Οι μεσαίες τάξεις πήραν διαζύγιο από τα λαϊκά στρώματα. Και τώρα;

10 Φεβρουαριου 2017

Του Λοράν Ζοφρέν (*)






Να ένα βιβλίο που ο Μπενουά Αμόν, ο Εμανουέλ Μακρόν και ο Ζαν-Λικ Μελανσόν θα έπρεπε να διαβάσουν. Εκτός αν το έχουν ήδη κάνει… Σε ένα καθαρό και διεισδυτικό κείμενο, ο Τιερί Πεκ, διευθυντής του εργαστηρίου σκέψης Terra Nova, εξηγεί γιατί οι Αριστερές της Γαλλίας δυσκολεύονται τόσο πολύ να διατηρήσουν την παραδοσιακή συμμαχία στην οποία οι προοδευτικοί χρωστούν την επιτυχία στους εδώ και τουλάχιστον έναν αιώνα: τη συμμαχία ανάμεσα στα λαϊκά στρώματα και τις μορφωμένες μεσαίες τάξεις.
Το κυρίαρχο στοιχείο της εποχής μας, λέει ο Πεκ στο βιβλίο του «Ανυποταξίες. Το πορτρέτο της Γαλλίας που έρχεται» (εκδ. Seuil), είναι η ανυποταξία. Για πενήντα χρόνια, γράφει, η κοινωνία των μισθωτών που γεννήθηκε από την Ένδοξη Τριακονταετία στηρίχθηκε σε μια διπλή τάξη πραγμάτων: την τάξη των επιχειρήσεων που οργάνωναν επιστημονικά την εργασία των υπαλλήλων τους και την τάξη των συνδικάτων και των κοινωνικών θεσμών που υπερασπίζονταν τα συμφέροντά τους. Ο συμβιβασμός που ήταν αποτέλεσμα αυτής της διπλής τάξης πραγμάτων επέτρεψε να σημειωθούν τεράστιες πρόοδοι.
Η αύξηση της αποτελεσματικότητας της παραγωγής πολλαπλασίασε τον συλλογικό πλούτο. Και οι διεκδικήσεις που οργάνωσε το εργατικό κίνημα και προώθησε το κοινωνικό κράτος επέτρεψαν την ανακατανομή των καρπών της ανάπτυξης. Το βιοτικό επίπεδο των λαϊκών στρωμάτων αυξανόταν διαρκώς, μαζί με την προστασία που τους παρεχόταν μέσα από τις διεκδικήσεις τους.
Με την κάμψη της ανάπτυξης και την αύξηση του ατομισμού, αυτός ο διπλός μηχανισμός έπαθε εμπλοκή. Δύο εξεγέρσεις, σιωπηλές ή θορυβώδεις, διατάραξαν το προοδευτικό μοντέλο. Οι μισθωτοί, που το πνευματικό τους επίπεδο δεν έπαψε να ανεβαίνει, δυσκολεύονταν όλο και περισσότερο να δεχθούν τους περιορισμούς της μαζικής παραγωγής. Το αποτέλεσμα ήταν να υπάρξει μια αποδέσμευση από την εργασία και μια τάση προς περισσότερες πρωτοβουλίες και μεγαλύτερη αυτονομία. Την ίδια στιγμή, μεγαλύτερη αυτονομία αποκτούσαν και οι καταναλωτές.
Ενώ η μεσαία τάξη κατόρθωνε να υιοθετήσει έναν πιο ελεύθερο και πιο δημιουργικό τρόπο ζωής, τα λαϊκά στρώματα εγκαταλείπονταν στην τύχη τους, υποχρεωμένα να εργάζονται με έναν τρόπο που τους φαινόταν όλο και πιο οδυνηρός, και λαμβάνοντας ως αντάλλαγμα μια στάσιμη αγοραστική δύναμη και μια επισφαλή ανάπτυξη. Αυτή η είναι η δεύτερη ανυποταξία, των Γάλλων που ανήκουν στα κατώτερα στρώματα, οι οποίοι δεν βλέπουν πια πλεονεκτήματα σε μια πρόοδο που έτσι κι αλλιώς τείνει να σταματήσει. Κι έτσι άρχισαν να χάνουν την εμπιστοσύνη τους στους προοδευτικούς θεσμούς και οργανισμούς και να στέφονται προς τις επικίνδυνες σειρήνες του ταυτοτικού εξτρεμισμού.
Οι μεσαίες τάξεις, που αισθάνονται καλά στην παγκοσμιοποίηση, αποδέχθηκαν τις απαιτήσεις του φιλελευθερισμού. Τα λαϊκά στρώματα, που δεν βρήκαν κανένα πλεονέκτημα σε αυτή την εξέλιξη, τις απέρριψαν. Η παραδοσιακή συμμαχία διαλύθηκε. Ο προοδευτισμός άλλαξε κοινωνική βάση, και η βάση αυτή συρρικνώθηκε.
Ο Τιερί Πεκ δεν αρκείται στις παρατηρήσεις: διατυπώνει και προτάσεις για την ανανέωση. Καθώς δεν μπορεί να γυρίσει κανείς πίσω, όπως υποστηρίζει ψευδώς η συντηρητική ή αντιδραστική σκέψη, δεν υπάρχει άλλη λύση από την προσπάθεια να ανασυγκροτηθεί εκ νέου αυτή η συμμαχία. Να βρεθεί δηλαδή μια νέα ισορροπία ανάμεσα στις επιδιώξεις της ελευθερίας και της ισότητας. Να πού αποτυγχάνουν σήμερα οι προοδευτικοί: είτε αμελούν την ανάγκη για αυτονομία είτε υποτιμούν την απαίτηση για ισότητα.
Από τη μια πλευρά ο Μελανσόν, από την άλλη ο Μακρόν, και στη μέση ο Αμόν. «Όλα δείχνουν ότι η απόκλιση θα συνεχιστεί», σημειώνει ο Τιερί Πεκ. «Ο ένας δρόμος θα έχει στόχο μια δυναμική κοινωνική ανανέωση και ο άλλος θα επιδιώκει την ικανοποίηση των χαμένων». Πρέπει λοιπόν να καθοριστεί μια πολιτική που θα συνδυάζει την αυτονομία και την προστασία, την ελευθερία και την ισότητα. Μερικές ιδέες; Η προστασία του ατόμου και όχι των ομάδων ή των συντεχνιών. Μεγαλύτερες εγγυήσεις για τους μισθωτούς της εποχής του Uber. Περισσότερη ευελιξία στον χώρο της παραδοσιακής μισθωτής εργασίας, που δεν θα μεταφράζεται σε κοινωνική οπισθοχώρηση.
Οι προοδευτικοί πρέπει να ξανασκεφτούν το κοινωνικό κράτος. Να επανεφεύρουν δηλαδή την παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία ώστε να αποκτήσει εκ νέου τον κοινωνικό ρόλο του οργανωτή της προόδου. Το ποιος από τους τρεις προοδευτικούς υποψήφιους έχει περισσότερες πιθανότητες να πετύχει αυτόν τον στόχο θα το αποφασίσουν οι ψηφοφόροι.
(*) Ο Λοράν Ζοφρέν είναι διευθυντής της Liberation
(Πηγή: Liberation- ΑΠΕ- ΜΠΕ)