To "μάτι του χαφιέ" επάνω στον "αντεθνικώς δρώντα" Μανόλη Αναγνωστάκη

 

Ο «αντεθνικώς δρων» Μανόλης Αναγνωστάκης

Ο Μ. Αναγνωστάκης, όρθιος στο κέντρο, κρατούμενος στις φυλακές Επταπυργίου,
με τους συντρόφους του ΕΠΟΝίτες Δ. Βούρδα, Β. Ζέρβα και Γ. Αποστολίδη

 

                                    

                                   ….Τώρα νὰ σπάσεις δὲν μπορεῖς πιά, σὲ χρωμάτισαν

                                         καὶ σ᾿ ἔχουν σὰν τὸν ποντικὸ μέσα στὴ φάκα
                                         καὶ δὲν ξεφεύγεις ἀπὸ τοῦ χαφιὲ τὸ μάτι σὰν
                                         συναναστρέφεσαι τὸν καθ᾿ ἕνα μαλάκα.

                           Μανόλης Αναγνωστάκης, απόσπασμα από το Fair Play

Το μάτι του χαφιέ, όπως έγραφε ο Μανόλης Αναγνωστάκης, δεν τον άφησε ποτέ ούτε η αστυνομία και όλες οι «υπηρεσίες» που «χρωμάτιζαν» και παρακολουθούσαν τους πολίτες από την Κατοχή μέχρι και μετά τη μεταπολίτευση.

Κρυβόταν είτε στις σκιές, είτε πίσω από ένα γραφείο ζητώντας να μάθει τα φρονήματα του ποιητή ή κάνοντας αποδελτίωση του Τύπου, επισημαίνοντας σε ποιες εφημερίδες δημοσίευσε ποίημά του ή σε ποια εκδήλωση πήγε ακόμα και τη δεκαετία το 1980, όπως προκύπτει από τα ντοκουμέντα που έφερε  στο φως η «Αυγή» για τον ποιητή, γιατρό - ακτινολόγο και παλιό συνεργάτη της Μανόλη Αναγνωστάκη.

Ο Μανόλης Αναγνωστάκης είχε και αυτός «φάκελο φρονημάτων» καθώς από νεαρή ηλικία είχε στρατευθεί στην Αριστερά. Υπήρξε αρχισυντάκτης του φοιτητικού περιοδικού «Ξεκίνημα» (1944), πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση και κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου καταδικάστηκε από το στρατοδικείο σε θάνατο για την παράνομη πολιτική του δράση (1949).

Στα γράμματα πρωτοεμφανίστηκε το 1945 με την ποιητική συλλογή «Εποχές». Ακολούθησαν οι «Εποχές 2» (το 1948, κατά τη διάρκεια προφυλάκισης του ποιητή), οι «Εποχές 3» (1951), η «Συνέχεια», η συγκεντρωτική έκδοση «Τα ποιήματα 1941-1956» (1956), η «Συνέχεια 2» και η «Συνέχεια 3» (1962 - συμπεριλαμβάνονται στην έκδοση του 1956). Στη συνέχεια ο Αναγνωστάκης σιώπησε ποιητικά έως το 1970, οπότε δημοσίευσε ποιήματά του με τον γενικό τίτλο «Ο στόχος» στον συλλογικό τόμο «18 Κείμενα». Πρόκειται για τα κείμενα που αποτέλεσαν την πρώτη συλλογική αντίδρασή των πνευματικών ανθρώπων κατά της χούντας.

Από το 1959 έως το 1961 υπήρξε διευθυντής του περιοδικού «Κριτική», μέσα από τις στήλες του οποίου πρόβαλλε τα σύγχρονά του ευρωπαϊκά λογοτεχνικά ρεύματα. Συνεργάστηκε, εκτός από την «Αυγή», με τα περιοδικά «Ελεύθερα Γράμματα», «Φιλολογικά Χρονικά», «Νέα Ελληνικά», «Διάλογο», «Επιθεώρηση Τέχνης», «Εποχές», «Ο Αιώνας μας», «Θούριο», όπου έγραψε δοκίμια, μελέτες και κριτικές βιβλίων.

"Μη εμπνέων εμπιστοσύνη εξακριβωμένος κομμουνιστής"

 

Η αρχισυνταξία του περιοδικού «Ξεκίνημα» την περίοδο της Κατοχής είναι η στιγμή που βάζει τον Μ. Αναγνωστάκη στο στόχαστρο των αρχών, σύμφωνα με το ντοκουμέντο που φέρνουμε στο φως. Πρόκειται για υπηρεσιακό έγγραφο που έχει σταλεί από τον Στρατό στην Ασφάλεια το 1956 με θέμα «Έλεγχος νομιμοφροσύνης εφέδρων αξιωματικών». Ο «έλεγχος» δεν προβιβάζει τον ποιητή σε εθνικόφρονα, όπως βλέπουμε, αλλά αντίθετα καταγράφεται η καταδίκη του από το έκτακτο στρατοδικείο της Θεσσαλονίκης και συμπληρώνεται από τα εξής: «Κατά την εν τω στρατεύματι υπηρεσίαν του ετήρησεν στάσιν άκρως επιφυλακτικήν μη παρέχουσαν αποδείξεις μεταστροφής του. Ούτως έχει υπαχθή παρ' ημών εις την κατηγορία των μη εμπνεόντων εμπιστοσύνην εξακριβωμένων κομμουνιστών».

Το έγγραφο μάλιστα κοινοποιείται από υπηρεσία της τότε Αστυνομίας Πόλεων στην Ασφάλεια για να τους ενημερώσουν ότι «κατόπιν τούτου» δεν μπορούν να τον αποχαρακτηρίσουν. Κοινώς παραμένει «αντεθνικώς δρων» κατά την ορολογία της εποχής.

Πάντως οι «έλεγχοι» και οι ερωτήσεις για τα φρονήματα του ποιητή πρέπει να είναι συχνές, όπως μπορούμε να συμπεράνουμε και από άλλο έγγραφο, αυτή τη φορά του 1970.

Η αστυνομία της χούντας ξεψαχνίζει... εφημερίδες και ξένα πρακτορεία ειδήσεων

Ένα χρόνο αργότερα, το 1971, άλλη υπηρεσία της αστυνομίας ενημερώνει τον φάκελο του ποιητή με... τηλεγράφημα της «Ντόιτσε Βέλε», το οποίο αναφέρεται στο αφιέρωμα του γερμανικού περιοδικού «ΑΚΤΣΕΝΤΕ» στην ελληνική λογοτεχνία και μάλιστα στη λογοτεχνία με θέμα «την παρούσα πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα», που δεν είναι άλλη από τη χούντα των συνταγματαρχών. Σε αυτό το τεύχος συμμετέχει και ο Μ. Αναγνωστάκης, αλλά και άλλοι λογοτέχνες, όπως ο Σεφέρης, ο Ρίτσος, ο Στρατής Τσίρκας. Φυσικά ενημερώθηκαν και οι φάκελοι των υπολοίπων, όπως σημειώνεται. Το 1972 ο Μ. Αναγνωστάκης υπογράφει κείμενο για την αμνήστευση των καταδικασθέντων και υποδίκων για «πολιτικά αδικήματα» της «Εταιρείας Μελέτης Ελληνικών Προβλημάτων», το οποίο δημοσιεύει «Το Βήμα». Η σημείωση αυτή δεν παραλείπεται από τους «λεπτολόγους αναγνώστες» των αρχών.

Μεταπολίτευση: Η Ασφάλεια συνεχίζει την... αποδελτίωση του Τύπου

Δύο ακόμη ενημερωτικά σημειώματα της αστυνομίας που φέρνουμε στο φως αποδεικνύουν για άλλη μια φορά ότι ο ισχυρισμός πως οι φάκελοι σταμάτησαν να ενημερώνονται με την πτώση της χούντας δεν είναι παρά ένας μύθος. Πρόκειται για το απόκομμα της «Αυγής» του 1976 που αναφέρεται σε εκδήλωση στα «οκτάχρονα του Ρήγα Φεραίου», στην οποία μίλησε ο Μ. Αναγνωστάκης. Το δεύτερο ενημερωτικό σημείωμα έρχεται από το 1980 και αφορά τη δημοσίευση ποιήματός του στην εφημερίδα «Οδηγητής». Οι αρχές ακόμα και το 1980 ήθελαν, φαίνεται, να ενημερώνονται για τη λογοτεχνική παραγωγή του τόπου... ή για τις κινήσεις των ποιητών.

Πηγή: εφημερίδα Η Αυγή