Η δικτατορία 1967-1974 στη Θεσσαλονίκη /Οι «ερυθροί ίπποι» και τα πράσινα άλογα της συμπρωτεύουσας

 

Η δικτατορία 1967-1974 στη Θεσσαλονίκη

Οι «ερυθροί ίπποι» και τα πράσινα άλογα της συμπρωτεύουσας

του Σπύρου Κουζινόπουλου *

farosthermaikou.blogspot.com

 

Να θυμηθούμε, έτσι όπως συμπληρώθηκαν 57 χρόνια από την επέτειο του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967, ότι τα δεινά που προκάλεσε η δικτατορία της χούντας των συνταγματαρχών (1967-1974), παραμένουν έντονα χαραγμένα στη μνήμη του ελληνικού λαού. Και οι προσπάθειες κάποιων κέντρων να ξεθωριάσουν εκείνα τα ιστορικά γεγονότα και να μην διδάσκονται οι νεότερες γενιές γι’ αυτή τη μαύρη σελίδα της σύγχρονης ιστορίας του τόπου, πέφτουν στο κενό.

Η κατάργηση στοιχειωδών ελευθεριών, οι φυλακές, οι εξορίες και τα βασανιστήρια, ο πνευματικός και πολιτιστικός μεσαίωνας, αλλά και η τραγωδία που προκάλεσε το εγκληματικό πραξικόπημα στην Κύπρο, καταγράφουν το επτάχρονο δικτατορικό καθεστώς, ως μια από τις μελανότερες στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Το καθήκον της μνήμης επιβάλλει να αποτίουμε φόρο τιμής στους δολοφονημένους από τη χούντα αγωνιστές, εκείνους που τα βασανιστήρια, οι κακουχίες της φυλακής και της εξορίας έκοψαν πρόωρα το νήμα της ζωής τους. Να τιμάμε τους "ελεύθερους πολιορκημένους" του Πολυτεχνείου, τους εκατοντάδες που πέρασαν από τα ανακριτικά "χειρουργεία" της Ασφάλειας και της ΚΥΠ, τους χιλιάδες φυλακισμένους και εκτοπισμένους, και όσους καταδικάστηκαν από τα στρατοδικεία της χούντας. 

Δεν ήταν "κεραυνός εν αιθρία"

Να θυμηθούμε ότι η δικτατορία δεν ήταν "κεραυνός εν αιθρία" ή απλώς "η ανταρσία μιας ομάδας επίορκων αξιωματικών", όπως αποκλήθηκε. Αντίθετα, το καθεστώς των νικητών του εμφυλίου πολέμου έτρεφε στον κόρφο του το "αυγό του φιδιού" και λειτούργησε τελικά ως "εκκολαπτική μηχανή" του πραξικοπήματος.

Η νοοτροπία και η πολιτική της "Εθνικοφροσύνης" που συντηρούσε πάντα για ευνόητους λόγους τον "μπαμπούλα" του Κομμουνισμού, βοηθούσε τους αξιωματικούς που είχαν ροπή σε "ακραίες λύσεις" να κινούνται εύκολα μέσα στο Στρατό, την Αστυνομία και τη Χωροφυλακή. Με το τέλος του εμφύλιου πολέμου, συστηματοποιήθηκαν οι "φάκελοι" στην ασφάλεια, ώστε όλοι οι πολίτες να παρακολουθούνται. Και να διώκονται με διάφορους τρόπους, όχι μόνο οι οπαδοί της Αριστεράς, αλλά και κάθε άλλος δημοκρατικός πολίτης.

Οι εχθροί του Κοινοβουλευτισμού προβάλλοντας έντονα τον αντικομμουνισμό τους, εύκολα μπορούσαν να αναρριχηθούν σε όλες τις θέσεις. Πίσω απ' όλα αυτά, ο αμερικανικός παράγοντας ήταν αυτός που κινούσε την ελληνική πολιτική ζωή. Ο ψυχρός πόλεμος βρισκόταν στην κορύφωσή του, ενώ η Ουάσιγκτον θεωρούσε την Ελλάδα ότι ανήκει "δικαιωματικά" στην επιρροή της.
Με τη σειρά τους, οι διάφορες παρακρατικές οργανώσεις που βρίσκονταν σε ... "άνθηση" και ενισχύονταν από τον κρατικό μηχανισμό. Εκεί μέσα σ’ όλα αυτά, βρισκόταν η "φωλιά" της Χούντας.

H «πρόβα τζενεράλε» του 1961
Ο στρατιωτικός και αστυνομικός μηχανισμός, άρχισε να δραστηριοποιείται έντονα μετά τις εκλογές του 1958, όταν ένα αριστερό κόμμα, η ΕΔΑ, είχε αναδειχθεί σε Αξιωματική Αντιπολίτευση, γεγονός που θορύβησε τους ξένους «προστάτες» της χώρας και τους ακροδεξιούς μηχανισμούς που λειτουργούσαν στο εσωτερικό. «Κάποιοι» στο σκοτάδι, άρχισαν να καταστρώνουν σχέδια. Και η "πρόβα τζενεράλε" προγραμματίσθηκε για τις εκλογές του 1961. Ο ίδιος ο αρχηγός της CIA για την περιοχή της Μεσογείου, ο περιβόητος Κάμπελ, έφθασε στην Αθήνα για να κατευθύνει τη δράση κράτους και παρακράτους. Ήταν το Σχέδιο με την κωδική ονομασία «Περικλής», που εφαρμόσθηκε για πρώτη φορά στις εκλογές του 1961 και πάνω στο οποίο οργανώθηκε και το πραξικόπημα από τους κινηματίες πεντέμισι χρόνια αργότερα.
Ο Ρόμπερτ Κίλι, που υπήρξε το 1981 πρεσβευτής των ΗΠΑ, επί της πρώτης κυβερνήσεως του Ανδρέα Παπανδρέου, είχε υπηρετήσει και νωρίτερα, το 1966 ως στέλεχος της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα. Και όπως απεκάλυψε: «Παίρναμε συνεχώς αναφορές για το προετοιμαζόμενο πραξικόπημα». Τι έκανε η κυβέρνηση της Ουάσιγκτον για να αποτρέψει τους πραξικοπηματίες; Τίποτα. Απεναντίας τους ενθάρρυνε.

Οι "Ερυθροί ίπποι" της Θεσσαλονίκης

Οι επίορκοι αξιωματικοί της χούντας, για να δικαιολογήσουν την επιβολή της δικτατορίας, επικαλέσθηκαν αφενός μεν τον λεγόμενο «κομμουνιστικό κίνδυνο» και αφετέρου ότι ήθελαν τάχα, να προλάβουν «αιματοκύλισμα της Θεσσαλονίκης», κατά την προεκλογική συγκέντρωση της Ένωσης Κέντρου που είχε προγραμματιστεί να γίνει το απόγευμα της Κυριακής των Βαϊων, 23 Απριλίου 1967, στην πλατεία Αριστοτέλους. Με τη συγκέντρωση εκείνη, θα άνοιγε την προεκλογική του εκστρατεία ο Γεώργιος Παπανδρέου για τις εκλογές που είχαν προσδιοριστεί να γίνουν στις 28 Μαϊου του ίδιου έτους.

Οι συνωμότες, είχαν εξαπολύσει ένα κύμα παραπληροφόρησης για να προκαλέσουν τα συντηρητικά ανακλαστικά του στρατεύματος και της κοινής γνώμης. Μάλιστα, έφτασαν στο σημείο, ο τότε διευθυντής της ΚΥΠ, αντιστράτηγος Κυριάκος Παπαδόπουλος, συνοδευόμενος από τον επικεφαλής του κλιμακίου της ΚΥΠ στη Θεσσαλονίκη, συνταγματάρχη Νικόλαο Γκαντώνα, να επισκεφθούν μία εβδομάδα πριν το πραξικόπημα,  στις 13 Απριλίου 1967, τον τότε πρωθυπουργό Παναγιώτη Κανελλόπουλο για να του αναφέρουν ότι τάχα θα υποδέχονταν τον Γεώργιο Παπανδρέου στη Θεσσαλονίκη «100 ίπποι ερυθρού χρώματος», των οποίων οι ιππείς «θα είναι πιθανώς, οπλισμένοι». Τι κι αν στη συνέχεια αποκαλύφθηκε ότι τίποτα τέτοιο δεν ευσταθούσε και ότι οι δήθεν «ερυθροί ίπποι» ήταν… πράσινα άλογα; Η χούντα είχε κάνει τη δουλειά της.

Τα τανκς βγαίνουν στους δρόμους
Ξημερώματα της 21^ης Απριλίου 1967, τα άρματα μάχης βγαίνουν στους δρόμους της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και των άλλων μεγάλων πόλεων της χώρας. Στην πρωτεύουσα, αποσπάσματα της ΕΣΑ υπό τη γενική διεύθυνση του συνταγματάρχη Ιωάννη Λαδά συλλαμβάνουν στα σπίτια τους τον πρωθυπουργό, τους υπουργούς της κυβέρνησής του, την ηγεσία των κομμάτων της αντιπολίτευσης και τα πιο σημαίνοντα στελέχη της, πρωτίστως τα μέλη και στελέχη της ΕΔΑ και της Νεολαίας Λαμπράκη.

Η φήμη «γίνεται δικτατορία» αρχίζει να διασπείρεται και να αφυπνίζει την κοιμισμένη πρωτεύουσα. Δεν μπορεί όμως να μεταδοθεί και τηλεφωνικά, γιατί ένα στρατιωτικό απόσπασμα είχε καταλάβει τις εγκαταστάσεις του ΟΤΕ, διακόπτοντας τις τηλεφωνικές επικοινωνίες όλης της χώρας.

Το τι ακριβώς σήμαινε χούντα και φασισμός, μπορεί εύκολα να το αντιληφθεί κανείς από την είδηση που είχε δημοσιευθεί λίγες εβδομάδες μετά την εκδήλωση του πραξικοπήματος. Και στην οποία αναφέρονταν η σύλληψη και φυλάκιση δύο παιδιών από το Βόλο, με την κατηγορία ότι είχαν διαπράξει ένα φοβερό… κακούργημα: Σύμφωνα με την ανακοίνωση της αστυνομίας: «Ήκουαν κρυφίως δίσκους του συνθέτου Μίκη Θεοδωράκη»!

Παναγιώτης Ελής

Οι πρώτοι νεκροί του πραξικοπήματος

Η πρώτη κιόλας ημέρα του πραξικοπήματος στη Θεσσαλονίκη, σημαδεύτηκε με το θάνατο του ηλικιωμένου αγωνιστή της αριστεράς, Βασίλη Μπεκροδημήτρη, που πέθανε μέσα στο 12^ο αστυνομικό τμήμα Χαριλάου από την κακομεταχείριση που υπέστη. Ο Μπεκροδημήτρης, μαζί με τη Μαρία Καλαβρού και τον 15χρονο Βασίλη Πεσλή, που δολοφονήθηκαν στην Αθήνα την ίδια μέρα και τον Παναγιώτη Ελή, που κυριολεκτικά εκτελέστηκε στον Ιππόδρομο της Αθήνας, ήταν οι πρώτοι νεκροί της δικτατορίας.

Οι πληροφορίες για το πραξικόπημα, έρχονται στην πόλη μας από την Αθήνα λίγο μετά τα μεσάνυχτα της 20ης προς την 21η Απριλίου. Δημοσιογράφοι που πηγαίνουν στο Γ’ Σώμα Στρατού για να εξακριβώσουν τις πληροφορίες, δεν βλέπουν καμιά κίνηση, καθώς τα πάντα ήταν επιφανειακά ήρεμα. Αυτό, μέχρι τις 4:30 τα ξημερώματα, που τα τανκς βγαίνουν στους δρόμους της Θεσσαλονίκης, επίλεκτα τμήματα καταλαμβάνουν θέσεις σε κεντρικά σημεία της πόλης και αρχίζουν οι συλλήψεις.

Οι συλληφθέντες μόνο κατά την 21^η Απριλίου 1967, κυρίως Αριστεροί αλλά και αρκετά στελέχη του Κέντρου, ανήλθαν σε όλη τη χώρα σε 8.270. Στη συνέχεια οι 6.118 από αυτούς εξορίστηκαν τελικώς στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της νήσου Γυάρου.  Από τη Βόρεια Ελλάδα, εκτοπίστηκαν μόνο την πρώτη ημέρα του πραξικοπήματος συνολικά 1.467 άτομα, άνδρες και γυναίκες, νέοι και γέροι, σύμφωνα με τους ονομαστικούς καταλόγους ανά νομό που είχε δώσει στη δημοσιότητα το καθεστώς. Από αυτούς, οι 450 προέρχονταν από το νομό Θεσσαλονίκης.

Κακοποιήσεις στα αστυνομικά τμήματα

Πολλοί από τους συλληφθέντες ήταν άρρωστοι και υπερήλικες, ενώ υπήρξαν και περιπτώσεις όπου οδηγήθηκαν στην ασφάλεια σιδηροδέσμιες και μωρομάνες, αφήνοντας μόνα και απροστάτευτα τα παιδιά τους. 

Σταμάτης Διονυσίου

Σε ορισμένα αστυνομικά τμήματα, όπου μεταφέρθηκαν αρχικά οι κρατούμενοι, ξυλοκοπήθηκαν άγρια, όπως συνέβη στο 16^ο αστυνομικό τμήμα Ευόσμου, όπου κακοποιήθηκαν μέχρι αναισθησίας οι περισσότεροι από τους αριστερούς και δημοκρατικούς πολίτες που συνελήφθησαν, μεταξύ των οποίων ο τότε δήμαρχος Ευόσμου Σταμάτης Διονυσίου κ.α.

Βασανίστηκαν και δήμαρχοι
Ανάλογα περιστατικά κακοποιήσεων, είχε καταγγελθεί ότι έγιναν και σε άλλα αστυνομικά τμήματα, όπως στο 10ο τμήμα Νεαπόλεως, στο παράρτημα Σταυρουπόλεως, αλλά και στα κρατητήρια της Εθνικής Ασφάλειας, που τότε βρίσκονταν στην πλατεία Δημοκρατίας.

Ηρωϊκή μορφή υπήρξε ο επί πολλές τετραετίες δήμαρχος
Παναγιώτης Αφαλής, με αγώνες ακόμη από το Μάη 1936

Ένας από τους δημοκρατικούς πολίτες που θα αντιμετωπίσει την κακομεταχείριση από τα όργανα της χούντας, και στη συνέχεια την παύση από τα καθήκοντά του, ήταν ο τότε δήμαρχος Νεάπολης, ο αείμνηστος Αλέκος Μπινιώρης. Ενώ ανάλογη ήταν η συμπεριφορά και προς τον τότε δήμαρχο Συκεών, τον αλησμόνητο Παναγιώτη Αφαλή που είχε συλληφθεί από τους πραξικοπηματίες για να εξοριστεί στη Γυάρο.

Οι συλληφθέντες από το νομό Θεσσαλονίκης και την υπόλοιπη κεντρική Μακεδονία, θα κρατηθούν επί πενθήμερο, σαν παστές σαρδέλες, στα αστυνομικά τμήματα και 200 από αυτούς, θα κλειστούν στις 23 Απριλίου σε ένα θάλαμο των φυλακών Επταπυργίου, στοιβαγμένοι «σαν τα ζώα», λόγω της στενότητας του χώρου. 

Στην εξορία

Ύστερα από τριήμερη παραμονή στο Γεντί Κουλέ, οι κρατούμενοι δημοκράτες οδηγούνται στη νέα παραλία, για να επιβιβασθούν στο αρματαγωγό ΣΑΜΟΣ και να οδηγηθούν στα νησιά της εξορίας.

Το «Σάμος», που ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη, αφού κάνει μία στάση στο Πέραμα της Καβάλας, για να επιβιβαστούν οι συλληφθέντες στην ανατολική Μακεδονία και Θράκη, θα κατευθυνθεί στο Κυκλαδίτικο ξερονήσι της Γυάρου, για να αποβιβάσει το φορτίο του, κάπου 1.200 άτομα. Με ένα άλλο αρματαγωγό, το «Λέσβος», μεταφέρθηκαν οι εξόριστοι από τη δυτική Μακεδονία, τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη, ενώ νωρίτερα, με τα αρματαγωγά «Σύρος» και «Σάμος» είχαν οδηγηθεί στη Γυάρο οι αριστεροί κρατούμενοι από την Αθήνα και την υπόλοιπη Αττική.

Οι κεντρικοί δρόμοι της Θεσσαλονίκης, μόλις γίνεται γνωστή η εκδήλωση του πραξικοπήματος, κατακλύζονται από πλήθη κόσμου, που ζητά διψασμένα να πληροφορηθεί τι ακριβώς συμβαίνει. Μια ομάδα από νέους, ξεκινούν από την οδό Εγνατία προς το Διοικητήριο, συγκροτώντας αυθόρμητη διαδήλωση. Σιγά-σιγά προστίθενται και άλλοι. Μπροστά στο υπουργείο Βορείου Ελλάδος, όπως ονομαζόταν τότε, τανκς έχουν στραμμένα τα πολυβόλα καταπάνω τους και ο επικεφαλής του τμήματος ταγματάρχης, ζητά να διαλυθούν γιατί θα διατάξει πυρ. Οι διαδηλωτές οπισθοχωρούν πίσω προς την Εγνατία, με την ελπίδα ότι θα έχουν συγκεντρωθεί και άλλα πλήθη, για μια πιο δυναμική κινητοποίηση. Τίποτα όμως δεν γίνεται εκεί. Και οι ελπίδες ότι θα εκδηλωθεί η λαϊκή οργή ενάντια στους νεκροθάφτες της Δημοκρατίας, δυστυχώς δεν επαληθεύονται, καθώς κυριαρχεί ο φόβος.

Ο αντιδικτατορικός αγώνας

Παρά τις χιλιάδες συλλήψεις, το κλίμα της άγριας τρομοκρατίας, τα βασανιστήρια και τις αφόρητες ψυχολογικές πιέσεις, οι Θεσσαλονικείς δεν πτοούνται, αλλά πυκνώνουν τις γραμμές των αντιστασιακών οργανώσεων. Ή πάλι μεμονωμένα, εκδηλώνουν σε κάθε ευκαιρία την αντίθεσή τους στο καταπιεστικό δικτατορικό καθεστώς.

Η Θεσσαλονίκη συνεισέφερε στον αγώνα για την ελευθερία όχι κατά το μέτρο των δυνάμεών της, αλλά πολύ περισσότερο από αυτό. Στο διάστημα 1967-1971, οπότε έπαψε να λειτουργεί το Έκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης, έγιναν 12 μεγάλες δίκες αντιστασιακών, μεταξύ αυτών η δίκη του «Πατριωτικού Μετώπου», της «Δημοκρατικής Άμυνας», της ΟΚΝΕΘ, της «Λαϊκής Πάλης», της «Πανσπουδαστικής», της «ΚΝΕ» κ.α., στις οποίες καταδικάσθηκαν συνολικά πάνω από 100 κατηγορούμενοι. Στα τέλη του 1972, σε σύνολο περίπου 400 πολιτικών κρατουμένων από όλη την Ελλάδα, πάνω από το 20% είχαν καταδικασθεί από το Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης.

Από την πρώτη κιόλας μέρα της δικτατορίας, μέλη της ΕΔΑ και της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη (ΔΝΛ) που είχαν διαφύγει τη σύλληψη, καθώς επίσης στελέχη της νεολαίας της Ένωσης Κέντρου και άλλοι πατριώτες, προσπαθούν να συντονιστούν ώστε να εκδηλωθεί οργανωμένη η διαμαρτυρία για την κατάλυση της Δημοκρατίας.

Οι Δημοκρατικοί Σύνδεσμοι

Στελέχη της νεολαίας από το χώρο του Κέντρου, κυρίως μέλη των «Δημοκρατικών Συνδέσμων», με επικεφαλής τον αξέχαστο γιατρό Ντίνο Τριαρίδη, επιχειρούν να συγκροτήσουν αντιχουντική πορεία στην καρδιά της Θεσσαλονίκης, την οδό Τσιμισκή. Στη διαδήλωση εκείνη, όπως μας αφηγήθηκε ο αείμνηστος Τριαρίδης, που πολύ αργότερα, την περίοδο 1994-1996 διετέλεσε βουλευτής του ΠΑΣΟΚ και υπουργός Μακεδονίας-Θράκης, μετείχε και ο Αντώνης Λιβάνης που είχε φθάσει στη Θεσσαλονίκη για την προετοιμασία της προεκλογικής συγκέντρωσης του Γεωργίου Παπανδρέου. Αυτής με τους… «ερυθρούς ίππους» που προαναφέραμε.[............................................]

Σπύρος Κουζινόπουλος- ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ

ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΤΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ

Η δικτατορία 1967-1974 στη Θεσσαλονίκη