ΑΡΧΑΙΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΝΕΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ: ΕΝΑ ΠΛΑΣΤΟ ή ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

A.

Διαξιφισμοί για τη διδασκαλία των Αρχαίων

• 

Πηγή: Η Καθημερινή

 

Ποια είναι, τελικά, η μορφωτική αξία των Αρχαίων Ελληνικών και γιατί πρέπει να διδάσκονται; Η διδασκαλία τους είναι ενδιαφέρουσα και ελκυστική για τον μαθητή, και εάν όχι γιατί; Τα ερωτήματα ανακύπτουν στο πλαίσιο του διαλόγου που αναπτύσσεται εξαιτίας της απόφασης του υπουργείου Παιδείας να μειώσει κατά μία τις ώρες διδασκαλίας των Αρχαίων στο γυμνάσιο. Σήμερα η Αρχαία Ελληνική Γλώσσα από το πρωτότυπο διδάσκεται 3 ώρες εβδομαδιαίως ανά τάξη (ανθολόγιο κειμένων) και 2 ώρες από μετάφραση (Ομηρος, Ηρόδοτος, Ευριπίδης, Φιλοσοφικά Κείμενα), ενώ η Νέα Ελληνική Γλώσσα μόνο 2 ώρες. Η απόφαση του υπουργείου για μείωση των ωρών διδασκαλίας των Αρχαίων φαίνεται να υπαγορεύθηκε κατ’ αρχήν για λόγους διαχείρισης προσωπικού. Δηλαδή, επειδή υπάρχουν ελλείψεις φιλολόγων, αποφασίσθηκε να περιορισθεί το εργασιακό αντικείμενο των φιλολόγων. Και ο κλήρος έπεσε στα Αρχαία.

Ωστόσο, σε κείμενο που δημοσιεύθηκε προ 15νθημέρου (φύλλο «Κ» στις 25/5) και υπέγραψαν 56 πανεπιστημιακοί, αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι «δεν καλλιεργείται επαρκώς η Νέα Ελληνική Γλώσσα με το ισχύον ωρολόγιο πρόγραμμα, ενώ παράλληλα νοθεύεται το γλωσσικό αίσθημα των παιδιών, που κάνουν διαρκώς αυθαίρετες αναγωγές και συγκρίσεις με την αρχαία και μάλιστα με την αττική γλώσσα, που είναι τόσο απομακρυσμένη από τη σύγχρονη γλώσσα». Το κείμενο προκάλεσε αντιδράσεις. Μάλιστα, στο Διαδίκτυο άρχισε συλλογή υπογραφών, η οποία εμφανίζεται ως διελκυστίνδα πάνω στο δίπολο Αρχαία - Νέα. Εως χθες, η πρόταση υπέρ της διατήρησης των Αρχαίων ως υποχρεωτικού μαθήματος έχει συγκεντρώσει 32.301 υπογραφές, ενώ η πρόταση υπέρ της αύξησης των ωρών διδασκαλίας των Νέων στο γυμνάσιο 436 υπογραφές.

Από την άλλη, στην Ευρώπη, τo γυμνάσιο Θηλέων του Κάμντεν στο βόρειο Λονδίνο είναι το τελευταίο σχολείο στη Βρετανία που έχει τα Αρχαία Ελληνικά ως υποχρεωτικό μάθημα στο πρόγραμμά του από τη 10η τάξη και μέχρι τις εξετάσεις εισαγωγής στο πανεπιστήμιο. Mεταξύ των κειμένων που διδάσκονται είναι Αντιγόνη, Ιλιάδα, Οδύσσεια και κείμενα του Ηρόδοτου. Στα υπόλοιπα σχολεία της Βρετανίας τα Αρχαία είναι μάθημα επιλογής. H επιρροή των Αρχαίων φθίνει και στη Γερμανία, όπου μόλις 13.000 μαθητές τα διδάσκονται έναντι 773.000 που επιλέγουν Λατινικά. Στη Γαλλία, στο πλαίσιο της περυσινής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης αποφασίστηκε η σταδιακή κατάργηση διδασκαλίας Λατινικών και Αρχαίων και η αντικατάστασή τους από το μάθημα «Γλώσσες και πολιτισμοί της αρχαιότητας». Στις ΗΠΑ φθίνει σταθερά το ενδιαφέρον για τις κλασικές σπουδές, συμπεριλαμβανομένων των Λατινικών. Κάποτε τα Αρχαία Ελληνικά και τα Λατινικά αποτελούσαν προϋπόθεση για να μπει ένας Αμερικανός στο πανεπιστήμιο.

Εν κατακλείδι, αποδεικνύεται ότι έως σήμερα, το 2016, το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα δεν έχει καταλήξει για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισμού. Η «Κ», ανοίγοντας διάλογο, ζήτησε και παρουσιάζει την άποψη έξι ανθρώπων της εκπαίδευσης:

1. Βασίλης Τσάφος: Να αναζητήσουμε το καλύτερο για τα παιδιά
2. Φάνης Ι. Κακριδής: Λανθασμένες παρεμβάσεις
3.Ελένη Καραμαλέγκου: Απαραίτητο εργαλείο
4. Αγγελική Σακελλαρίου: Μέσω της Nέας Eλληνικής ανοίγονται ορίζοντες
5. Χριστίνα Βεΐκου: Δεν κερδίζουμε σε μορφωτικά αποτελέσματα αφαιρώντας
6.  Γεράσιμος Γ. Ζώρας: Αναδιάρθρωση της ύλης και άλλες μέθοδοι
***************************************
  

 B.  Όχι άλλα υποκριτικά δάκρυα για τα Αρχαία Ελληνικά!

---

**************************************

---

Κώστας Αγγελάκος

Πηγή: Η Εφημερίδα των Συντακτών

Πριν από περίπου 40 χρόνια η Επιστημονική Ενωση και το περιοδικό «Νέα Παιδεία» τόλμησαν ενάντια σ’ έναν «προοδευτικό» λαϊκισμό και σε έναν προγονοπληκτικό συντηρητισμό να ταχθούν υπέρ της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1976 σε αντίθεση με πολλούς γλωσσαμύντορες που την υπονόμευσαν και τη χλευάζουν ακόμα και σήμερα.

Ιδιαίτερα η «Νέα Παιδεία» υποστήριξε τη θεσμική αλλαγή της διδασκαλίας των Αρχαίων Ελληνικών από δόκιμες μεταφράσεις στο Γυμνάσιο και την ανάγκη ριζικής αναθεώρησης της διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Σήμερα, η κατάσταση με τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας μετά την ένταξή της από το πρωτότυπο στο Γυμνάσιο το 1993 έχει περιέλθει σε βαθύ τέλμα.

Η διδασκαλία παραμένει σε μηχανιστικό διαχειριστικό επίπεδο, τα σχολικά αναλυτικά προγράμματα και τα διδακτικά εγχειρίδια απωθούν τους μαθητές από την ουσιαστική γνωριμία με τις ιδέες και τη σκέψη της αρχαιότητας, ενώ δεν έχει εμφανιστεί την τελευταία δεκαετία στους περιβόητους «Εθνικούς Διαλόγους» για την Παιδεία -για τους οποίους επαίρονται προκλητικά ορισμένοι- ούτε μια στοιχειώδης πρόταση για την αλλαγή της επαφής των μαθητών και του σχολείου με την αρχαία γλώσσα και σκέψη.

Το περιοδικό «Νέα Παιδεία» έθεσε το ζήτημα τον Φεβρουάριο με το πανελλήνιο συνέδριο που διοργάνωσε στην Αθήνα.

Αυτές τις ημέρες ακολούθησε η διακήρυξη των 56 πανεπιστημιακών για την αύξηση των ωρών της Νεοελληνικής Γλώσσας στο Γυμνάσιο.

Από τότε παρακολουθούμε μια προσπάθεια δημιουργίας διαχωριστικών γραμμών, κάτι που βιώσαμε τόσο στη μεταρρύθμιση του 1976 όσο και αργότερα.

Αυτή η υποκριτική στάση καλό είναι να σταματήσει γιατί οφείλουμε όλοι να παραδεχτούμε:

1. Το σημαντικότερο πρόβλημα είναι η συνολική πολιτική και κοινωνική πορεία της χώρας και όχι οι αρχικοί χρόνοι των ρημάτων!

2. Το κυριότερο ζήτημα είναι η συνολική βελτίωση και αλλαγή του εκπαιδευτικού συστήματος και όχι η επιμέρους βελτίωση της διδασκαλίας ενός μαθήματος!

3. Το πρόβλημα της τελματωμένης και παρωχημένης διδασκαλίας των Αρχαίων Ελληνικών όπως και άλλων μαθημάτων αποτυπώνει την ευρύτερη γνωστική, ιδεολογική, ηθική και διδακτική τελμάτωση του εκπαιδευτικού μας συστήματος.

4. Αρα το ζήτημα της διδασκαλίας της αρχαίας γλώσσας και σκέψης δεν είναι μόνο εκπαιδευτικό αλλά και πολιτικό, καθώς συνδέεται με την αδυναμία του νέου πολίτη να κατανοήσει και να συνομιλήσει με τις ιδέες και αξίες του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού πέρα από συνθηματικές παραδοχές περί εθνικής κληρονομιάς και διάδοσης των φώτων του πολιτισμού στην ανθρωπότητα κτλ.

5. Αυτή η σχέση αποστροφής που καλλιεργεί μέχρι σήμερα το σχολείο για την αρχαία γλώσσα και σκέψη δεν είναι τυχαίο γεγονός αλλά συνειδητή ιδεολογική επιλογή αποκλεισμού των νέων πολιτών από τη γόνιμη κριτική ανάγνωση των ιδεών του αρχαίου ελληνικού (και φυσικά του ρωμαϊκού) πολιτισμού.

6. Τον αποκλεισμό αυτό επιβάλλουν αναλυτικά προγράμματα και εγχειρίδια που φαντάζουν σύγχρονα αλλά στην ουσία είναι παιδαγωγικά απαράδεκτα, γι’ αυτό και διατηρούνται επί δεκαετίες ή αναπαράγονται από πρόσωπα και μηχανισμούς που σήμερα κόπτονται για τα Αρχαία Ελληνικά, ενώ τα ίδια ευθύνονται για τη δραματική υποβάθμιση του μαθήματος, αφού επί τόσα χρόνια δεν παρουσίασαν ένα ενδιαφέρον διδακτικό υλικό ή μια στοιχειώδη σύγχρονη διδακτική πρόταση. Όλοι γνωρίζουμε ποιοι είναι αυτοί, έχουν ονοματεπώνυμο και συνεχίζουν να προβάλλονται ως ειδικοί για τη σωτηρία της γλώσσας και της εθνικής πορείας!

Υπάρχει λοιπόν κάποια πρόταση ή θα συνεχίσουμε να αλληλοκατηγορούμαστε και να ζητάμε να μείνουν όλα όπως είναι ή απλά να αλλάξουν οι ώρες;

Δίκαια απαιτεί κάτι παραπάνω από αυτά ο καλόπιστος αναγνώστης, ο μαθητής, ο εκπαιδευτικός της πράξης!

Η πρότασή μας παρουσιάζεται για να αποτελέσει αντικείμενο προβληματισμού και διαλόγου και έχει τους παρακάτω άξονες:

⒈ Οι τρεις ώρες των Αρχαίων Ελληνικών από το πρωτότυπο στο Γυμνάσιο διατίθενται ως εξής:

► μία ώρα για την άνετη και ουσιαστική παραγωγή λόγου στην τάξη στη νεοελληνική γλώσσα

► μία ώρα για την ένταξη της ρητορικής και της δημιουργικής γραφής στο Γυμνάσιο, με ποικιλία γραπτών και προφορικών δραστηριοτήτων και

► μία ώρα για τη διδασκαλία του λεξιλογίου μέσα από λέξεις και μικρά κείμενα των παλαιότερων μορφών της γλώσσας ώστε ο μαθητής να παρακολουθεί τη γέννηση, την πορεία, την εξέλιξη και τη χρήση των λέξεων.

Οι αλλαγές αυτές προϋποθέτουν την παραγωγή νέου διδακτικού υλικού και φυσικά την ουσιαστική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών.

⒉ Ανανεώνεται το μάθημα της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας σύμφωνα με την εξαιρετική πρόταση του καθηγητή Φάνη Κακριδή την οποία προσυπογράφουμε.

⒊ Δημιουργούνται πειραματικά κλασικά Λύκεια με σύγχρονα προγράμματα κατά τα πρότυπα π.χ. των αντίστοιχων ιταλικών Λυκείων ή άλλων ευρωπαϊκών σχολείων τα οποία απευθύνονται σε όλους τους μαθητές του Λυκείου και παρέχουν γνώση που συνδέεται με όλες τις επιστήμες και τέχνες και όχι μόνο με τη γλώσσα. Στους μαθητές αυτών των σχολείων δίνονται ποικίλα κίνητρα επιβράβευσης της επιλογής τους (υποτροφίες, αυξημένα μόρια για εισαγωγή σε σχολές των ΑΕΙ κτλ).

⒋ Ιδρύεται στην Αθήνα (με παραρτήματα σε όλες τις περιφέρειες της χώρας) Διεθνές Ινστιτούτο Κλασικών Σπουδών ως πρότυπο ερευνητικό κέντρο μελέτης και προβολής του αρχαίου ελληνικού και ρωμαϊκού πολιτισμού.

Αυτές είναι οι πρώτες ταπεινές προτάσεις μας για μια διαφορετική επαφή των σημερινών νέων με την αρχαία γλώσσα και σκέψη.

Σίγουρα υπάρχουν και άλλες πολύ πιο πρωτότυπες και ενδιαφέρουσες από αυτές.

Μία στάση μόνο δεν δικαιολογείται: η ένοχη σιωπή και οι άναρθρες κραυγές να μείνουν όλα όπως είναι γιατί έτσι μας βολεύει, αδιαφορώντας για τις συνέπειες στους μαθητές, ή το πιο δυσάρεστο: να συνεχιστούν οι θρήνοι και ολολυγμοί ότι απειλούνται πάλι η γλώσσα μας και η εθνική μας ταυτότητα από ποικίλες δυνάμεις.

Έλεος πια! Μας το επαναλαμβάνει μονότονα τόσα χρόνια ο Κ.Π. Καβάφης:

«Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας, τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,

αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου, αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου»

*αναπληρωτή καθηγητή στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, διευθυντή του περιοδικού «Νέα Παιδεία»
*************************************************
Γ.

Για τη διδασκαλία των αρχαίων

Ανάμεσα στους υπερασπιστές της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών συνωστίζονται αρχαιόπληκτοι, ήπιοι ή συνειδητοί φασίστες, βλαμμένοι που νομίζουν ότι άμα αθροίσεις τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου θα βρεις το ύψος της πυραμίδας του Χέοπα ή το ουρικό οξύ του Σωκράτη, και πολλοί ακόμη των οποίων τα επιχειρήματα δεν έχουν καμία σημασία. Την αναίρεση αυτών των μύθων έχει αναλάβει με κατεδαφιστική μεθοδικότητα ο Νίκος Σαραντάκος. Νομίζω ότι δεν τελειώνει εκεί η συζήτηση

του Κωνσταντίνου Πουλή

 

Πηγή: thepressproject.gr

Περισσότερον ήθελ’ ωφελήσειν το γένος σήμερον
 όστις καίει παρά όστις γράφει Γραμματικάς
Αδ. Κοραής, 1805

Ποιο θα ήταν ένα πιο πειστικό κατ’ εμέ επιχείρημα υπέρ της διδασκαλίας των αρχαίων από το πρωτότυπο; Ούτε η μαθηματική δομή, ούτε η λογική των αρχαίων, ούτε η άδολη δόξα των προγόνων. (Την τελευταία προτάσσει δυστυχώς και ο Κακριδής ) Τότε; Η απλή επιθυμία να μην κλωτσήσει ένας άνθρωπος που μιλάει σήμερα ελληνικά την ευκαιρία να ασκηθεί στις δεξιότητες που θα του επιτρέψουν να διαβάσει τα αριστουργήματα της αρχαίας γραμματείας στο πρωτότυπο με πολύ λιγότερο κόπο από άλλους. Κάθε εκμάθηση γλώσσας απαιτεί δουλειά αποστήθισης, λεξιλογίου και γραμματικής, που είναι άχαρη και πληκτική, αλλά συνιστά ταυτοχρόνως το κλειδί του παραδείσου. Όπως μαθαίνει κανείς δυο λέξεις στα ισπανικά και τρέχει να πιάσει τον Θερβάντες για να διαβάσει με το λεξικό τις πρώτες αράδες του Δον Κιχώτη.
 

 Πολλοί άνθρωποι σε όλον τον κόσμο (όλο και λιγότεροι από τη δεκαετία του ’70 και μετά) διανύουν μια τεράστια απόσταση για να μάθουν αυτή τη γλώσσα και να γευτούν τους καρπούς αυτής της γραμματείας. Εμείς πώς δυσπιστούμε απέναντι σε ένα (συγκριτικά) μικρό βήμα που χρειάζεται; Διότι, χωρίς να ακολουθήσουμε τις ανοησίες για το πώς τα αρχαία είναι εύκολα και οικεία και ήδη γνωστά, που είναι και αντιφατικές ως προς το ίδιο το αίτημα να διδάσκονται, το γεγονός παραμένει: Η εκμάθηση των αρχαίων είναι ευκολότερη για τους σημερινούς Έλληνες, όπως και η εκμάθηση των νέων ελληνικών είναι ευκολότερη για τους ξένους κλασικούς φιλολόγους. (Ελπίζω ότι μπορούμε να τα δεχτούμε αυτά χωρίς να χρειαστεί να τα συνοδεύσουμε με ολόκληρη την πολιτική αφήγηση της αδιάσπαστης συνέχειας). Συνεπώς, πώς αποφασίζει κανείς να γυρίσει την πλάτη του σε αυτό το θαύμα; Επειδή το ζητούν και οι εθνικιστές;
 

Από τις αντιρρήσεις, διαλέγω αυτές που με προβληματίζουν περισσότερο. Διδασκαλία από μετάφραση: Το επιχείρημα που εξηγεί ότι οποιοδήποτε κείμενο μπορεί να διαβαστεί και από μετάφραση είναι παλαιότατο. Αυτό ισχύει γενικά. Θα μπορούσε να ισχύει για όλες τις λογοτεχνίες, και ακριβώς αυτό ισχυρίζεται προκλητικά ο Φοίβος Παναγωτίδης («Μίλα μου για γλώσσα», Π.Ε.Κ.) λέγοντας ότι «Τίποτε δεν αντικαθιστά μια καλή μετάφραση»! Αυτό σημαίνει άραγε ότι κανείς ποτέ δεν ευχαριστήθηκε μια ανάγνωση από το πρωτότυπο ή ότι, όταν προχωρήσει κανείς, η γλωσσομάθεια έχει νόημα, αλλά στα πρώτα βήματα είναι μια ανοησία; Ή ότι η γλωσσομάθεια είναι σπορ αυστηρά γλωσσολογικής απόλαυσης, όχι λογοτεχνικής;
 

 Διαβάζουμε από μετάφραση τη λογοτεχνία των γλωσσών που αγνοούμε, γιατί «Από το ολότελα, καλή και η Παναγιώταινα». Το ερώτημα είναι γιατί να στερηθούμε αυτοβούλως την απόλαυση της ανάγνωσης στο πρωτότυπο, σε μια περίπτωση που κατά τεκμήριο σημαντικότατα έργα γράφτηκαν σε μια γλώσσα που βρίσκεται συγκριτικά δίπλα μας. Αρχικά ψελλίζοντας, στη συνέχεια ίσως κατανοώντας περισσότερα. Όχι όσα κατανοεί ο ειδικός μελετητής, αλλά τόσα ώστε να αξίζει τον κόπο.
 

Το επόμενο αντεπιχείρημα είναι η μαρτυρία κάποιων καθηγητών που έχουν διδάξει αρχαία στην τάξη. Έχω την εντύπωση ότι οι κακές εμπειρίες τους δεν λύνουν οριστικά το ζήτημα. Το επιχείρημα σύμφωνα με το οποίο η διδασκαλία των αρχαίων έχει αποτύχει δεν είμαι σίγουρος ότι είναι τόσο πειστικό. Το σχολείο αποτυγχάνει, πολύ συχνά. Δεν αφορά μόνο τα αρχαία αυτό. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι η διδασκαλία των νέων ελληνικών περιλαμβάνει τους λιγοστούς τονικούς κανόνες του μονοτονικού συστήματος. Παρ’ όλ’ αυτά, το ποσοστό των χρηστών του μονοτονικού που εφαρμόζει τον κανόνα με βάση τον οποίο «τονίζονται οι αδύνατοι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών όταν στην ανάγνωση υπάρχει περίπτωση να θεωρηθούν εγκλιτικές» είναι εξαιρετικά χαμηλό, ίσως ακόμη και μεταξύ φιλολόγων. Θεωρώ λοιπόν ότι είναι λαθροχειρία να ισχυρίζεται κανείς ότι το σχολείο αποτυγχάνει ειδικά στη διδασκαλία των αρχαίων.
 

Οι ανάγκες της πολεμικής όμως απαιτούν να ειπωθεί ότι τα αρχαία όχι μόνο δεν βοηθούν στη βελτίωση των νέων ελληνικών, αλλά ότι επιδεινώνουν την κατάσταση, γιατί ο μαθητής μπερδεύεται. Θεωρείται ότι πρόκειται για διαφορετικές μορφές της ίδιας γλώσσας, γι’ αυτό καλύτερα να προστατεύονται οι μαθητές (όπως οι Ισπανοί από τα Πορτογαλικά, οι Γερμανοί από τα Ολλανδικά;),  για να μην κάνουν λάθη φτιάχνοντας υβριδικούς τύπους.
 

Ο διαχωρισμός των αναγνωστών της αρχαίας λογοτεχνίας ανάμεσα σε αυτούς που την προσεγγίζουν μέσα από μεταφράσεις και εκείνους που την προσεγγίζουν από το πρωτότυπο είναι σαφής και ιεραρχικός. Οι πρώτοι αντιμετωπίζονται από τους φιλολόγους με συγκατάβαση. Μάλιστα, οφείλω να πω ότι μου προκαλεί μια μικρή ενόχληση η υπεροψία με την οποία όσοι αμφισβητούν τη σημασία της διδασκαλίας των αρχαίων δεν παύουν να επιδεικνύουν την αρχαιομάθειά τους διορθώνοντας τα λάθη διαφόρων ερασιτεχνών αρχαιομαθών. Θεωρούν ότι πετυχαίνουν χτύπημα νοκ άουτ, έτσι, εκθέτοντας τον εξυπνάκια που νομίζει ότι ξέρει αρχαία αλλά δεν ξέρει. Στην πραγματικότητα αποδεικνύουν το αντίθετο. Αντλούν από την παμπάλαιη παράδοση που θέλει τον γνώστη της αρχαίας να κυριαρχεί και να επαίρεται, ειρωνευόμενος τον δυστυχή αμόρφωτο, εξ ου και η χαιρεκακία με την οποία διορθώνουν την ερασιτεχνική αρχαιομάθεια των πληβείων.
 

Ωστόσο, ας μου επιτραπεί να παρατηρήσω ότι δεν πρόκειται για ανταγωνισμό. Η ερασιτεχνική ενασχόληση μπορεί να είναι πηγή μεγάλης ευχαρίστησης (Ο ερασιτεχνισμός είναι από τα λίγα αντικείμενα για τα οποία μπορώ να μιλήσω με αξιώσεις ειδικού). Δεν γνωρίζω λαϊκό μουσικό που να μην αποθαρρύνει τον επίδοξο μαθητή της μουσικής. Αυτό όμως λέει περισσότερο για την τάση του σιναφιού να περιχαρακώνεται, και λιγότερα για τη μουσική.
 

Είναι δυνατόν να εξαιρέσει κανείς την πολιτική διάσταση; Σε όλη την Ευρώπη, η «γραμματικοποίηση» των γλωσσών, η κωδικοποίηση και διδασκαλία τους με βάση τη γραμματική και το λεξικό, σχετίζεται με ένα πρόγραμμα εθνικής διαπαιδαγώγησης, σε άμεση συνάφεια με την εμφάνιση εθνικών κρατών από τον 15ο ως τον 17ο αιώνα. (Βλ. το κεφάλαιο Οι τύχες της αρχαίας ελληνικής, στο βιβλίο της Ιστορίας της Ελληνικής Γλώσσας του ΙΝΚ). Συνδέεται η διδασκαλία των αρχαίων με τον «εθνικό φρονηματισμό» που αναφέρει ο Κονδύλης; Βεβαίως. Συνδέεται αναγκαστικά; Νομίζω πως όχι. Να εξηγηθώ:
 

Αν κανείς διαφωνεί ως προς το διαπιστωτικό κομμάτι για τη σχέση γλώσσας και έθνους, αν πει ότι αυτό δεν έγινε ποτέ, θα έχει άδικο. Αν νομίζει ότι είναι εύκολο να παρακάμψει αυτό το περιβάλλον με την άδολη αγάπη του για τα αρχαία, απατάται. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον συζητούμε, είναι φανερό. Είναι φανερό από το ίδιο το γεγονός ότι είναι αδύνατο να πεις ότι είναι τρέλα ο Έλληνας μαθητής να σνομπάρει το συγκριτικό πλεονέκτημα που διαθέτει κατά την εκμάθηση αρχαίων και να μην το αξιοποιήσει, χωρίς να σε ταυτίσουν με τον Πάνο Καμμένο που οργανώνει αποκριάτικη φιέστα αρχαιοελληνικής περηφάνιας στη Σαλαμίνα. Ας μου επιτραπεί όμως να επιμείνω. Αυτό σημαίνει ότι είναι αδύνατο να διατυπωθεί ένα επιχείρημα υπεράσπισης της διδασκαλίας από το πρωτότυπο σε άλλη βάση; Αυτό το θεωρώ λογικό άλμα.
 

Το συνδετικό νήμα που συνέχει την αρθρογραφία μου εσχάτως είναι η γκρίνια εναντίον του ΣΥΡΙΖΑ, και δεν θα ήθελα να βγω από τη σειρά μου. Επειδή η θέση των αρχαίων στην εκπαίδευση είναι ένα εξόχως πολιτικό θέμα, ο ΣΥΡΙΖΑ ξέρει πως μπορεί να προσφέρει τροφή στο αριστερό κοινό στα ζητήματα που δεν άπτονται της οικονομικής του πολιτικής, που είναι πια κάπως δύσκολο να τη σερβίρει. Ή έμφαση αυτή είναι λοιπόν αναμενόμενη και εύλογη. Όμως η ιστορία του γλωσσικού μας ζητήματος δείχνει ότι διάφορες απόψεις είχαν πολύ συχνά την ιδιότητα να αλλάζουν στρατόπεδα. Αναφέρονται ως χαρακτηριστικότερα παραδείγματα το ότι το ΚΚΕ μίλησε αρχικά στην καθαρεύουσα και ο Μεταξάς υπήρξε υπερασπιστής της δημοτικής. Χωρίς να μπούμε σε λεπτομέρειες, φαντάζομαι ότι η κοινοτοπία πως τα πάντα είναι πολιτική δεν θα πρέπει να μας εμποδίσει από το να σκεφτούμε και εκτός των ήδη διαμορφωμένων στρατοπέδων.