Ζωγραφικές που τρέχουν με χίλια χιλιόμετρα την ώρα – Για την «Ιστορία της τέχνης» του Νίκου Δασκαλοθανάση
Ο ιχνηλάτης βιβλιοπωλείων και βιβλιοθηκών Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης έρχεται και πάλι με τον Σάκο Εκστρατείας του, μιλώντας μας για βιβλία σαν να αφηγείται ιστορίες. Σήμερα, o εξαιρετικός τόμος του –καθηγητή ιστορίας της μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης στο Τμήμα Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών– Νίκου Δασκαλοθανάση «Ιστορία της τέχνης 1945-1975: Από τη μοντέρνα στη σύγχρονη τέχνη, Ζωγραφική – Γλυπτική – Αρχιτεκτονική» (εκδ. Futura).
Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη
Οι ιστορίες της τέχνης, όπως και οι ιστορίες των επαναστάσεων, είναι συναρπαστικές. Ο συνεπαρμός είναι ακόμα πιο ισχυρός όταν οι δύο τους συμπίπτουν, συμπορεύονται, συνυπάρχουν. Και, ήδη από τις αρχές του περασμένου αιώνα έως τις μέρες μας, ο διάλογος της τέχνης με την επανάσταση είναι δυναμικά ενεργός. Σχεδόν όλα τα άξια λόγου καλλιτεχνικά εγχειρήματα συνδιαλέγονται, άλλοτε υπόρρητα και υπαινικτικά και άλλοτε ρητά και ανοιχτά, με τα αντίστοιχα επαναστατικά, μεταβάλλοντας τους τρόπους με τους οποίους δεξιωνόμαστε την τέχνη και αντιλαμβανόμαστε (ή/και κάνουμε) την επανάσταση. Ο «Σάκος Εκστρατείας του Επίμονου Αναγνώστη» βαραίνει αυτό τον καιρό από πονήματα που καταπιάνονται με την τέχνη, ιδίως αυτή των εικαστικών. Αρχίζουμε με τον επιβλητικό τόμο Ιστορία της Τέχνης, 1945-1975, που υπογράφει ο καθηγητής ιστορίας της μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης στο Τμήμα Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών και έμπειρος δουλευτής Νίκος Δασκαλοθανάσης (Αθήνα, 1961), και εκδίδει ο ειδικευμένος στα εικαστικά οίκος futura. Πρόκειται για το μυθιστόρημα τεκμηρίωσης του περάσματος από την μοντέρνα στη σύγχρονη τέχνη. Και ναι, είναι ένα συναρπαστικό αφήγημα!
Ο Τζάκσον Πόλλοκ [Jackson Pollock, 1912 – 1956], ξυπνάει μες στον ίλιγγο της τέχνης και της μέθης, κατεβάζει εωθινά ουίσκι, έχει δει έργα του Πικάσο και έχει αναστατωθεί ως τα τρίσβαθα της αγριεμένης του ψυχής, κραυγάζει έμπλεος δαιμονισμένου σεβασμού «I’m gonna fuck you, Pablo!!!», κατεβάζει τον καμβά από τον οκρίβαντα, πολλαπλασιάζει αχανώς το μέγεθός του, τον απλώνει στο δάπεδο, αρχίζει να χορεύει ινδιάνικα πάνω του, σταλάζοντας χρώμα, διαγράφει μια ιλιγγιώδη τροχιά στο σύμπαν των εικαστικών τεχνών, οδηγεί ιλιγγιωδώς την Oldsmobile του, στις 11 Αυγούστου του 1956, και στουκάρει προς τον θάνατο, παίρνοντας μαζί του την Ίντιθ Μέτζερ [Edith Metzger], ενώ η συνεπιβάτις, και ερωμένη του, η ζωγράφος Ρουθ Κλίγκμαν [Ruth Kligman, 1930 – 2010], τη γλιτώνει φτηνά και μένει στη ζωή, και στην τέχνη, άλλα πενήντα τέσσερα χρόνια.
[Ο Τζάκσον Πόλλοκ] κραυγάζει έμπλεος δαιμονισμένου σεβασμού «I’m gonna fuck you, Pablo!!!», κατεβάζει τον καμβά από τον οκρίβαντα, πολλαπλασιάζει αχανώς το μέγεθός του, τον απλώνει στο δάπεδο, αρχίζει να χορεύει ινδιάνικα πάνω του, σταλάζοντας χρώμα, διαγράφει μια ιλιγγιώδη τροχιά στο σύμπαν των εικαστικών τεχνών...
Ο Ρίτσαρντ Χάμιλτον [Richard Hamilton, 1922 – 2011], αποβάλλεται από τη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών το 1946, ως «ανεπίδεκτος μαθήσεως», και το 2014, το Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía της Μαδρίτης ασφαλίζει τα έργα τής εκεί αναδρομικής του έναντι 115.6 εκατομμυρίων ευρώ, ενώ ανάμεσα στα 1980 και 1981 θα φιλοτεχνήσει το συγκλονιστικό έργο Ο Πολίτης, αποτίοντας φόρο τιμής στους εκατοντάδες ιρλανδούς επαναστάτες που προέβησαν στη λεγόμενη ρυπαρή διαμαρτυρία, στις φυλακές υψίστης ασφαλείας του Μπέλφαστ και, αφού αφόδευαν στο κελί τους, άλειφαν με τα περιττώματα τους τοίχους.
 |
|
Οι κονσέρβες του Πιέρο Μαντσόνι. |
Ενώ ο Χάμιλτον ζωγραφίζει τα κόπρανα του μαχητή του IRA Χιου Ρούνεϊ [Hugh Rooney], o Πιέρο Μαντσόνι [Piero Manzoni, 1933 – 1963], θα κονσερβοποιήσει τα ίδια τα δικά του, το 1961, σε 99 πανομοιότυπα τεμάχια μεγέθους 4,8 x 6,5 x 6,5 και θα τιτλοφορήσει το πολλαπλό έργο Περιττώματα Καλλιτέχνη. Σε κάθε κονσέρβα σημειώνεται: «Περιττώματα Καλλιτέχνη. Καθαρό περιεχόμενο: 30 gr. Νωπά συντηρημένο. Παραγωγή και συσκευασία: Μάιος 1961». Πέρα από την ντανταϊστική νότα τούτης της χειρονομίας, μαθαίνουμε από τον Νίκο Δασκαλοθανάση και τα εξής:
1) Ο πατέρας του Μαντσόνι ήταν ιδιοκτήτης κονσερβοποιίας και θεωρούσε
ότι η τέχνη του ατίθασου γιου του άξιζε όσο τα περιττώματα. Ο υιος
ειρωνεύεται με το έργο την απόφανση του πατρός.
2) Ο Μαντσόνι, αναγνώστης του κρίσιμου έργου Η Δυσφορία μέσα στον πολιτισμό
(1930) του Ζίγκμουντ Φρόυντ, «με τα Περιττώματα απομυστικοποιεί πλήρως
την τέχνη, επανασυνδέοντάς την με τα προπολιτισμικά της κίνητρα και την
αρχέγονη λιβιδινική οικονομία της απόλαυσης […] συντονίζεται με τη
φροϋδική ερμηνεία των αιτιών ύπαρξης της τέχνης, τεκμηριώνοντας με ένα
έργο του τη θεωρία του ιδρυτή της ψυχανάλυσης».
3) Ο Μαντσόνι κλείνει το μάτι, φωτογραφιζόμενος με ένα χαμόγελο ολόιδιο με αυτό της Τζοκόντα,
τόσο στον Λεονάρντο ντα Βίντσι, όσο και στον Μαρσέλ Ντυσάν, θεωρώντας
ότι η Τζοκόντα χαμογελά επειδή πέτυχε μιαν άψοχη κένωση, και
σχολιάζοντας το σκανδαλώδες έργο του Ντυσάν L.H.O.O.Q., όπου η
νεαρή γυναίκα αποκτά, διά χειρός Μαρσέλ, κομψόν μύστακα, ενώ ο
κρυπτογραφημένος τίτλος, εάν διαβαστεί φωνητικά σημαίνει Elle a chaud au cul, ήτοι Την Καίνε τα Οπίσθιά της!
4) Ο Μαντσόνι σχολιάζει με τα Περιττώματα
την αγορά της τέχνης και την οικονομία της: καθορίζει την τιμή κάθε
κονσέρβας με βάση την ισοτιμία της με τον χρυσό. Το κάθε έργο ζυγίζει
μια ουγκιά, κάτι παραπάνω από 30 γραμμάρια. Το 1961, μια ουγκιά χρυσού
κοστίζει 35 δολάρια. Το 1991, 374 δολάρια, ενώ, την ίδια χρονιά, μια
κονσέρβα του Μαντσόνι πωλείται σε δημοπρασία έναντι 67.000 δολαρίων. Το
2016, η τιμή ανέρχεται στα 332.224 δολάρια!
Ο Ουίλιαμ Σ. Μπάροουζ επινόησε, στη δεκαετία του 1980, τη Shotgun Art, στέλνοντας με την καραμπίνα του φυσίγγια σε ήδη υπάρχοντα έργα του, δημιουργώντας έτσι νέα.
Ο Μαντσόνι κονσερβοποιεί, ο Άντυ Γουώρχολ [Andy Warhol, 1928 – 1987] αποθεώνει τις κονσέρβες και τις συσκευασίες: αυτές της σούπας Campbell, το 1962 και των σφουγγαριών κουζίνας Brillo, το 1964. Στις 3 Ιουνίου του 1968, η διασαλευμένη από τον φθόνο φεμινίστρια καλλιτέχνις Βαλερί Σολάνας [Valerie Solanas, 1936 – 1988], μπουκάρει στο θρυλικό Factory, πυροβολεί τρεις φορές τον Άντυ και προκαλεί τρομερές βλάβες στους πνεύμονες, τη σπλήνα, το στομάχι, το συκώτι, και τον οισοφάγο του λεγόμενου Πάπα της Ποπ.
Πυροβολεί και η Νίκι ντε Σεν Φαλ
[Niki de Saint Phalle, 1930 – 2002], αλλά όχι από φθόνο και όχι
εναντίον καλλιτεχνών. Φιλοτεχνεί, ανάμεσα στα 1961 και 1963, τη σειρά Πυροβολισμοί,
πυροβολώντας στόχους-γλυπτά από γύψο, ξύλο, μέταλλο, και τοποθετημένα
αντικείμενα, ανάμεσα στα οποία σακούλες με χρώματα, οι σφαίρες μπήγονται
στο γύψο, διαρρηγνύουν τις σακούλες, τα χρώματα ρέουν, δημιουργείται
έργο.
Μια δεκαετία μετά, στις 19 Νοεμβρίου του 1971, ο Κρις Μπάρντεν [Chris Burden, 1946 – 2015], στον χώρο F Space, βάζει έναν φίλο του να τον πυροβολήσει με τουφέκι στον αριστερό βραχίονα, καταγγέλοντας συμβολικά, και οδυνηρά (τραυματίστηκε όντως) τον μαινόμενο πόλεμο στο Βιετνάμ και τη νόμιμη και γενικευμένη οπλοκατοχή στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σημειώνω ότι ο συγγραφέας και Παππούς Όλων Μας, ο Ουίλιαμ Σ. Μπάροουζ [William Seward Burroughs, 1914 – 1997], επινόησε, στη δεκαετία του 1980, τη Shotgun Art, στέλνοντας με την καραμπίνα του φυσίγγια σε ήδη υπάρχοντα έργα του, δημιουργώντας έτσι νέα. Όπως ξέρουμε, στις 6 Σεπτέμβρίου του 1951, παίζοντας «Γουλιέλμο Τέλλο» (με ποτήρι σαμπάνια αντί για μήλο, και με πιστόλι αντί για τόξο), υπό την επήρεια σφοδρής μέθης και ισχυρών ποσοτήτων αμφεταμίνης, ο Μπάροουζ πυροβόλησε και σκότωσε τη σύζυγό του Τζόαν Βόλμερ [Joan Vollmer, 1923 – 1951], γεγονός που, φυσικά, τον στοίχειωσε σε όλη του τη ζωή.
Αυτά, και εκατοντάδες άλλα, διαβάζουμε στις 814 σελίδες της Ιστορίας της Τέχνης, 1945-1975, του Νίκου Δασκαλοθανάση. Το (ας επαναληφθεί) συναρπαστικό υλικό είναι άρτια δομημένο έτσι ώστε να αποτελεί πολύτιμη αποθήκη πληροφοριών και, συνάμα, ρέον ανάγνωσμα, χάρη στο συνδυασμό εξαιρετικής οργάνωσης και έξοχης γραφής.
* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής. Τελευταίο του βιβλίο, το αφήγημα «Η Κοκό στην Κοπεγχάγη – Το μυθιστόρημα της μεταπολίτευσης» (εκδ. Νήσος).
**********************
Gerontakos
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Top 40 Jackson Pollock Paintings Richard Hamilton Piero Manzoni Andy Warhol (1928 -1987) Hommage an Niki de Saint Phalle' s Tarotgarten The "Extreme Measures" Of Chris Burden William S. Burroughs - shotgun paintings
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου