Διπλωματία και διπλώματα
Νίκος ΣαραντάκοςΜιλώντας τις προάλλες για την επερχόμενη θητεία της Ελλάδας στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, ο πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης υποστήριξε ότι η Ελλάδα θα εμπνέεται από «τρεις λέξεις ελληνικής προέλευσης, αλλά με οικουμενική σημασία: Διάλογος, Διπλωματία και Δημοκρατία».
Ωστόσο, η μεσαία λέξη, η διπλωματία, έχει μια διαφορά από τις άλλες δύο: δεν είναι λέξη που πλάστηκε στα ελληνικά από Έλληνες, αλλά πρόκειται για νεολογισμό του 19ου αιώνα, δάνειο από το γαλλικό diplomatie, λέξη που βέβαια είναι ελληνογενής. Ευκαιρία λοιπόν να λεξιλογήσουμε σήμερα για την ιστορία αυτής της λέξης.
Στην αρχή έχουμε τη λέξη «δίπλωμα», που όμως η αρχική της σημασία, τον 4ο αιώνα π.Χ. στον Αριστοτέλη, ήταν «οτιδήποτε διπλωμένο ή διπλασιασμένο». Αλλωστε, ετυμολογείται από το ρήμα διπλόω-ώ, που σημαίνει διπλώνω ή διπλασιάζω.
Διπλωμένα όμως είναι και τα έγγραφα, κι έτσι στους επόμενους αιώνες εμφανίζεται η σημασία «διπλωμένο χαρτί», ειδικότερα «διπλωμένο επίσημο έγγραφο»· χρησιμοποιήθηκε για συστατικές επιστολές, διαβατήρια, πιστοποιητικά κτλ., ας πούμε στον Πλούταρχο «τα καλούμενα διπλώματα σεσημασμένα δόντων»* ή «διπλώματα γάμων» σε παπύρους.
Η λέξη περνάει στα λατινικά, ως diploma, και από εκεί στις νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες, όπου εξειδικεύεται με τη σημασία «πιστοποιητικό σπουδών» περί τον 17ο αιώνα. Παράλληλα, στα νεολατινικά της εποχής εμφανίζεται ο όρος diplomaticus ως τίτλος σε συλλογές διεθνών συνθηκών, με αποτέλεσμα τον 18ο αιώνα να γεννηθεί στις νεότερες γλώσσες μια οικογένεια λέξεων σχετικών με τις επαφές μεταξύ κρατών, π.χ. στα γαλλικά diplomatie, diplomatique, diplomate, οι οποίες πέρασαν στα ελληνικά ως διπλωματία, διπλωματικός, διπλωμάτης στις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα.
Πάντως, ενώ π.χ. ο Καποδίστριας ή ο Κοραής χρησιμοποιούσαν τους νεοπαγείς όρους, στα έγγραφα του 1821 χρησιμοποιούνται άλλοι όροι για τη διπλωματική δραστηριότητα, όπως ελτζής (πρέσβης) ή κόνσολος (πρόξενος). Μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, οι όροι οι σχετικοί με τη διπλωματία παγιώνονται.
Στη σημερινή γλώσσα, η λέξη «δίπλωμα» είναι δίσημη: συνήθως χρησιμοποιείται με τη σημασία του πιστοποιητικού σπουδών, αλλά επίσης μπορεί να σημαίνει την πράξη ή το αποτέλεσμα του ρήματος διπλώνω - το δίπλωμα των σεντονιών ή των πουκαμίσων ας πούμε. Δίπλωμα απονέμουν ανώτατες σχολές, ας πούμε το ΕΜΠ (το πανεπιστήμιο απονέμει πτυχίο), ενώ καταχρηστικά αποκαλούμε δίπλωμα και την άδεια οδήγησης αυτοκινήτου.
Οι φοιτητές πριν πάρουν το δίπλωμα εκπονούν διπλωματική εργασία, όμως διπλωματική ασθένεια είναι αυτή που δεν είναι πραγματική αλλά πρόσχημα για την απουσία κάποιου. Διπλωμάτη χαρακτηρίζουμε όποιον δείχνει επιδεξιότητα στον χειρισμό υποθέσεων, π.χ. στη διευθέτηση αντιδικιών - καμιά φορά και τον υποκριτή.
Κλείνω όπως άρχισα, με την προέλευση των λέξεων: είδαμε ότι η λέξη «διπλωματία» διαφέρει από τις λέξεις «διάλογος» και «δημοκρατία», οι οποίες γεννήθηκαν στα αρχαία ελληνικά. Αποτελεί είδος αντιδανείου, εφόσον είναι δάνειο που ανάγεται σε παλαιότερη ελληνική λέξη. Μικρή διαφορά, ίσως, αλλά υπαρκτή. Βέβαια, η τρέχουσα διεθνής κατάσταση περιγράφεται ακριβέστερα με μιαν άλλη ελληνική διεθνή λέξη: Χάος.
ΒΙΚΙΘΗΚΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου