O homo economicus δεν ήταν και τόσο sapiens
Από τα διανοητικά θαύματα στις τραγωδίες
Του Θανάση Bασιλείου
Η Καθημερινή, 26/6/2012
Γιατί τα οικονομικά δεν προσαρμόστηκαν στις εξελίξεις; Γιατί η
οικονομική επιστήμη και κυρίως γιατί η επιστημονική κοινότητα απέτυχε να
αντιληφθεί την επερχόμενη τραγωδία; Γιατί όσοι έβλεπαν την επερχόμενη
καταστροφή παραγκωνίστηκαν ή αντιμετωπίστηκαν ως Κασσάνδρες; Γιατί
αδυνατούσαν για χρόνια οι οικονομολόγοι να διαμορφώσουν μια ενιαία
γλώσσα και, κυρίως, γιατί αδυνατούν σήμερα να διατυπώσουν μια πρακτική
στη βάση αναγκαίων συνθέσεων, προκειμένου να δρομολογηθεί μια
αδιαμφισβήτητη πορεία εξόδου από την κρίση; Γιατί αγνοούν πεισματικά την
πραγματικότητα, και κυρίως γιατί υπερασπίζονται πεισματικά τόσο ακραίες
κι αδιέξοδες θέσεις;
Από την ευφορία στον πανικό
Ο
συγγραφέας, συντάκτης του οικονομικού τμήματος της «Κ», κατασκεύασε
έναν επίκαιρο οδηγό για την κατανόηση της πολυδιάστατης οικονομικής
κρίσης. Στο βιβλίο του πραγματοποιεί μια άκρως διαφωτιστική ιστορική
αναδρομή στην εξέλιξη της οικονομικής σκέψης. Παραθέτει ένα είδος
οικονομικής ιστορίας -στη βάση της πλέον κλασικής βιβλιογραφίας, όπως π.
χ. το «The Worldly Philosophers» του R. Heibroner, το «The Theory of
the Leisure Class» του Thorstein Veblen ή το «Ο μεγάλος μετασχηματισμός»
του Karl Polanyi- προκειμένου να δείξει πώς από τον υπέροχο κόσμο του
πατέρα -θεμελιωτή Adam Smith, οδηγηθήκαμε στην καταραμένη «στιγμή
Minsky», στον κλονισμό, στον άτακτο πανικό και στην κατάρρευση και, άρα,
στην ανάγκη σταθεροποίησης της ασταθούς οικονομίας.
Η αποτυχία
του homo economicus, του εγωιστικού εκείνου πλάσματος που κυκλοφορεί
εκεί έξω, που πρωταγωνιστεί στη σκηνή του νεοκλασικού υποδείγματος, που η
καρδιά του είναι σαν ένα μηχάνημα που καταγράφει επιθυμητές
χρησιμομονάδες και δυσάρεστες αντιχρησιμότητες, αποτελεί ένα είδος
διανοητικής τραγωδίας.
Η εκτροπή των οικονομικών, υποστηρίζει ο
Γιάννης Παπαδογιάννης, δεν είναι απλά μια υπόθεση ορισμένων υπερβολικά
έξυπνων ανθρώπων που είχαν την ατυχία να ακολουθήσουν και να επενδύσουν
διανοητικά σε ορισμένες πολύ λανθασμένες ιδέες. Η επιστήμη και η
αναζήτηση της γνώσης δεν πήγασαν μόνον από την αγάπη προς τη μάθηση.
Ενίοτε, συνδυάστηκαν με την ισχύ και την εξουσία. Αρκετοί διαπρεπείς
επέλεξαν αυτή την αδιέξοδη πορεία καθώς συνδέθηκαν με ισχυρά πολιτικά
και επιχειρηματικά συμφέροντα. Δεν είναι τυχαίο που η επιστήμη και η
σύγχρονη οικονομική θεωρία -εκτός από τις προφανείς περιπτώσεις ανοησιών
υψηλού επιπέδου- χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου να νομιμοποιήσουν σε
ιδεολογικό επίπεδο την εφαρμογή αδιέξοδων πολιτικών, που όμως εδραιώνουν
και εξυπηρετούν μερίδα ισχυρών συμφερόντων.
Στην πρώτη ενότητα, ο
συγγραφέας ξεκινά από τη Βιομηχανική Επανάσταση, τους πρωτοπόρους
φιλοσόφους του πλούτου και τις θεωρίες των πρώτων ακαδημαϊκών και, στη
δεύτερη ενότητα, επικεντρώνεται στις οικονομικές κρίσεις που, από το
1600 έως σήμερα, ακολούθησαν μια εκπληκτικά παρόμοια πορεία διαψεύδοντας
κάθε φορά την εδραία πεποίθηση ότι «αυτή τη φορά είναι διαφορετικά».
Στην
τρίτη ενότητα, ο Παπαδογιάννης παρουσιάζει ευρήματα επιστημών όπως η
Νευροεπιστήμη, η Ανθρωπολογία, η Κοινωνιολογία κ. λπ., που ανατρέπουν
την εξιδανικευμένη εικόνα που έχουμε για τις δυνατότητες και τις γνώσεις
μας ως άτομα και ως κοινωνία. Εξηγεί με απλό και κατανοητό τρόπο γιατί η
τυφλή, σχεδόν θρησκευτική, πίστη στην οικονομική ορθοδοξία, η
προσκόλληση στην απόλυτη ορθολογικότητα του κατασκευασμένου homo
economicus, της ιδεατής ισορροπίας, της υπεροχής της ελεύθερης αγοράς κ.
λπ. Στην τέταρτη ενότητα ο συγγραφέας περιγράφει την πτώση του homo
economicus. Αντιπαραθέτει τις ακλόνητες πεποιθήσεις της οικονομικής
επιστήμης με τη σημερινή πολυσύνθετη και χαοτική πραγματικότητα της
παγκοσμιοποιημένης οικονομίας και εξηγεί πώς και γιατί τα οικονομικά
απομακρύνθηκαν βαθμιαία από την καθημερινότητα και την κοινωνία.
Νεοκλασικά υποδείγματα
Ο
Παπαδογιάννης, όπως και οι περισσότεροι επικριτές της νεοκλασικής
σχολής, υπενθυμίζει όρια, γνωστικές και πραγματικές ψευδαισθήσεις,
υπογραμμίζει θεωρητικές, συλλογικές αλλά και ατομικές ατέλειες ή
αρρυθμίες. Υποστηρίζει ότι οι νεοκλασικοί οικονομολόγοι παραμέρισαν από
τον ορίζοντά τους σημαντικά ζητήματα της σύγχρονης οικονομικής θεωρίας,
όπως το θέμα της οικονομικής δυναμικής και των οικονομικών διακυμάνσεων,
ότι ασχολήθηκαν ελάχιστα με την ανάλυση των αιτίων της ανεργίας και της
οικονομικής ύφεσης και ότι, τέλος, αγνόησαν την ιστορική διαδικασία
συγκέντρωσης του κεφαλαίου και τη δημιουργία των μεγάλων επιχειρήσεων
που νοθεύουν τον ανταγωνισμό.
Η νεοκλασική οικονομική εστιασμένη
στις ορθολογικές επιλογές ανύπαρκτων ατόμων που δρουν σε μια ανύπαρκτη
πλήρως ανταγωνιστική αγορά, αποκομμένη από την κοινωνία και την ιστορία,
ως δογματική ιδεολογία προσέφερε το αναγκαίο θεωρητικό υπόβαθρο που,
μετά το 1980, οδήγησε στην κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού. |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου