Ο σοσιαλισμός του 20ού Αιώνα απέτυχε! Εμπρός για τον σοσιαλισμό του 21ου!

Σοσιαλισμός για τον 21ο αιώνα

Αριστείδης Μπαλτάς   |   

27 Ιανουαρίου, 2024

Ο Αριστείδης Μπαλτάς εκπληρώνει σήμερα την υπόσχεση που έδωσε στο τέλος του άρθρου του που φιλοξενήσαμε το προηγούμενο Σάββατο. Μας έστειλε, πολύ νωρίτερα από όσο περιμέναμε, ένα δεύτερο (συμπληρωματικό) κείμενο στο οποίο διατυπώνει, «σχηματικά» όπως μάς είχε προειδοποιήσει, αλλά και με την γνωστή του καλλιέπεια, τους λόγους για τους οποίους, παρά τη σημερινή παγκόσμια ολοκληρωτική κυριαρχία του καπιταλισμού, θεωρεί ότι ο σοσιαλισμός του 21^ου αιώνα δεν είναι ένα ανέφικτο όνειρο. Τον ευχαριστούμε για τη συνεισφορά του στη στήλη και ευχόμαστε να ακολουθήσουν και άλλα κείμενα για το συγκεκριμένο, θεμελιακό για τη μετασχηματιστική Αριστερά, ζήτημα.

Χάρης Γολέμης

  ___________________________________

 

Οι προσδοκίες που είχε δημιουργήσει ο σοσιαλισμός του 20^ου αιώνα δεν εκπληρώθηκαν. Ο σοσιαλισμός του 20^ου αιώνα έχει αποτύχει. Ας το ομολογήσουμε ρητά και ας συνάγουμε τα αντίστοιχα διδάγματα, μέσω της αναγκαίας –εν προκειμένω– αυτοκριτικής. Ωστόσο η αποτυχία δεν αναιρεί την προοπτική του σοσιαλισμού. Γιατί η οικουμενική ισότητα, η γενική ελευθερία και η καθολική δικαιοσύνη –το περιεχόμενο της σοσιαλιστικής προοπτικής– συνιστά κάτι σαν ανθρωπολογική και εν ταυτώ ιστορική σταθερά. Που παραμένει λανθάνοντας πάντα «εκεί». Αυτό που απέτυχε ήταν «απλώς» το πρώτο πείραμα οικοδόμησης του σοσιαλισμού.

Η εν λόγω αυτοκριτική οφείλει να ξεδιπλωθεί σε άμεση συνάρτηση με την πολιτική πρακτική που ασκούμε αντιμετωπίζοντας τα πολιτικά διακυβεύματα της συγκυρίας και των καιρών και οφείλει να καταδεικνύει ότι έχουμε ήδη αρχίσει να αντλούμε τα διδάγματα της αποτυχίας. Ότι πορευόμαστε πολιτικά με τη νέα πνοή που καθιστά την άσκηση της πολιτικής μας ευφρόσυνη και ελκυστική. Τη νέα πνοή που θα πείθει ότι μπορεί να αναληφθεί εκ νέου η προσπάθεια διεκδίκησης του σοσιαλισμού, χωρίς τις ολιγωρίες και τα σφάλματα που οδήγησαν στην αποτυχία του πρώτου πειράματος οικοδόμησής του. Με την επίγνωση, βέβαια, ότι άλλες ολιγωρίες ή νέα σφάλματα δεν μπορούν να αποκλειστούν προκαταβολικά.

Τα μεγάλα διακυβεύματα των καιρών αφορούν τελικά την επιβίωση του ανθρώπινου είδους. Είναι αυτά που επισωρεύονται συγκροτώντας μια κρίση πολλαπλή, σύνθετη και κατά τα φαινόμενα μόνιμη κρίση, της οποίας ορίζοντας είναι η ολική καταστροφή. Πρόκειται για διακυβεύματα των οποίων η λυσιτελής αντιμετώπιση θα συναντούσε τη συναίνεση της ευρύτατης πλειονότητας κοινωνιών και ανθρώπων. Το να αρχίσει να οικοδομείται ο σοσιαλισμός του 21^ου αιώνα ισοδυναμεί με τη μετατροπή αυτής της πλειονότητας σε ενεργό, καταστατικά στοχευμένη, πολιτική δύναμη. Δουλειά της Αριστεράς είναι να καταλύσει συγκεκριμένα το πώς αυτής της μετατροπής.

Τα εν λόγω διακυβεύματα θα μπορούσαν να συνοψιστούν κάπως ως εξής:

 

Ειρήνη τώρα, ειρήνη παντού

 

Είναι εμφανές ότι η γεωπολιτική συνθήκη επιδεινώνεται ενόσω τα μέτωπα των «φίλων» και των «εχθρών» αποσαφηνίζονται: πολύ σχηματικά, πολιτική «Δύση» έναντι πολιτικής «Ανατολής». Σε αυτή τη βάση, ένας τρίτος παγκόσμιο πόλεμος με τα εντυπωσιακά νέα όπλα –ακόμη και πυρηνικά– που παράγουν οι τεχνολογικές εξελίξεις έχει αρχίσει να αποτελεί εφιαλτικό ενδεχόμενο: ήδη πολλαπλασιάζονται και επεκτείνονται θερμοί αιματηροί πόλεμοι που εμπλέκουν κατά τον έναν ή τον άλλο τρόπο τα δύο μέτωπα ενόσω τόσο ένας «ψυχρός» οικονομικός πόλεμος (για την εξασφάλιση ενεργειακών πόρων, τη μονοπωλιακή εκμετάλλευση πρώτων υλών, τον έλεγχο οδών εφοδιασμού, το τεχνολογικό προβάδισμα κ.ο.κ.), όσο και ένας πόλεμος νομισμάτων βρίσκονται σε εξέλιξη.

Τα συναφή ιδεολογικά μέτωπα είναι ωστόσο ασθενή. Από τη μία πλευρά, η πολιτική «Δύση» προσπαθεί απεγνωσμένα να περιχαρακώσει τους «φίλους» μέσω ενός μακαρθισμού νέας κοπής που θέλει να ξαναγράψει αδίστακτα την ιστορία του 20^ου αιώνα ενώ, από την αντίπαλη πλευρά, η πολιτική «Ανατολή» αμύνεται αμήχανα. Αδυνατεί να προβάλει τον σοσιαλισμό ως αντίπαλο δέος είτε γιατί τον έχει ήδη απεμπολήσει ρητά είτε γιατί η προοπτική του απέτυχε στα χέρια της με τρόπους που δεν μπορεί ούτε θέλει να δικαιολογήσει. Ήδη ο πολιτισμός του κεφαλαίου, μαζί με τις θεμελιώδεις ιδεολογικές προκείμενες του νεοφιλελευθερισμού, έχει εισχωρήσει βαθιά και στις αντίστοιχες κοινωνίες. Με ποια ιδεολογικά εφόδια, λοιπόν, θα μπορούσε η πολιτική «Ανατολή» να κινητοποιήσει τους λαούς της εν όψει ενός ακόμη ακραία καταστροφικού πολέμου; Ο εθνικισμός –ή ο θρησκευτικός φανατισμός– ίσως δεν αρκούν.

Εν μέσω πολέμων το κεφαλαιοκρατικό κέρδος αυξάνεται εκθετικά. Οι πολυεθνικές των όπλων, μαζί με το πλέγμα βιομηχανιών και υπηρεσιών που αυτές κινητοποιούν, θησαυρίζουν. Πουλώντας, επισήμως ή λαθραία, το προϊόν τους σε δικαίους και αδίκους και μέχρι εξαντλήσεως των αποθεμάτων τους , ενόσω παρωθούν την ανάπτυξη οπλικών συστημάτων «νέας γενιάς» προς δόξαν της λεγόμενης 4^ης βιομηχανικής επανάστασης.

Μολαταύτα η λέξη «ειρήνη» μόλις έχει αρχίσει κάπως να ακούγεται ως οικουμενικό αίτημα. Ενόσω η επιδίωξη του μέγιστου κεφαλαιοκρατικού κέρδους, ουσιώδης κινητήρας και αυτών των εξελίξεων, εξακολουθεί να αφήνεται κατ’ ουσίαν στο απυρόβλητο. Η συναφής ιδεολογική ολιγωρία της πολιτικής Αριστεράς –παρελκόμενο της «μελαγχολίας» της– είναι εν προκειμένω παραλυτική. Κατά συνέπεια, η διεκδίκηση του σοσιαλισμού για τον 21^ο αιώνα δεν μπορεί παρά να αρχίσει από εδώ: Ειρήνη τώρα, ειρήνη παντού. Γιατί οι λαοί δεν έχουν τίποτε να χωρίσουν. Με την επίγνωση ότι οι πολυεθνικές των όπλων υποδαυλίζουν τη συνέχιση των πολέμων, αν δεν ωθούν στο ξέσπασμά τους, και του ότι το κεφαλαιοκρατικό κέρδος εκτινάσσεται αντίστοιχα. Οι καταστροφικές επιπτώσεις της θεμελιακής εκμεταλλευτικής σχέσης του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής φτάνουν εν προκειμένω στα όριά τους, όπως είχε διαφανεί για άλλη μια φορά στην ιστορία, λίγο πριν το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Ο ιμπεριαλισμός ήταν (από τότε!) το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού.

 

Οικολογική καταστροφή, κλιματική κρίση, πανδημίες, ενέργεια και κατανάλωση

 

Η προϊούσα οικολογική καταστροφή και η εγκαταστημένη κλιματική κρίση θίγουν πλέον πλείστες μορφές ζωής στον πλανήτη ενώ η πανδημία του κορονοϊού και οι επόμενες που επαπειλούνται σχετίζονται άμεσα με την επελθούσα συναφή ανισορροπία. Επιπλέον, οι γενετικά επεξεργασμένοι σπόροι που δεν αναπαράγονται, η ερημοποίηση αχανών εκτάσεων και η έλλειψη πόσιμου νερού σε πολλές περιοχές καθιστούν την πείνα και τη δίψα μόνιμους κατοίκους σε χώρες του κάποτε λεγόμενου «τρίτου κόσμου». Αντίστροφα, η υπερκατανάλωση κρέατος, η υπεραλίευση, ο πολλαπλασιασμός των εξωτικών εδεσμάτων, οι μορφές διαχείρισης του ακραίου πλούτου, τα λύματα, τα σκουπίδια και τα λογής απόβλητα που μολύνουν ανεπανόρθωτα θάλασσες και στεριές μαρτυρούν τον ταξικό (και τοξικό) χαρακτήρα των σχέσεων ανάμεσα στο ανθρώπινο είδος και τους φυσικούς πόρους, σχέσεων που έχει εγκαθιδρύσει το καθεστώς και ο πολιτισμός του κεφαλαίου. Αυτό το καθεστώς και αυτός ο πολιτισμός μετατρέπουν με διαρκώς αυξανόμενους ρυθμούς τη νέα γεωλογική εποχή που έχει ονομαστεί «ανθρωπόκαινος» σε εποχή διαρκώς αυξανόμενων δεινών για το ανθρώπινο είδος ως ακριβώς βιολογικό είδος. Προμηνύοντας ακόμη και την εξαφάνισή του.

Ο κίνδυνος έχει γίνει ορατός σχεδόν από παντού. Αλλά οι συναφείς διεθνείς οργανισμοί και οι περιοδικές συγκλήσεις των ηγετών του κόσμου αναβάλλουν την αντιμετώπισή του ή το πολύ αρκούνται σε θλιβερά ημίμετρα. Η αύξηση της ενεργειακής ζήτησης και της ταξικά επιλεκτικής κατανάλωσης παρουσιάζονται ως αναπόφευκτες, ενώ ως μόνη απάντηση στην οικολογική καταστροφή προτείνεται η πλήρης επικράτηση των ΑΠΕ –χωρίς καν να υπολογίζεται το δικό τους οικολογικό αποτύπωμα– ή ακόμη και η πυρηνική ενέργεια λογιζόμενη ως περιβαλλοντικά «καθαρή»(!). Φαίνεται σαν οι πολιτικοί ηγέτες των καιρών να μπορούν κάπως να φανταστούν το τέλος του κόσμου, αλλά να τους είναι αδύνατον καν να υποψιαστούν ότι αποκλειστικός υπεύθυνος για την επέλασή του είναι το καθεστώς που υπηρετούν και ο πολιτισμός στον οποίο μετέχουν. Το καθεστώς και ο πολιτισμός που εδράζονται στην ταχύτερη δυνατή μεγιστοποίηση του κέρδους και στους όρους που την εξασφαλίζουν.

Ο σοσιαλισμός του 21^ου αιώνα, ακόμη και αν τον δούμε ιδανικά ως οργάνωση των ελεύθερα συνασπισμένων παραγωγών, σίγουρα θα διαθέτει παραγωγικές δυνάμεις που θα συναρτούν την ανθρώπινη δραστηριότητα με τη φύση. Μόνον που οι δυνάμεις αυτές θα οφείλουν να επιδεικνύουν τον αναγκαίο σεβασμό στις φυσικές διεργασίες και στις φυσικές νόρμες. Ο άνθρωπος δεν θα είναι πλέον ο άρχων και κυρίαρχος της φύσης, κατά την επιταγή της Γένεσης, αλλά υποδειγματικά ταπεινό μέρος της. Με άλλα λόγια, ο σοσιαλισμός του 21^ου αιώνα ή θα είναι πράσινος ή δεν θα υπάρξει.

 

Πρόσφυγες των πολέμων και μετανάστες της πείνας

 

Το προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα απορρέει ευθέως από τα παραπάνω, συνιστώντας φαινόμενο οικουμενικό. Αφορά τόσο τις χώρες εξόδου όσο και τις χώρες προορισμού, αποτελώντας τη σύγχρονη εκδοχή μιας «μεγάλης μετανάστευσης των λαών», το νεωτερικό ανάλογο εκείνης που οδήγησε στη διάλυση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και στην εγκαθίδρυση της φεουδαρχίας. Πρόκειται για φαινόμενο που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ούτε με κατασταλτικά μέτρα ούτε με προκαταβολικά προσδιορισμένες «ποσοστώσεις». Γιατί οι άνθρωποι δεν φεύγουν μαζικά από τις χώρες τους επειδή τους γοητεύουν οι περιπέτειες. Εκδιώκονται από τους πολέμους, την ακραία καταστολή, την πείνα και τις οικολογικές καταστροφές. Δυνάμεις πολύ υπέρτερες, στις οποίες δεν μπορούν να αντισταθούν επί τόπου. Δυνάμεις που τους ωθούν να αναζητήσουν πάση θυσία τόπο όπου θα μπορούν να συντηρούν με στοιχειώδη ασφάλεια τη γυμνή ζωή τους.

Αποκλειστικά υπεύθυνες για τις εξελίξεις αυτές είναι οι δυνάμεις της τέως αποικιοκρατίας και της νυν νέο-αποικιοκρατίας. Όπου η δεύτερη διαφέρει από την πρόγονό της κατά το ότι επιδιώκει να εξαλείψει πλήρως τις παραδοσιακές, αν όχι αρχέγονες, σχέσεις παραγωγής και να εγκαταστήσει παντού τις κεφαλαιοκρατικές, ενόσω επιβάλλει μορφές πολιτικής υποτέλειας που καλύπτονται από το φύλλο συκής μιας ψευδεπίγραφης «εθνικής ανεξαρτησίας» –με τα «έθνη» να χαράσσονται στον χάρτη με οριζόντιες και κατακόρυφες ευθείες– που «νομιμοποιείται» μέσω «δημοκρατικών εκλογών». Χωρίς αυτό να αποκλείει, κάθε άλλο, στρατιωτικά πραξικοπήματα και αιματηρούς φυλετικούς πολέμους, που κατά κανόνα υποδαυλίζονται από τις μεγάλες δυνάμεις και τον ανταγωνισμό μεταξύ τους.

Μείζον αιτούμενο της εποχής είναι[.........................................................]

ΣΥΝΕΧΙΣΤΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ -ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΤΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ