Τι είναι το ΚΚ Κίνας σήμερα;

Του Δημήτρη Καλτσώνη*
Πηγή: epohi.gr

Το ΚΚ Κίνας είναι η ραχοκοκαλιά και ο εγκέφαλος του κινεζικού κράτους. Διαφυλάσσει με ζήλο τη θέση του αυτήν. Παράλληλα, όμως, δείχνει ικανό να αντιλαμβάνεται τις κοινωνικές πιέσεις και διακυμάνσεις, προσαρμόζει την πολιτική του σε αυτές. Έχει επιδείξει εκπληκτική προσαρμοστικότητα και ζωτικότητα στην ιστορία του. Το ΚΚ Κίνας ελέγχει, θέτει τα όρια, κατασκευάζει υπομονετικά κοινωνικές συναινέσεις. Προσφεύγει, όμως, και στην καταστολή, ως ύστατο καταφύγιο, προκειμένου ακριβώς να υπογραμμίσει τα όρια.
Διαθέτει ενενήντα εκατομμύρια μέλη. Από αυτά μόνο το 37% είναι εργάτες και αγρότες. Τα υπόλοιπα προέρχονται κυρίως από τα στελέχη του κρατικού τομέα, μηχανικοί, τεχνικοί, διανοούμενοι. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η πλειονότητα αυτών εντάσσονται στα μεσαία στρώματα. Μια μειοψηφία εντάσσεται ή προσεγγίζει την αστική τάξη. Αυτή η μειοψηφία βρίσκεται στις πλέον υψηλές θέσεις στην ιεραρχία.
Στο κόμμα ανήκει ο ένας στους τρεις ιδιοκτήτες ιδιωτικής επιχείρησης (34%), όπου περιλαμβάνονται τόσο οι μεγάλου, όσο και μικρού μεγέθους επιχειρήσεις. Μέλος του ΚΚ Κίνας είναι επίσης ο ένας στους τρεις Κινέζους δισεκατομμυριούχους. Πολύ περισσότεροι κεφαλαιοκράτες (σε σχέση με το συνολικό αριθμό τους στην κοινωνία) είναι μέλη του κόμματος σε σύγκριση με τους εργάτες ή τους αγρότες. Το στοιχείο αυτό δείχνει πολλά και για τη φυσιογνωμία του κόμματος, αλλά και για τη φυσιογνωμία των καπιταλιστικών σχέσεων στην Κίνα, όπου η σύμπλεξη κράτους και οικονομίας είναι πολύ στενή, όπως αντίστοιχα ήταν στις αρχές του 20ού αιώνα, στην πρώτη περίοδο ανάπτυξης του καπιταλισμού στη χώρα.
Η ένταξη στο κόμμα είναι παράγοντας κοινωνικής, πολιτικής και επαγγελματικής ανέλιξης. Αυτό ισχύει ειδικά για τις θέσεις υψηλής ευθύνης στο κράτος, στις ένοπλες δυνάμεις, στις κρατικές επιχειρήσεις. Η κομματική ιδιότητα, όμως, δεν είναι επαρκές στοιχείο, αφού υπάρχουν παράλληλα και απαιτήσεις τεχνοκρατικής επάρκειας. Το ΚΚ Κίνας διαθέτει την ευλυγισία να προωθεί ικανούς τεχνοκράτες σε διάφορες θέσεις και να τους προσελκύει στις τάξεις του.
Από άποψη ιδεολογικο-πολιτική, το ΚΚ Κίνας έχει διανύσει μεγάλη απόσταση σε σχέση με την περίοδο πριν από τη δεκαετία του 1990 και ακόμη περισσότερο σε σχέση με την επαναστατική και την αμέσως μετεπαναστατική περίοδο. Τα βασικά εξωτερικά χαρακτηριστικά μπορεί να μένουν τα ίδια για τον μη προσεκτικό παρατηρητή. Ωστόσο, πίσω από τις λεπτές, βαθμιαίες, λεκτικές διαφοροποιήσεις μπορεί να γίνει φανερή η αργή μετατόπιση και απομάκρυνση από τις ιδεολογικές αρχές του μαρξισμού. Άλλωστε, το αποφασιστικό κριτήριο είναι πάντοτε η πράξη. Από αυτήν μπορεί να συναχθούν τα πιο ασφαλή συμπεράσματα για τον ιδεολογικο-πολιτικό χαρακτήρα οποιουδήποτε πολιτικού κόμματος.
Η κομβική στιγμή σε αυτήν τη μετατόπιση ήταν η στροφή του 14ου συνεδρίου το 1992 με την υιοθέτηση της «σοσιαλιστικής οικονομίας της αγοράς». Μετά το συνέδριο ακολούθησε πλατιά, ριζική αναθεώρηση του Συντάγματος, που τροποποίησε τα άρθρα τα σχετικά με την οικονομία εισάγοντας την οικονομία της αγοράς. Στο συνέδριο αυτό απαλλάχτηκαν από τα καθήκοντά τους τα 2 από τα 5 μέλη της Μόνιμης Επιτροπής του Πολιτικού Γραφείου του κόμματος. Τα δύο στελέχη ήταν αντίθετα στην οικονομία της αγοράς και ήταν προσκείμενα στον ιστορικό ηγέτη Τσεν Γιουν. Ο τελευταίος -που είχε αντιταχθεί στην καταστολή των διαδηλωτών της Τιεν Αν Μεν- υποστήριζε την περιορισμένη μόνο χρήση των εμπορευματικών σχέσεων στο σοσιαλισμό. Υποστήριζε ότι τα εργαλεία της οικονομίας της αγοράς στο σοσιαλισμό πρέπει να είναι όπως το κλουβί ενός πουλιού: όχι πολύ στενό για να μπορεί να πετάει, αλλά με την πόρτα κλειστή για να μη φύγει.
Σήμερα, είναι ενδεικτικό ότι το μακροπρόθεσμο σχέδιο κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης του κόμματος δεν αναφέρεται στην ανάγκη επανεθνικοποίησης των ιδιωτικοποιημένων βασικών μέσων παραγωγής. Ούτε στην πρώτη φάση 2020-2035, ούτε στη δεύτερη φάση 2035-2050 προβλέπεται κάτι τέτοιο, τη στιγμή μάλιστα που κάποιοι ισχυροί Κινέζοι επιχειρηματίες διαβεβαιώνουν δημόσια ότι τα μέσα παραγωγής είναι ώριμα για εθνικοποίηση. Παράλληλα, ηγετικά στελέχη ιδιοποιήθηκαν δημόσιες επιχειρήσεις μετά το 1990 συνήθως μέσω συγγενικών προσώπων. Πολλά από τα πρόσωπα αυτά φέρονται ως ιδιοκτήτες off shore. Ακόμη και η τράπεζα της Κίνας δίνει κατά καιρούς στη δημοσιότητα στοιχεία που το επιβεβαιώνουν.
Πολλοί αναλυτές δεν αποκλείουν τη μελλοντική μετονομασία του ΚΚ Κίνας σε σοσιαλδημοκρατικό κόμμα ή κάτι παρόμοιο. Αλλά αυτό δεν είναι πολύ πιθανό. Η κινεζική παράδοση να διατηρείται η μορφή ενώ μεταβάλλεται το περιεχόμενο, είναι πολύ ισχυρή. Όπως έλεγε ο Λάο Τσε, «όταν ενεργείς, μείνε σιωπηλός και διατήρησε τον έλεγχο».

Το κράτος στην Κίνα (1949-2019), Δημήτρης Καλτσώνης,

 εκδ. Τόπος, 2019

Πρόκειται για το πρώτο βιβλίο στην ελληνική βιβλιογραφία που μελετά το πολιτικό σύστημα της Κίνας, τη σχέση του με την οικονομία της χώρας και την κοινωνία. Επιχειρεί μια ψύχραιμη, διεισδυτική ματιά μακριά από λογικές ωραιοποίησης ή δαιμονοποίησης. Εξετάζει τη διαμόρφωση και το μετασχηματισμό του σημερινού κινεζικού κράτους από την ίδρυσή του το 1949 μέχρι σήμερα. Αναλύει τα βασικά χαρακτηριστικά του, τον τρόπο με τον οποίο συγκροτήθηκε, τα στάδια και τις συνθήκες υπό τις οποίες μετασχηματίστηκε, τις κατευθύνσεις προς τις οποίες αναπτύχθηκε, τους θεμελιώδεις πολιτειακούς θεσμούς. Μελετά ιδίως τη σχέση του με την οικονομία, τις διάφορες κοινωνικές τάξεις, το ρόλο του ΚΚ Κίνας σήμερα. Το βιβλίο ανιχνεύει τις πιθανές τάσεις εξέλιξης του κινεζικού κράτους. Θα αγγίξει η παγκόσμια κρίση την Κίνα; Θα διατηρηθεί το πολιτικό σύστημά της ως έχει; Στα ερωτήματα αυτά επιχειρεί να δώσει απαντήσεις.
* Αν. καθηγητή Θεωρίας Κράτους και Δικαίου, Πάντειο Πανεπιστήμιο.