ΣΤΑ ΧΝΑΡΙΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ

ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ

Όπως διασώθηκαν την περίοδο της δικτατορίας…

       

        Την Τετάρτη 16 Νοεμβρίου 2011, ώρα 21.00΄, στην αίθουσα Θεάτρου του Βαφοπούλειου Πνευματικού Κέντρου, θα πραγματοποιηθεί η εκδήλωση «Τα τραγούδια της εξορίας».     

        Παρουσιάζονται από τον 

Κυριάκο Υψηλάντη, εξόριστο στο Λακκί Λέρου.

       

        Στην εκδήλωση συμμετέχουν:

        Κυριάκος Υψηλάντης - ακορντεόν

        Θανάσης Βαλαβάνης - μπουζούκι, μπαγλαμά

        Παναγιώτης Κούλελης - κιθάρα, τραγούδι

        Βάσω Βασιλειάδου - τραγούδι

        Μπάμπης Μπελόκας - μπουζούκι, μπαγλαμά

Η είσοδος είναι ε λ ε ύ θ ε ρ η για το κοινό.
*****************************************************************

 ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ

[Αναδημοσίευση από την ιστοσελίδα του ΣΥΡΙΖΑ Βύρωνα]

Του Κυριάκου Υψηλάντη, πολιτικού  εξόριστου της Χούντας 

στη Γυάρο και τη Λέρο,  πανεπιστημιακού

Στην περίοδο 1967-1971 γράφτηκαν (στίχοι και μουσική) και τραγουδήθηκαν από αγωνιστές πολιτικούς κρατούμενους της ίδιας περιόδου δεκαέξι τραγούδια, στα στρατόπεδα Λακκί και Παρθένι της Λέρου. Υπάρχει CD, πιστό αντίγραφο της παράνομης ηχογράφησης (με φορητό μαγνητόφωνο) που έγινε στο στρατόπεδο πολιτικών κρατουμένων στο Παρθένι της Λέρου στα τέλη του 1970-αρχές 1971. Τους στίχους των τραγουδιών που περιέχονται σε αυτό έγραψε, στο μεγαλύτερο μέρος, ο Πειραιώτης Νίκος Δαμίγος και τη μουσική ο Χρήστος Λουρετζής, στο στρατόπεδο πολιτικών κρατουμένων στο Λακκί της Λέρου. Οι στίχοι δύο τραγουδιών γράφτηκαν με συνεργασία των Ν. Δαμίγου και Χ. Λουρετζή, ενώ από ένα τραγούδι έγραψαν οι Χ. Λουρετζής, Γανιάρης και Σεβαστάκης. Οι στίχοι του τελευταίου τραγουδιού, με τίτλο "Η μάνα του παράνομου", ανήκουν στον Ν. Δαμίγο και γράφτηκαν για τον αγωνιστή Γιάννη Χαλκίδη, μέλος των "Λαμπράκηδων", που δολοφονήθηκε εν ψυχρώ στη Θεσσαλονίκη από ασφαλίτες στις 5 Σεπτεμβρίου 1967, στη διασταύρωση των οδών Φιλελλήνων και Κωνσταντινουπόλεως, ενώ προσπαθούσε να διαφύγει τη σύλληψη, ήδη τραυματισμένος από τα πυρά των οργάνων της Χούντας. Η μουσική αυτού του τραγουδιού γράφτηκε από τον Κ. Υψηλάντη το 1969, επίσης στο Λακκί.

Τα τραγούδια αυτά, μαζί με άλλα, γέμιζαν τις ψυχαγωγικές μουσικές μας εκδηλώσεις, που γίνονταν όποτε επιτρέπαν οι αρχές "ασφαλείας" τη χρήση των μουσικών μας οργάνων και δεν μας τα στερούσαν. Έπαιζαν και τραγουδούσαν: μαντολίνο: Χ. Λουρετζής~ μπουζούκι: Γιώργος Παπαλόπουλος από τον Εύοσμο Θεσσαλονίκης~ κιθάρα: Ν. Δαμίγος και Τάσος Θεοδωρίδης από τον Πειραιά~ ακκορντεόν: Κ. Υψηλάντης από την Θεσσαλονίκη~ ντραμς: Γιάννης Κρανάκης από τις Συκιές της Θεσσαλονίκης~ τραγούδι: Χ. Λουρετζής, Ν. Δαμίγος, Σταύρος Σκουρτόπουλος από τη Θεσσαλονίκη, Θανάσης Λαδάς από τις Συκιές της Θεσσαλονίκης, Τ. Θεοδωρίδης, Παναγιώτης Καζάκος από την Καλαμαριά.

Στο ηχητικό αυτό ντοκουμέντο, που σώθηκε χάρη στην επιμονή του Ν. Δαμίγου και στην κατανόηση που έδειξε ο Χαρίλαος Φλωράκης (παραχώρησε για την ηχογράφηση το παράνομο μαγνητόφωνο) ακούγονται οι φωνές του Μήτσου Στολίδη του Νίκου Δαμίγου και του Χρήστου Λουρετζή να προλογίζουν την εκτέλεση κάθε τραγουδιού. Τραγουδούν ο Ν. Δαμίγος και ο Χ. Λουρετζής. Κάποιες διακοπές σε ένα-δυο τραγούδια οφείλονται στο ότι τη στιγμή της εγγραφής ο σκοπός χωροφύλακας πέρασε πολύ κοντά από το καλύβι όπου συντελούνταν η "συνωμοσία", και έτσι οι μεν καλλιτέχνες συνεχίζουν να άδουν, ενώ το μαγνητόφωνο παύει να λειτουργεί και εξαφανίζεται μέχρι που περνάει ο κίνδυνος.

Το τραγούδι με τίτλο "Το Κάστρο" ήταν για αρκετά χρόνια το εναρκτήριο μουσικό σήμα των εκπομπών του παράνομου ραδιοφωνικού σταθμού "Φωνή της Αλήθειας". Το τραγούδι αυτό όπως και τα "Καρτέρα με" και "Σύρμα αγκάθι" δεν έχουν διασωθεί από την παράνομη ηχογράφηση, έχουν όμως αντιγραφεί στο CD από δίσκο βινυλίου 45 στροφών, όπου παίζει μαντολίνο και τραγουδάει, συνοδεία ορχήστρας, ο Χ. Λουρετζής.

Από τα τραγούδια αυτά τα τρία που ακολουθούν (όπως και τα περισσότερα από τα υπόλοιπα) περιγράφουν ή/και καταγράφουν με σχετική πληρότητα, και οπωσδήποτε με χιούμορ και γενναιότητα, τις συνθήκες άφιξης και διαβίωσης στα στρατόπεδα των κρατουμένων, καθώς και τους καημούς τους.

Η όποια καλλιτεχνική αξία των τραγουδιών αυτών μπορεί να αποτιμηθεί από ειδικούς, όμως η μεγάλη αξία τους έγκειται στον ρόλο που έπαιξαν την εποχή που δημιουργήθηκαν. Εμψύχωσαν και ενθάρρυναν τους αγωνιστές και αύξησαν τη θέληση και την αντοχή τους στις δοκιμασίες που τους υπέβαλλε και επέβαλλε η χούντα.

Ο "Νικολός", λοιπόν, μας αφηγείται τραγουδιστά την άφιξη των κρατουμένων στη Γυάρο, που γινόταν πάντα βράδυ. Εκεί, στην ακροθαλασσιά, γινόταν πρώτα η απαραίτητη καταμέτρηση από τους χωροφύλακες, δίνονταν στους κρατούμενους ένα αχυρόστρωμα και λίγο ψωμί και στη συνέχεια οδηγoύνταν στα αντίσκηνα ή στο κτίριο της φυλακής.

Ο Νικολός

(στίχοι Ν. Δαμίγου)

Μια νυχτιά σκοτάδι πίσα τον αδειάσανε γιαλό

αλαφρύς του 'πανε να 'σαι, σου το λέμε για καλό.

Βρε Νικολό, βρε Νικολό,

σου το λένε για καλό.

Εκεί δα στ' ακροθαλάσσι δίχως μιαν ανασεμιά

τον προγκήξαν οι χουγιάστρες να μπει στη γραμμή με βια.

Βρε Νικολό, βρε Νικολό,

μην αργείς παρακαλώ.

Στην αράδα νάτος στέκει, έτοιμος να μετρηθεί

κουραμάνα για να πάρει κι άχυρο να κοιμηθεί.

Νοικοκυρέψου Νικολό,

μην αργείς παρακαλώ.

Ένα πιάτο, μια κουβέρτα, κύπελλο για το νερό

για μαχαίρι ζούλα φτιάχνει κάποιο τσέρκι κοφτερό.

Σιωπητήριο Νικολό,

τσιμουδιά παρακαλώ.

Στο τσαντίρι ξάπλα τώρα ήσυχος αναζητεί

πέρασε φουρτούνες, μπόρες, τελευταία θα 'ν' αυτή(;)

Βρε Νικολό βρε Νικολό,

όρτσα κόντρα στον καιρό.

Τον Σεπτέμβρη του 1967 οι κρατούμενοι της Γυάρου μεταφέρθηκαν στο Λακκί και στο Παρθένι της Λέρου. Δύο στρατόπεδα με άθλιες εγκαταστάσεις, περικυκλωμένες με συρματόπλεγμα κα με σκοπιές. Γύρω στο Μάη του 1968, ύστερα από επανειλημμένες πιέσεις και διαμαρτυρίες των κρατουμένων στο Λακκί, επετράπη η έξοδος τους από το σύρμα κάτω από την αυστηρή επιτήρηση της φρουράς για μία ώρα και σε μικρή έκταση στην παραλία μπροστά στο στρατόπεδο. Σ' αυτή την έξοδο άλλοι από τους κρατούμενους έκαναν μπάνιο στη θάλασσα, άλλοι ψάρευαν, ενώ άλλοι βολτάριζαν ή κάθονταν στην ακροθαλασσιά. Με τη λήξη της ωριαίας αυτής εξόδου οι φρουροί άρχιζαν τα σφυρίγματα με τις σφυρίχτρες τους για να μπουν οι κρατούμενοι πάλι μέσα στο σύρμα. Όλη αυτή την εικόνα μάς τη δίνει με πολύ χιούμορ ο Ν. Δαμίγος με τους στίχους του τραγουδιού "Σφύριξε".

Σφύριξε (Η σφυρίχτρα made in USA)

(στίχοι Ν. Δαμίγου)

Σφύριξε, σφύριξε

με σφυρίχτρα made in U.S.A.

ο φρουρός μού λέει αργούσα.

Τρέχω να 'μπω μες στο σύρμα

Κι ας παιζογελάει το κύμα

δέκα μέτρα παρά κει

διάτα είναι χουντική.

Σφύριξε, σφύριξε

με σφυρίχτρα made in U.S.A.

ο φρουρός μου λέει αργούσα.

Φεύγω για να μη μαυρίσω

κι απ' τον ήλιο αρρωστήσω

το γαλάζιο ουρανό

μες στο σύρμα για να μπω.

Σφύριξε, σφύριξε

με σφυρίχτρα made in U.S.A.

ο φρουρός μου λέει αργούσα.

Πω, πω, πω τι απονιά

Κυρ φρουρέ μου η πετονιά

μπερδουκλώθηκε και χάνω

το μοναδικό μου χάνο.

Σφύριξε, σφύριξε

ο φρουρός μου απανωτά

και μου λέει πονηρά:

Μία ώρα σ' έχω βγάλει

θ' ανατρέψεις τ' ακρογιάλι

Κουκουέ συνωμοτείς

με τα ψάρια συζητείς.

Όσο είναι πολιτικός κρατούμενος κανείς, περιμένει καθημερινά το πότε θα έρθει η στιγμή της απελευθέρωσής του. Έτσι, υπήρχαν περίοδοι κατά τις οποίες οι φήμες για επικείμενη απόλυση ήταν έντονες. Οι φήμες αυτές, βάσιμες ή αβάσιμες, είτε δημιουργούνταν από τους ίδιους τους κρατούμενους είτε έρχονταν απέξω. Συνήθως όταν πλησίαζαν οι γιορτές των Xριστoυγέννων ή του Πάσχα αναμένονταν "μέτρα επιείκειας" και τότε κυκλοφορούσε η φήμη ότι "επίκειται ξεμπούκα". Το τραγούδι ''Επίκειται'' περιγράφει επίσης με πολύ χιούμορ την εικόνα της σχετικής αναστάτωση ς που επικρατούσε στο Λακκί με την κυκλοφορία τέτοιων φημών.

Επίκειται

(στίχοι Ν. Δαμίγου)

Επίκειται επίκειται

τι λέξη μαγική

επίκειται κάποιο συμβάν

τό 'πανε στο Λακκί.

Τι ακριβώς επίκειται

ας μην καραδοκεί

της πείνας τα καρβέλια

γέμισαν το Λακκί.

Για κάποια πτώση λέγεται

της χούντας μαλακή

αλλιώτικα η μπόχα της

θάψτανε στο Λακκί.

Κι όμως κάτι επίκειται

ψου-ψου εδώ και κεί

στην κεφαλή μας ας ριχτεί

αρβύλα απ' το Λακκί.

Τόπανε πως επίκειται

ξεμπούκα ξαφνική

θα μ' άρεσε πάρα πολύ

ν' αδειάσει το Λακκί.

Κι άλλοι πάλι τονίζουνε

Ψιθυριστές κακοί

πως φέτος τα μπανάκια μου

θα κάνω στο Λακκί.

Επίκειται βοήθεια

μεγάλη στο Λακκί

σ' όλους θα δώσει ο Διεθνής

φανέλλα και βρακί