους ισχύ για να μετατρέψουν τις συνήθειες του μαζικού κοινού προς θέματα που άλλοτε ήταν ταμπού, όπως την ασταμάτητη δολοφονική βία ως σύμπτωμα εγγενούς ρατσισμού, παίζοντας έτσι ένα ριζοσπαστικό παιδαγωγικό ρόλο.
*.:BiblioNet : Γουργουρής, Στάθης
Η κοινωνία της Αμερικής φαίνεται ότι είναι σε αναβρασμό, χωρίς να βρίσκει κάποια διέξοδο. Black Lives Matter, #metoo, τώρα οι μαθητές για τη χρήση των όπλων στα σχολεία τους, η νέα γενιά στις ΗΠΑ εξωτερικεύει την αποδοκιμασία της. Πόσο μεγάλη είναι η αμφισβήτηση και η πίεση που ασκείται στον Τραμπ;
Η εκλογή του Τραμπ είναι σύμπτωμα μιας ραγδαίας πόλωσης της αμερικανικής κοινωνίας εξαιτίας των συνεπειών της παγκοσμιοποίησης. Η κοινωνία χωρίστηκε σε δύο μέρη, που αντικατοπτρίζουν την αντιπαλότητα μεταξύ κοσμοπολιτισμού και εθνικισμού. Το λέω γενικά και συνθηματικά. Αυτό συμβαίνει σε όλες τις λεγόμενες «δυτικές» κοινωνίες και είναι λάθος να το δούμε απλά με ταξικά στοιχεία. Δηλώνει κυρίως μια πολιτισμική διαφορά, όπου η μόρφωση και η παιδεία παίζουν σημαντικό ρόλο. Στην συγκεκριμένη περίπτωση η πόλωση ενισχύθηκε από τη ρατσιστική έξαρση εναντίον της προεδρίας Ομπάμα.
Η αμερικανική νεολαία, σε μεγάλο βαθμό, αντιστέκεται στη στενή εθνικιστική λογική κι αυτό έχει νόημα, γιατί ο κόσμος της είναι πολύ μεγαλύτερος τώρα από ότι σε προηγούμενες εποχές. Ως εκ τούτου, η νεολαία δεν δέχεται παρωχημένες αντιλήψεις, ιδιαίτερα σε θέματα φύλου, σεξουαλικότητας, φυλετικότητας, αυτοπροσδιορισμού, και γενικότερα τρόπου ζωής. Και φαίνεται πλέον να κατανοεί ότι δεν μπορεί να συνεχίσει να ζει κάτω από συνθήκες καθημερινής βίας, οπότε και αντιδρά με τρόπο πολιτικά πρωτόγνωρο στην Αμερική.
Πρόσφατα πραγματοποιήθηκαν απεργίες από τους δασκάλους σε πολιτείες που η υποστήριξη τους στον Τραμπ ήταν μεγάλη. Παράλληλα γίνεται λόγος για μεγάλη κρίση στον τομέα της πρωτογενούς παραγωγής. Η εξαγγελία του Τραμπ για μια σπουδαία Αμερική δεν τους περιλαμβάνει όλους απ’ ότι φαίνεται.
Το σύνθημα του Τραμπ «America first» είναι τεράστια απάτη. Πρώτον, γιατί ο Τραμπ ο ίδιος είναι κατ΄ εξοχήν εκπρόσωπος του διεθνούς κεφαλαίου, αλλά και γιατί στην τωρινή φάση του καπιταλισμού καμία χώρα δεν βασίζεται σε μια ακέραιη εθνική οικονομία. Δεν υπάρχει πια εθνική οικονομία σε καμία χώρα, προφανώς ούτε στην Αμερική. Οι οικονομίες όλων των κρατών είναι αλληλένδετες, βέβαια με τεράστια ασυμμετρία —δεν λέω ότι είναι όλες ίσες.
Όταν, λοιπόν, τους λέει θα φέρω πίσω τα εργοστάσια και τις δουλειές που χάσατε από τους Κινέζους δεν τους εξηγεί ότι για να γίνει αυτό θα δουλεύουν με μισθούς Κινέζων. Γιατί μόνο έτσι θα μπορούσε να ανακάμψει η πρωτογενής παραγωγή στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Αλλά ποιος αμερικανός εργάτης θα δεχόταν να χάσει τα προνόμια που έχει κερδίσει τόσα χρόνια; Δυστυχώς, η εργατική τάξη σε μεγάλο βαθμό υποστήριξε τον Τραμπ, όμως η απάτη έχει ήδη αρχίσει να φαίνεται. Η διαπλοκή του Τραμπ και των εταιρειών του με βασικούς άξονες της παγκοσμιοποίησης (Ρώσους, Κινέζους, Σαουδάραβες) ολοένα βγαίνει στην φόρα. Το θέμα είναι κατά πόσον αυτό θα γίνει κατανοητό από τα κοινωνικά στρώματα που βλάπτονται ιδιαίτερα, αλλά παρόλα αυτά τον ψήφισαν.
Το κομματικό σύστημα των ΗΠΑ πως αντιδρά σε όλα τα παραπάνω; Πέρα από διασημότητες που επιλέγουν να κατέβουν στην κεντρική πολιτική σκηνή, τα κινήματα ενδιαφέρονται για μια εκπροσώπηση σ’ αυτή και αν ναι την επιτυγχάνουν;
Δυστυχώς, το κομματικό σύστημα στην Αμερική είναι υποχείριο της γενικότερης διαπλοκής. Υπάρχει μια νέα τάση να κατεβαίνουν υποψήφιοι εκτός του πολιτικού χώρου, ανεξαιρέτως ιδεολογίας. Σε μια πραγματική δημοκρατία αυτό θα ήταν ευχής έργον, όμως στις κοινωνίες στις οποίες κυριαρχούν οικονομικές και όχι πολιτικές δυνάμεις αυτή η τάση διευκολύνει ακόμα περισσότερο τη δημαγωγία και τον λαϊκισμό. Οι βουλευτικές εκλογές του 2018 θα δείξουν αν τα κινήματα μπορούν να επηρεάσουν τα πράγματα στον πολιτικό στίβο. Για να υπάρξει, όμως, πραγματική αλλαγή πρέπει να αλλάξουν συνθήκες και νόμοι κι αυτό είναι δύσκολο.
Πώς προσελήφθη στο εσωτερικό των ΗΠΑ η αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ; Πώς τη δικαιολόγησε ο ίδιος;
Η απόφαση να μεταφερθεί η πρεσβεία των ΗΠΑ στην Ιερουσαλήμ είχε ψηφιστεί από το Κογκρέσο το 1986 επί προεδρίας Κλίντον. Απλά δεν είχε ενεργοποιηθεί. Κάθε 6 μήνες ο εκάστοτε πρόεδρος υπέγραφε εντολή για αναβολή. Ο Τραμπ απλά δεν υπέγραψε, εξυπηρετώντας συμφέροντα και προσωπικά και πολλών άλλων φορέων.
Η απόφαση αντιμετωπίστηκε με ανησυχία για τις γεωπολιτικές της συνέπειες από το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας. Αλλά ο Τραμπ δεν ενδιαφέρεται για την κοινή γνώμη. Τη θεωρεί κατασκευή των ΜΜΕ. Έτσι αντέδρασε με μια τελετή, αποθέωση του κυνισμού του. Όμως, με τα γεγονότα που ακολούθησαν ο μέσος αμερικανοεβραίος ψηφοφόρος φάνηκε να ντρέπεται για την συμπεριφορά του Ισραήλ. Τι συνέπειες θα έχει αυτό στο μέλλον της αμερικανικής πολιτικής είναι άγνωστο. Για την ώρα, όμως, ενδέχεται να δούμε ακόμα χειρότερες συνθήκες στην ζωή των Παλαιστινίων. Στο τέλος, η πολιτική του Ισραήλ είναι πολιτική ολοκαυτώματος που —όπως και η προηγούμενη στη Γερμανία— είναι και πολιτική αυτοκτονίας. Αυτό το μάθημα δεν το έχουν καταλάβει.
Από τις σχέσεις του με τη Ρωσία μέχρι τους εμπορικούς πολέμους με Κίνα και ΕΕ τις σχέσεις του με τη Β. Κορέα, και τη συμφωνία πυρηνικών του Ιράν ο Τραμπ κινείται σαν να φαντασιώνεται την επιβολή μιας νέα Pax Americana σε έναν ασταθή και πολυκεντρικό κόσμο. Κρύβει πολλούς κινδύνους σε μια διεθνή συγκυρία που δεν αργεί να πάρει φωτιά.
Ο Τραμπ έχει κάνει τα πάντα για να καταστρέψει την αμερικανική ηγεμονία, τόσο στο οικονομικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο. Καταλαβαίνω, η φράση αυτή ακούγεται περίεργα όταν βλέπουμε τέτοια επίδειξη κυνικού αυταρχισμού. Όμως, κάθε του γεωπολιτική κίνηση μέχρι στιγμής δείχνει την ανατροπή ηγεμονικών σχεδιασμών και συμμαχιών, που οι ΗΠΑ είχαν οικοδομήσει μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η Αμερική είναι μια αυτοκρατορία που φθίνει —η ίδια η εκλογή Τραμπ είναι σύμπτωμα παρακμής. Όμως, όταν πέφτουν οι κολοσσοί, προξενείται σεισμός και πολύ φοβάμαι ότι κάποιος μεγάλος πόλεμος-σήμα ανακατάταξης ισχύος είναι αναπόφευκτος. Εκεί, η Ευρώπη θα χρειαστεί να παίξει καίριο μεσάζοντα ρόλο, αλλά δυστυχώς οι λαοί των χωρών της ΕΕ φαίνεται να ενδιαφέρονται περισσότερο για το δικό τους μικρομάγαζο και δεν κατανοούν ότι στο μεγάλο παιγνίδι η ισχύς έγκειται στην σύμπτυξη δυνάμεων και στη συνεργασία με κοινό στόχο.
Ο ριζοσπαστικός παιδαγωγικός ρόλος των μαύρων καλλιτεχνών
Τα τελευταία χρόνια η διάθεση αμφισβήτησης της πολιτικής έχει περάσει και στο χώρο του πολιτισμού και συγκεκριμένα σε πιο mainstream κανάλια. Ηθοποιοί του Χόλιγουντ, τηλεοπτικές σειρές (βλ. Atlanta), μουσικοί και τραγουδιστές με μεγάλη απήχηση (Childish Gambino, Beyonce κλπ) ασχολούνται με θέματα που μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν απαγορευμένα. Ποια είναι η επίδρασή τους στην αμερικανική κοινωνία;Προσωπικά με έχει εντυπωσιάσει το γεγονός ότι μαύροι καλλιτέχνες με μεγάλη απήχηση στην μουσική (θα προσέθετα απαραίτητα τον Kendrick Lamar) ή στον κινηματογράφο (π.χ. ο Jordan Peele με το απίστευτο έργο Get Out, ή ο Ryan Coogler με το Black Panther) ενεργούν όχι μόνο πολιτικά, αλλά και με αισθητικά κριτήρια, πολύ πειραματικά και πρωτοποριακά για τα δεδομένα της μαζικής κουλτούρας.
Αυτοί οι φορμαλιστικοί πειραματισμοί συνδέονται άμεσα με την πολιτική που εξασκούν. Για πρώτη φορά βλέπουμε μια στρατηγική που ξεφεύγει από τον θετικισμό της πολιτικής των ταυτοτήτων, η οποία βασίζεται σε μια αισθητική αφελούς αισιοδοξίας, και λειτουργεί στα πλαίσια ανατροπής των κατεστημένων σημασιών, μπερδεύοντας τις συνθήκες εμπορικής κατανάλωσης χωρίς ταυτόχρονα να χάνει την μαζικότητα της. Αυτό ισχύει και για καλλιτέχνες που δεν κάνουν ανοιχτά πολιτική τέχνη, όπως π.χ. η Rihanna. Ποτέ η μαζική κουλτούρα δεν λειτουργούσε τόσο πειραματικά.
Οι μαύροι καλλιτέχνες, έτσι, αρνούνται να παίξουν το παιγνίδι της ψυχαγωγίας, στο οποίο ρατσιστικά είχαν αποκλειστικά καταχωρηθεί, και χρησιμοποιούν την εμπορική τους ισχύ για να μετατρέψουν τις συνήθειες του μαζικού κοινού προς θέματα που άλλοτε ήταν ταμπού, όπως την ασταμάτητη δολοφονική βία ως σύμπτωμα εγγενούς ρατσισμού, παίζοντας έτσι ένα ριζοσπαστικό παιδαγωγικό ρόλο.
*.:BiblioNet : Γουργουρής, Στάθης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου