Rameau - Les Indes Galantes : το εμβληματικό έργο-ύμνος στην ειρηνική ζωή μέσα στη φύση λαών που «εκπολίτισε»(=αφάνισε) με τη βία η λευκή φυλή

O Ζαν Φιλίπ Ραμώ και οι «Άγριοι»

της Ανθούλας Δανιήλ

ΧΑΡΤΗΣ 19 {ΙΟΥΛΙΟΣ 2020}

 

hartismag.gr 

8–9 λεπτά

---

Ο Ζαν Φι­λίπ Ρα­μώ (Jean-Philippe Rameau, 1683 - 1764) υπήρ­ξε αρ­χι­μου­σι­κός στην αυ­λή του Λου­δο­βί­κου ΧV, σπου­δαί­ος θε­ω­ρη­τι­κός της μου­σι­κής στην επο­χή του και ήταν αυ­τός που δια­δέ­χτη­κε τον Jean Baptiste Lully, τον αγα­πη­μέ­νο αρ­χι­μου­σι­κό του Λου­δο­βί­κου XIV – αλ­λιώς του Βα­σι­λιά Ήλιου. Ήταν εκεί­νος που συ­νέ­θε­σε μου­σι­κή για το αρ­πί­χορ­δο (τσέ­μπα­λο ή κλει­δο­κύμ­βα­λο, έναν πρό­γο­νο του πιά­νου) μα­ζί με τον François Couperin. Στα 1722 έγρα­ψε μια ση­μα­ντι­κή πραγ­μα­τεία για την αρ­μο­νία, η οποία τον έκα­νε γνω­στό στον χώ­ρο του και στη συ­νέ­χεια έγρα­ψε πολ­λά έρ­γα με τα οποία έγι­νε διά­ση­μος σε όλη την Ευ­ρώ­πη και τα οποία του εξα­σφά­λι­σαν ση­μα­ντι­κή θέ­ση στο βά­θρο των με­γά­λων του εί­δους. Στα πε­νή­ντα του χρό­νια άρ­χι­σε να γρά­φει όπε­ρα. Εξε­λίσ­σο­ντας το εί­δος του Lully δέ­χτη­κε επι­θέ­σεις για τις με­τα­βο­λές που επέ­φε­ρε στην πα­ρα­δο­σια­κή αρ­μο­νία. Σι­γά σι­γά όμως γνώ­ρι­σε με­γά­λη επι­τυ­χία, με­τά ξε­χά­στη­κε και στις αρ­χές του 20oύ αι. επα­νήλ­θε στο προ­σκή­νιο.

Ζαν Φιλίπ Ραμώ(1683-1764)

Εμάς εδώ μας εν­δια­φέ­ρει ένα συ­γκε­κρι­μέ­νο έρ­γο Les Indes Galantes και ει­δι­κά το τέ­ταρ­το μέ­ρος του με τον τί­τλο «Les Sauvages». Το έρ­γο γρά­φτη­κε με αφορ­μή την επί­σκε­ψη του αρ­χη­γού των Ιν­διά­νων Agapit Chicagou και άλ­λων πέ­ντε αρ­χη­γών στο Πα­ρί­σι το 1725, οι οποί­οι έφτα­σαν για να υπο­βά­λουν τα σέ­βη τους στον Λου­δο­βί­κο, να δη­λώ­σουν τη φι­λία τους, με άλ­λα λό­για, να δη­λώ­σουν υπο­τα­γή.
Συ­γκε­κρι­μέ­να, οι Ιν­διά­νοι συ­να­ντή­θη­καν με το Λου­δο­βί­κο XV στις 25 Νο­εμ­βρί­ου του 1725 και ο Chicagou διά­βα­σε μία επι­στο­λή με την οποία δια­βε­βαί­ω­νε τον Γάλ­λο βα­σι­λιά για τη φι­λία του. Οι Ιν­διά­νοι με­τά την πα­ρά­δο­ση της επι­στο­λής χό­ρε­ψαν ενώ­πιον του βα­σι­λιά επι­κυ­ρώ­νο­ντας με τον χο­ρό τους τη φι­λία τους και την υπα­κοή τους στο στέμ­μα. Από τον χο­ρό τους ο Ρα­μώ εμπνεύ­στη­κε τη δι­κή του όπε­ρα-μπα­λέ­το, όπου, όπως φαί­νε­ται από τη χο­ρο­γρα­φία, ανα­πα­ρή­γα­γε ό,τι οι Ιν­διά­νοι έκα­ναν επί σκη­νής, οι Άγριοι (Les Sauvages).
Για την ιστο­ρία, η εγκα­τά­στα­ση των Ιν­διά­νων στο Ιλι­νόι έχει ηλι­κία 8.000 χρό­νων. Εκεί, στα δά­ση τα χλο­ε­ρά κα­τοι­κού­σαν πά­ρα πολ­λές φυ­λές ιθα­γε­νών που οι Ευ­ρω­παί­οι κα­τα­κτη­τές τους ονό­μα­σαν Ιν­διά­νους, νο­μί­ζο­ντας ότι έχουν φτά­σει στις Ιν­δί­ες. Οι Γάλ­λοι εξε­ρευ­νη­τές Μαρ­κέτ και Ζο­λιέ έφτα­σαν στο Ιλι­νόι στα 1673 και εί­χαν τον έλεγ­χο μέ­χρι το 1763. Με­τά πέ­ρα­σε στους Άγ­γλους μέ­χρι το 1863 και το 1818 έγι­νε κα­νο­νι­κή η 21η πο­λι­τεία των ΗΠΑ.

Επι­στρέ­φου­με στο μου­σι­κό έρ­γο. Όπως εί­πα­με εί­ναι όπε­ρα-μπα­λέ­το. Το έρ­γο όμως μας πα­ρα­δό­θη­κε σε με­τα­γρα­φή και για πιά­νο και για κι­θά­ρα και για με­γά­λη ορ­χή­στρα… Τον ει­κο­στό αιώ­να πα­ρου­σιά­στη­κε στην Opera-Comique. Στις 30 Μα­ΐ­ου 1925, 200 χρό­νια με­τά τη δη­μιουρ­γία του, έγι­νε νέα ενορ­χή­στρω­ση από τον Maurice Frigara με με­γά­λη επι­τυ­χία.
Πα­ρα­θέ­τω τους στί­χους από το ποι­η­τι­κό σώ­μα του συ­γκε­κρι­μέ­νου έρ­γου και τη με­τά­φρα­σή τους:

Forêts paisibles

Forêts paisibles,
Jamais un vain désir ne trouble ici nos cœurs.
S’ils sont sensibles,
Fortune, ce n’est pas au prix de tes faveurs.

(Chœur des sauvages):

Forêts paisibles,
Jamais un vain désir ne trouble ici nos cœurs.
S’ils sont sensibles,
Fortune, ce n’est pas au prix de tes faveurs.

Dans nos retraites,
Grandeur, ne viens jamais
offrir de tes faux attraits!
Ciel, tu les as faites
pour l’innocence et pour la paix.

Jouissons dans nos asiles,
Jouissons des biens tranquilles!
Ah! Peut-on être heureux,
Quand on forme d’autres vœux? »

Δάση ήσυχα, δάση ειρηνικά

Δάση ήσυχα, δάση ειρηνικά
Εδώ, τις καρδιές μας, ποτέ δεν τις αναστατώνει μι’ ανώφελη επιθυμία
Κι αν είν’ ευαίσθητες
δεν είναι χάρη στην εύνοιά σου, Τύχη

(το ίδιο επαναλαμβάνεται από τη Χορωδία των άγριων ινδιάνων)

Δάση ήσυχα, δάση ειρηνικά
Εδώ, τις καρδιές μας, ποτέ δεν τις αναστατώνει μι’ ανώφελη επιθυμία
Κι αν είν’ ευαίσθητες
δεν είναι χάρη στην εύνοιά σου, Τύχ

Σε τούτα τα δικά μας μέρη
τα μεγαλεία δεν έρχονται
προσφέροντας την ψεύτικη τη γοητεία τους
Ουρανοί τα έχετε φτιαγμένα
για να ‘ναι αθώα και ειρηνικά

Σε τούτα τα καταφύγιά μας ας χαρούμε
ας χαρούμε της γαλήνης τα καλά!
Αχ, πως θα μπορούσε να ‘μαστε ευτυχισμένοι
αν άλλα ευχόμασταν να γίνουν;

Αγα­πη­τέ ανα­γνώ­στη, κά­νε το κλικ εδώ,

στο Jean-Philippe Rameau, στο Les Indes galantes - Les sauvages και δες και άκου σε πό­σες δια­φο­ρε­τι­κές εκτε­λέ­σεις παί­ζε­ται το έρ­γο, δες και τα μπα­λέ­τα. Από­λαυ­σε εκεί­να τα ευ­ρω­παϊ­κά κα­λο­δι­δαγ­μέ­να σώ­μα­τα που υπο­δύ­ο­νται τους «Άγριους» κι έπει­τα κοί­τα­ξε εκεί­να με τους αλη­θι­νούς ραπ χο­ρευ­τές, τους μαύ­ρους, τους δυ­να­τούς, τους εξα­γριω­μέ­νους που δι­ψά­νε για δι­καιο­σύ­νη, για ισό­τη­τα και για αν­θρω­πιά.
Άν­θρω­ποι, διωγ­μέ­νοι από τη χώ­ρα τους, δη­λώ­νουν υπο­τα­γή στον νε­ο­φερ­μέ­νο ευ­ρω­παίο αφέ­ντη τους, σι­γά σι­γά χά­νουν τη γη τους, εξο­ντώ­νο­νται και, τέ­λος, εξα­φα­νί­ζο­νται. Όσοι επι­βί­ω­σαν, τε­λι­κά, αφο­μοιώ­θη­καν. Οι Ευ­ρω­παί­οι τους ονό­μα­σαν Άγριους αυ­τούς που ζού­σαν ευ­τυ­χι­σμέ­νοι στα ει­ρη­νι­κά δά­ση τους. Αυ­τοί εί­ναι οι «Άγριοι», Les sauvages, που όμως δεν εί­ναι άγριοι αλ­λά τους σκο­τώ­νουν στο δρό­μο σαν να ’τα­νε θη­ρία. Άλ­λοι, αρ­παγ­μέ­νοι από άλ­λη ήπει­ρο φτά­νουν εκεί αλυσ­σο­δε­μέ­νοι για να δου­λέ­ψουν για τους λευ­κούς αφέ­ντες μέ­σα σε άθλιες συν­θή­κες.
Σή­με­ρα στην Αμε­ρι­κή κα­τοι­κούν οι λευ­κοί άποι­κοι, οι ερυ­θρό­δερ­μοι, που εμείς απο­κα­λού­με Ιν­διά­νους –όσοι απέ­μει­ναν– που δεν εί­ναι Ιν­διά­νοι αλ­λά εί­ναι γνή­σιοι Αμε­ρι­κα­νοί και οι άλ­λοι που έγι­ναν Αμε­ρι­κα­νοί αλ­λά εί­ναι Αφρι­κα­νοί, κα­θώς και άν­θρω­ποι από κά­θε γω­νιά της υδρο­γεί­ου που κα­τέ­φθα­σαν εκεί όλοι στη γη της ευ­και­ρί­ας.

Κοι­τά­ζω το ένα μπα­λέ­το με τους λευ­κούς χο­ρευ­τές που υπο­δύ­ο­νται τους Άγριους κι έπει­τα τους μαύ­ρους που χο­ρεύ­ουν στον δρό­μο διεκ­δι­κώ­ντας το χώ­ρο τους. …Εκεί που τα Forêts paisibles, τα ει­ρη­νι­κά δά­ση, έγι­ναν άγριες πό­λεις και επι­κίν­δυ­νοι δρό­μοι. Και να πώς τα και­νού­ρια φαί­νο­νται κι εκεί­να σαν πα­λαιά» και «τα πα­λαια φαί­νο­νται πά­λι κι εκεί­να σαν και­νού­ρια (Ελύ­της, Το Φω­τό­δε­ντρο… «Των Βα­ΐ­ων») .

Κοι­τά­ζω το δελ­τίο ει­δή­σε­ων. Ο λευ­κός αστυ­νο­μι­κός πιέ­ζει με το γό­να­το στον λαι­μό τον μαύ­ρο πο­λί­τη και, τε­λι­κά, τον σκο­τώ­νει, και ανα­ρω­τιέ­μαι: ποιος, τε­λι­κά, εί­ναι ο Άγριος;

Ο Χέ­γκελ έλε­γε ότι ένα έρ­γο τέ­χνης φτά­νει το ωραίο, όταν συμ­φι­λιώ­νει πε­ριε­χό­με­νο με μορ­φή, ή το «αι­σθη­τι­κό φαί­νε­σθαι» με την «εν­σω­μα­τω­μέ­νη Ιδέα» και την πραγ­μά­τω­σή της. Δεν κά­νει λό­γο για αλή­θεια. Και αυ­τό μας πά­ει κα­τευ­θεί­αν στον Σο­πεν­χά­ου­ερ που υπο­στη­ρί­ζει ότι τα έρ­γα τέ­χνης βιώ­νο­νται ως αντι­κει­με­νι­κές πραγ­μα­τι­κό­τη­τες ή εν­σω­μα­τώ­σεις ενός –ού­τε λί­γο ού­τε πο­λύ– κα­θα­ρού αι­σθη­τι­κού πε­ριε­χο­μέ­νου. Κι εδώ έρ­χο­μαι να ρω­τή­σω: έχει δί­κιο ο Καντ που έλε­γε πως οι μη κα­θα­ρές κρί­σεις γού­στου εί­ναι αυ­τές που αμαυ­ρώ­θη­καν και επη­ρε­ά­στη­καν από νοη­τι­κά ή άλ­λου εί­δους εγκό­σμια δε­δο­μέ­να; (βλ. Λύ­ντια Γκερ, Το φα­ντα­στι­κό μου­σείο των μου­σι­κών έρ­γων, εκδ. Εκ­κρε­μές 2005, σ. 312). Η τέ­χνη έχει την ικα­νό­τη­τα να εκ­φρά­ζει αυ­τά τα «εγκό­σμια δε­δο­μέ­να» με τον τρό­πο της και έχει το σκο­πό της μέ­σα της.

Πά­ντως οι «Άγριοι» του Ρα­μώ εί­ναι ένα θαυ­μά­σιο έρ­γο που επι­χει­ρεί να μας συμ­φι­λιώ­σει με τις ασχη­μί­ες της ζω­ής. Έχει το σκο­πό μέ­σα του. Η τέ­χνη εί­ναι ένα ωραίο ψέ­μα που λέ­ει αλή­θειες, έλε­γε ο Πι­κα­σό. Κι εμείς παίρ­νου­με αφορ­μή για να δού­με πί­σω από τους Indes Galantes τη μαύ­ρη αλή­θεια.

*************************

Rameau - Les Indes Galantes - William Christie