Μνημόσυνο στον Σπύρο Ασδραχά
Σπύρος Ασδραχάς (1933-2017)
Τα κείμενα του Ασδραχά ξεχώριζαν από την πρώτη φράση. Η χρήση αυτής της γλώσσας, η οποία ανακυκλώνει λέξεις παλιές αλλά και ταυτόχρονα εισάγει νεολογισμούς, με ένα συντακτικό που δημιουργεί περισσότερο συνθετικές παρά αναλυτικές φράσεις, ήταν εμπρόθετη.
Ενα λεξιλόγιο πλούσιο, προϊόν μιας απέραντης ενδοχώρας πολυμάθειας, που δεν χρησιμοποιείται σήμερα, πολύ κοντά στις πηγές, αντιστοιχεί σε μορφές ζωής που έχουν εξαφανιστεί σήμερα και συνδυάζεται με τολμηρούς νεολογισμούς οι οποίοι διαδόθηκαν όχι μόνο ως όροι αλλά και ως σημαίνοντα μιας ιστοριογραφικής ταυτότητας.
Ο Ασδραχάς τόνιζε ότι θα έπρεπε κανείς να δει την Ιστορία ως τρόπο ανάγνωσης των πραγμάτων, μέσα από εμβρίθεια, μέσα από εκείνη τη γεφύρωση ανάμεσα στο eruditio και τη σημειολογία, ως τρόπο σκέψης.
Αλλά το ενδιαφέρον τού τι συνέβη στο παρελθόν, έχει σημασία όχι μόνο ως προς τη βιωματική του διάσταση, αλλά είναι οργανικά συνυφασμένο με το πώς προσεγγίζουμε εκείνο το διαφορετικό παρελθόν.
Η εμμονή με τη γλώσσα άγγιζε τον πυρήνα της ιστοριογραφικής θεωρίας του. Αν και δεν την κωδικοποίησε, η θεωρία αυτή συναρτά το παρελθόν με την εξιστόρησή του. Αυτή η συνάφεια εκφράζεται πρωτίστως στη γλώσσα.
Ανιχνεύει την πληροφορία όπως «αποδεσμεύεται» από τις πηγές με γλωσσική διατύπωση και την παρακολουθεί πώς εντάσσεται σε διαδοχικά εννοιολογικά πλαίσια, σε ένα σημειολογικό παιχνίδι το οποίο ενίοτε αποχωρίζει το σημαίνον από το σημαινόμενο. Και τα δύο φτάνουν ώς εμάς.
Η πληροφορία επομένως δεν «κείται», άρα εμείς τη βρίσκουμε με κατάλληλες ερωτήσεις στις πηγές, η πληροφορία «αποδεσμεύεται» από την κοινωνική πράξη. Υπάρχει συνάφεια ανάμεσα στο γεγονός που παράγει την πληροφορία και στην ίδια την πληροφορία. Και η συνάφεια αυτή αφορά το σημασιολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο παράγεται.
Επομένως, η μέθοδός του είναι να αρχίσει μιαν αντίστροφη πορεία, η οποία ανιχνεύει την πληροφορία σε γλωσσικές μορφές, από εκφράσεις των αρχείων έως τοπωνύμια και ονόματα, και βέβαια τη δημοτική ρίμα.
Στην ιστοριογραφία του Ασδραχά δεν υπάρχει μια ιστορία των «όντως όντων», διαχωρισμένη από τη σημασιολογία και τη σημαντική των λέξεων, από την εννοιολογική ιστορία των υλικών με τα οποία κατασκευάζεται και ταξιδεύει η πληροφορία. Και αυτό ίσως είναι που ξεχωρίζει το έργο του, από το έργο της γενιάς του.
Αν και δυσκολοπροσέγγιστος από ένα μαζικό και λαϊκό κοινό, συμμετείχε σε κρίσιμες δημόσιες διαμάχες (Φάκελοι, Μακεδονικό, Ταυτότητες, και σε άλλες κρίσιμες στιγμές). Εκείνο όμως που μετρούσε περισσότερο είναι το συμβολικό του κύρος. Συμμετείχε σε μια διανόηση που στη Μεταπολίτευση επενδύεται με κύρος, και αυτό το κύρος το επενδύει στην Αριστερά. Για την επικαιρότητα, ο ίδιος δεν μιλάει άμεσα παρά έμμεσα, παραβολικά και υπαινικτικά για τα κοινά και τη σημερινή τους τροπή. Π.χ. «Μήπως τούτο μας θυμίζει τίποτε;».
Πιο άμεσος με ευθείες αναφορές γίνεται κατά τη διάρκεια της τελευταίας κρίσης, το δύσκολο φθινόπωρο του 2011, με τρία κείμενα που αναφέρονται στην καθολική ενοχοποίηση και στο χρέος. Βέβαια ο ίδιος σπεύδει να διευκρινίσει πώς «η υπεραναπληρωματική στάση της ιστορίας εκμηδενίζει την πολιτισμική της δυναμική».
Υπεραναπλήρωση, δηλαδή η αναζήτηση αναλογιών, συνεχειών, ψυχολογικής και συναισθηματικής στήριξης που προσφέρει η καταφυγή σε παρηγορητικές στιγμές του παρελθόντος εκμηδενίζει τον τρόπο να σκεφτόμαστε ιστορικά και να ιστορικοποιούμε το παρελθόν και το παρόν. Η ιστορική στιγμή φρενάρει την πολιτική στιγμή. Ο Ασδραχάς δεν είναι ιστορικός και πολίτης. Είναι ιστορικός ως πολίτης, ιστορικά προσδιοριζόμενος πολίτης.
«Αυτά που προσπαθώ να εκφέρω είναι επίκαιρα γιατί αφορούν τη φενακισμένη συνείδηση που έχουμε για τα τρέχοντα, οδυνηρά και αποδομητικά. Αποδομητικά ως προς την ιστορική κατασκευή της μνήμης, αλλιώς της αυτογνωσίας…»
Η σχέση του Ασδραχά με την Ιστορία ήταν βιωματική: «Η Ιστορία με τραβούσε από το μανίκι, με παραμόνευε, ήταν γύρω μου». «Γεννήθηκα σε μια περιοχή που το παρελθόν ήταν έκδηλο γύρω και πίεζε για κατανόηση», εξηγούσε ο ίδιος («Αυγή» 23.11.2014)
Δηλαδή: βρισκόμαστε μέσα στο ρεύμα Ιστορίας, επομένως δεν ερχόμαστε ως επισκέπτες να την κατανοήσουμε αλλά μας επιβάλλεται πιεστικά. Με αυτή την έννοια η Ιστορία δεν αφορά μια συνάντηση κατ’ επιλογή των ιστορικών, αλλά μια ιστορικότροπη σκέψη.
Αν προεκτείνουμε τη σκέψη αυτή, αφορά την ανάγκη των ανθρώπων να δώσουν νόημα στο παρελθόν τους. Η ανάγκη της νοηματοδότησης του παρελθόντος, δηλαδή της πορείας από το παρελθόν στο παρόν, η νοηματοδότηση του κόσμου που ζουν. Δεν το κάνουν κατ’ επιλογή, τους επιβάλλεται.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου