Ζώνη Ενδιαφέροντος

Η.Π.Α., Ηνωμένο Βασίλειο, Πολωνία, 2023

    Παραγωγή: Τζέιμς Γουίλσον, Εβα Πουζίνσκα
    Σκηνοθεσία: Τζόναθαν Γκλέιζερ
    Σενάριο: Τζόναθαν Γκλέιζερ
    Φωτογραφία: Λούκας Ζαλ
    Μοντάζ: Πολ Γουάτς
    Μουσική: Μίκα Λέβι
    Πρωταγωνιστούν: Κρίστιαν Φρίντελ, Σάντρα Ούλερ, Ραλφ Χέρφορθ, Γιόχαν Καρτχάους
    Διάρκεια: 105 λεπτά
    Διανομή: Spentzos Film

https://tpc.googlesyndication.com/simgad/8527373729470113486

Κριτική: Λήδα Γαλανού

flix.gr

Το πρώτο πράγμα που σε καλύπτει μ' ένα στρώμα ψύχους είναι η φωτογραφία του «The Zone of Interest», της πρώτης δουλειάς που παρουσιάζει ο Βρετανός Τζόναθαν Γκλέιζερ

Jonathan Glazer (1965)

μετά το «Κάτω από το Δέρμα» του 2014. Τόσο καθαρή ώστε να διαγράφεται κάθε λεπτομέρεια της πλούσιας, καταπράσινης φύσης, του ολόλευκου δέρματος, του γυαλιστερού μαύρου σκύλου, των καλοσιδερωμένων ρούχων. Τόσο αποστειρωμένη ώστε, χωρίς αιτιολογία, να σε σπρώχνει μακριά. Η περίσταση μοιάζει ειδυλλιακή - το ένστικτο σε έχει ήδη βυθίσει στον εφιάλτη.

Αυτή είναι η ιστορία, χαλαρά βασισμένη στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Μάρτιν Εϊμις* του 2014, της καθημερινότητας του Ρούντολφ Ες

Ρούντολφ Ες (διοικητής Άουσβιτς/1900-1947)

και της οικογένειάς του, όσο έζησαν στο κομψό σπιτάκι με τον κήπο, δίπλα στο ποτάμι, αντικριστά στον τοίχο του Άουσβιτς. Γύρω από το στρατόπεδο, η «ζώνη ενδιαφέροντος». Μέσα στο σπίτι, μια μπαναλιτέ που παραλύει τις αισθήσεις. Τρόμος, ησυχία και χαμόγελο.

Ο Ρούντολφ Ες, ο Διοικητής του Άουσβιτς, είναι ένας ήρεμος άντρας, σύζυγος με κατανόηση - ακόμα κι όταν η γυναίκα του, Χέντβιγκ (η ήδη πολυβραβευμένη για το ρόλο της, Σάντρα Ούλερ), στα πρόθυρα της νεόπλουτης υστερίας), προβάλλει αντιστάσεις για την επικείμενη μετάθεσή του: εκείνη δεν θέλει να μετακομίσουν, θέλει να μείνουν εδώ, είναι ιδανικός τόπος για να μεγαλώσουν τα παιδιά τους, δίπλα στη φύση, με την απλότητα της βουκολικής ζωής. Η ζωή στο σπίτι κυλά με τις αναμενόμενες μεταπτώσεις, εντολές στις υπηρέτριες (αποστεωμένες, βωβές κοπέλες, τυχερές που κάθε τόσο η κυρία τούς μοιράζει ρούχα κι εσώρουχα που βρήκε... πού;), «εργάτες» με ριγέ στολές που φέρνουν «λίπασμα» για τον κήπο, ευχάριστο απογευματινό τσάι με άλλες κυρίες αξιωματικών και χαριτωμένα κουτσομπολιά, ή σχόλια για μόδες, σαν το όμορφο φορεματάκι που η μία πήρε από εκείνη την Εβραιοπούλα. Ανεμελιά για τα παιδιά που απολαμβάνουν το μπάνιο τα Σαββατοκύριακα, ή παίζουν στα κρεβάτια τους - με οδοντικές γέφυρες που φυλούν σ' ένα κουτάκι. Εντάσεις με την πεθερά, τη μητέρα της Χέντβιγκ, τη μόνη που αφήνει να διαφανεί μια απορία για το ανθυγιεινό περιβάλλον. Και στο φόντο το φουγάρο που φτύνει μαύρο καπνό και δυσοσμία που νομίζεις ότι αισθάνεσαι.

Σε κάθε κάδρο, στιγμές οικογενειακής ρουτίνας, στιγμές παράνοιας. Οι δυο στρατιώτες με τα πολυβόλα που διασχίζουν το πάνω μέρος του κάδρου, σχεδόν απαρατήρητοι. Έξω από τον παραδεισένιο κήπο με τα πολύχρωμα λουλούδια που μυρίζει το αφράτο μωρό, ο χαρακτηριστικός πυργίσκος του Άουσβιτς. Ο ήχος, ο δεύτερος παράγοντας που παγώνει τις αισθήσεις, ήχος που έρχεται από πολύ κοντά, χωρίς να φαίνεται η πηγή του: πάνω από τους διαλόγους, τα γέλια ή τους τσακωμούς, παραγγέλματα που ουρλιάζονται, πυροβολισμοί, κραυγές πόνου. Στιγμές εικαστικών διαλειμμάτων, όπως δυο ολόκληρες σεκάνς σε αρνητικό, απομονωμένες, παράλληλες δράσεις, με το δικό τους αντιθετικό νόημα.

Ο Τζόναθαν Γκλέιζερ είναι ένας ψυχρός σκηνοθέτης, σαν τον Χάνεκε που περιβάλλει με ανέκφραστη κομψότητα τη βία των ιστοριών του. Ψυχρά κοιτάζει κι αυτό το σύμπαν, τον Ρούντολφ Ες που προβληματίζεται με τη δουλειά του, εάν ο φούρνος κυκλικής καύσης είναι, τελικά, πιο αποτελεσματικός για την αποτέφρωση των «φορτίων», ή που ξεπλένει καλά το μόριό του μετά από μια ερωτική ατασθαλία στο γραφείο του. Δείχνει, χωρίς να υποδεικνύει. Αλλωστε, δεν έχει νόημα να υποδείξει κάτι. Τα εγκλήματα τα έχει καταγράψει η Ιστορία, για την κοινοτοπία του Κακού έχει γράψει η Χάνα Αρεντ, εάν είσαι αρνητής του Ολοκαυτώματος ή φασίστας, δεν θα σ' επαναφέρει στη λογική μία ταινία. Δεν χρειάζεται συναισθηματική νοημοσύνη για να κρίνεις. Χρειάζονται ακριβώς αυτά που προσφέρει: μια προσέγγιση ταυτόχρονα εγκεφαλική και πραγματιστική, μια ομορφιά κομμένη και ραμμένη με χάρακα, με αυστηρές γραμμές και παραδοσιακές αξίες. Με ενέσεις παραμυθιού, όταν αυτό είναι το «Χάνσελ και Γκρέτελ», το πιο γκροτέσκ, πιο αιματοβαμένο απ' όλα τα παραμύθια της φρίκης.

Αν κάτι περισσεύει, ίσως είναι η «επίσκεψη» της κάμερας, στο φινάλε (όχι, κανένα σπόιλερ), στο πραγματικό Αουσβιτς του σήμερα, στο μουσείο (παρότι κι εδώ με μια προσέγγιση καθημερινότητας, με το συνεργείο καθαρισμού να σκουπίζει τα δάπεδα και να γυαλίζει τις βιτρίνες με τ' απομεινάρια του θανάτου). Τα νοήματα έχουν τεθεί, δεν χρειάζεται παραπάνω επεξήγηση. Μόνο μια υπενθύμιση, του Τζόναθαν Γκλέιζερ, ανάμεσα στις γραμμές και στις σκηνές, ότι το Κακό ζει μέσα στην πεζότητα, ότι τα πρόσωπα εξουσίας του δικού μας κόσμου χρειάζονται εξονυχιστική παρατήρηση γιατί κι εκείνα μπορεί να το κρύβουν μέσα στις κλισέ φράσεις τους, τις αναμενόμενες εμφανίσεις τους, τη δική τους ρουτίνα. Λίγες φορές βλέπεις στο σινεμά μια αποθέωση της μπαναλιτέ τόσο έντεχνη, σπάνια μια ταινία που σε αναστατώνει χωρίς να προσπαθεί να το προκαλέσει. Γιατί τίποτε στην ταινία του Γκλέιζερ δεν είναι κοινότοπο και όλα είναι με τον πιο σαδιστικό τρόπο.

Ζώνη Ενδιαφέροντος

2.

Κριτική: Χρήστος Μήτσης

athinorama.gr

14 Δεκεμβρίου , 2023

5–6 λεπτά

Zoni endiaferontos

Το ένστικτο του θανάτου οδηγεί τους ήρωες του Τζόναθαν Γκλέιζερ. Ο 48χρονος Λονδρέζος έχει υπογράψει μόλις τέσσερις ταινίες σε 23 χρόνια, ξεκινώντας με την ανατρεπτική γκανγκστερική περιπέτεια "Ερωτικό Κτήνος". Ακολούθησε το μεταφυσικής αύρας ερωτικό δράμα "Γέννηση" (2004) και η ανορθόδοξη επιστημονική φαντασία "Κάτω Από το Δέρμα" (2013), ταινίες που όλες τους φλερτάρουν με το θρίλερ και δοκιμάζουν τα στερεότυπα κάθε κινηματογραφικού είδους. Οι πρωταγωνιστές τους είναι μοναχικοί άνθρωποι (και εξωγήινοι), οι οποίοι έρχονται αντιμέτωποι με το απρόοπτο, συναρτώμενο πάντα με μια απειλητική ενόρμηση θανάτου. Πόσο διαφορετικοί μπορεί να είναι οι βασικοί χαρακτήρες της "Ζώνης Ενδιαφέροντος";

Τον Μάιο του 1940, ο Ρούντολφ Ες (όχι ο συνονόματος, διαβόητος υπαρχηγός του Χίτλερ, ο οποίος πέθανε στη φυλακή το 1987) διορίστηκε διοικητής του Στρατοπέδου του Άουσβιτς. Συνεπής "επαγγελματίας", ήταν ο πρώτος που αποφάσισε να χρησιμοποιήσει το εντομοκτόνο αέριο Zyklon B για τη μαζική εξόντωση κρατουμένων, ως περισσότερο αποτελεσματική και οικονομική μέθοδο. Τον Δεκέμβριο του 1943 ανέλαβε επικεφαλής της κύριας οικονομικής και διοικητικής υπηρεσίας των Ες Ες και το 1944 επέστρεψε στο Άουσβιτς για να επισπεύσει την διαδικασία της "τελικής λύσης". Συνελήφθη το 1946 από τους Βρετανούς και στη δίκη του, κατηγορούμενος για μαζική δολοφονία τρεισήμισι εκατομμυρίων, απάντησε στωικά: "Όχι, ήταν μόνο δυόμισι. Οι υπόλοιποι πέθαναν από αρρώστιες και ασιτία".

Ο Ες, με διαφορετικό όνομα, είναι ένας από τους τρεις αφηγητές του προτελευταίου μυθιστορήματος του Μάρτιν Έιμις* ("The Rachel papers", "Το βέλος του χρόνου", "Η πληροφορία", "Η ζώνη ενδιαφέροντος"). Μαζί με τον Γκλέιζερ, ο Βρετανός συγγραφέας προχωρά σε μια εντελώς ελεύθερη γερμανόφωνη σεναριακή προσαρμογή του, μιας και το βιβλίο εστιάζει σε μια μυθοπλαστική ερωτική ιστορία. Η ταινία, από την άλλη, εξιστορεί την ειδυλλιακή καθημερινότητα της επταμελούς οικογένειας του διοικητή, ο οποίος μαζί με τη σύζυγό του Χέντγουιγκ έχουν στήσει τον ολάνθιστο, τακτοποιημένο και αδιατάρακτο επί της γης παράδεισό τους –ένα ευρύχωρο σπίτι με πανέμορφο κήπο– ακριβώς δίπλα από την περίφραξη του στρατοπέδου συγκέντρωσης. Παιχνίδια με τα παιδιά, λίγη κηπουρική, μια βαρκάδα στη διπλανή λίμνη, συναντήσεις με επιχειρηματίες και μηχανικούς, γιορτινά γεύματα, η βραδινή ανάγνωση ενός παιδικού παραμυθιού, μηνύματα στον τηλέγραφο. Η αναγγελία της μετάθεσής του στο Βερολίνο, όμως, θα αρχίσει να περιπλέκει τις σχέσεις του Ρούντολφ με υψηλά ιστάμενους ναζί, αλλά και με τη Χέντγουιγκ.

Καλύπτοντας για λογαριασμό του περιοδικού "New Yorker" τη δίκη του Άντολφ Άιχμαν στο Ισραήλ, η Γερμανοεβραία φιλόσοφος Χάνα Άρεντ σόκαρε τους πάντες (από τους κομμουνιστές και τους φιλελεύθερους ως τους συμπατριώτες της), παρουσιάζοντας τον διαβόητο εγκληματία όχι σαν γραφικό κτήνος, αλλά σαν έναν "απλό γραφειοκράτη, ανίκανο να σκεφτεί". Μιλώντας για την "κοινοτοπία του κακού", ανέλυσε καίρια τη ναζιστική κοσμοθεωρία, ακτινογραφώντας την πολιτικά, ιστορικά και ταξικά, αποφεύγοντας κάθε εύπεπτη αναφορά σε εθνικές ιδιαιτερότητες και ψυχοπαθολογικές παρεκκλίσεις. Το ίδιο ακριβώς επιχειρεί και ο Γκλέιζερ με αξιοθαύμαστη σκηνοθετική ακρίβεια, υποδειγματικό αφηγηματικό τέμπο και χωρίς την παραμικρή διδακτική παρασπονδία ή την υποψία επίκλησης στα ανθρωπιστικά αισθήματα του θεατή. Η κάμερά του δεν περνάει ποτέ από την εσωτερική πλευρά του συρματοπλέγματος, επιμένοντας σε ακίνητα, αυστηρά μεσαία και μακρινά πλάνα. Έτσι, αποτροπιασμός, γαλήνη, γενοκτονία και γλυκιά ζωή αγκαλιάζονται με έναν αποστασιοποιημένο κινηματογραφικά τρόπο, που αναδεικνύει τον πυρήνα του ιστορικού κακού στην προσωπική "ζώνη ενδιαφέροντος" του καθενός, η οποία μας απορροφά και μας αποκόπτει –με ολέθρια αποτελέσματα– από τη μνήμη, την ενσυναίσθηση, την κοινωνική ευθύνη.

Ο Γκλέιζερ δουλεύει ιδιοφυώς και αντιστικτικά. Από τη μια μεριά μάς υπνωτίζει με γεωμετρικά, πανέμορφα πλάνα αποστειρωμένης ευτυχίας και από την άλλη μας ανησυχεί διαρκώς με έναν εφιαλτικό ηχητικό σχεδιασμό βγαλμένο από μια δαντική κόλαση (το σκορ της Μίκα Λέβι, οι μηχανικοί ήχοι πίσω από τον τοίχο, οι ανακοινώσεις των μεγαφώνων). Σταδιακά και αμετάκλητα, αυτό το ηλιόλουστο οικογενειακό πορτρέτο μετατρέπεται σε ένα πολανσκικό θρίλερ χωρίς την παραμικρή ορατή απειλή και ένα συγκλονιστικό fast forward – μονταζιακό επίτευγμα δίνει την τελική, ευρύτατη διάσταση στην έννοια της "ζώνης του ενδιαφέροντος", η οποία αφορά ολόκληρη τη σύγχρονη δυτική κοινωνία. Κάθε ιστορικό γεγονός, από το ηρωικότερο ως το αδιανόητα αποτρόπαιο, έχει μετατραπεί πλέον σε μαζικό θέαμα. Ένα φινάλε-σοκ που ολοκληρώνει αριστουργηματικά αυτή την συνταρακτική διαδρομή ως την καρδιά του σκοταδιού, η οποία απέσπασε το Μεγάλο Βραβείο, αλλά και εκείνο των κριτικών στο πρόσφατο Φεστιβάλ Καννών.

___________________________