«Οι Νετανιάχου» του Τζόσουα Κόεν
(κριτική) – Όταν ο Χάρολντ Μπλουμ συναντά την «περιβόητη οικογένεια» –
μυθοπλαστική σάτιρα του εθνικισμού και της μισαλλοδοξίας
Για το βραβευμένο με Πούλιτζερ 2022 μυθιστόρημα του Τζόσουα Κοέν [Joshua Cohen] «Οι Νετανιάχου» (μτφρ. Παναγιώτης Κεχαγιάς, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: Η οικογένεια Netanyahu (ο μικρός αριστερά είναι ο «Μπίμπι» - Μπένιαμιν Νετανιάχου, ενώ από τη φωτογραφία απουσιάζει ο τρίτος γιος της οικογένειας, ο Ίντο). «Ένα μυθιστόρημα που τινάζει στον αέρα προκαταλήψεις, μισαλλοδοξίες και προπαντός πολιτικά επικίνδυνους μύθους».
Γράφει η Έλενα Χουζούρη
Όταν ο Αμερικανοεβραίος συγγραφέας Joshua Aaron Kohen [ΗΠΑ, 1980] άρχισε να επισκέπτεται τον συγγραφέα, κριτικό λογοτεχνίας και καθηγητή ανθρωπιστικών επιστημών στο Γιέηλ, επίσης Αμερικανοεβραίο Χάρολντ Μπλουμ [1930-2019] και κυριολεκτικά να απολαμβάνει τις χειμαρρώδεις και λεπτομερείς αφηγήσεις του για πρόσωπα και πράγματα της λογοτεχνίας, ίσως να μην φανταζόταν ότι ένα απλό φαινομενικά περιστατικό από όσα σπουδαιότερα είχε ακούσει από τον υπερήλικα, αλλά με μνήμη ξυράφι, Μπλουμ, θα του έκανε τόση εντύπωση ώστε να το μεταπλάσει σε μυθιστόρημα. Το περιστατικό πριν περάσει στην συγγραφική επινοητική δικαιοδοσία του Τζόσουα Κοέν έχει να κάνει με την αναγκαστική φιλοξενία εκ μέρους του Χάρολντ Μπλουμ του Ισραηλινού ιστορικού Μπεν-Σιων Νετανιάχου και της θορυβώδους πενταμελούς οικογένειάς του. Το δεύτερο κατά σειρά αγόρι του εν λόγω Ισραηλινού ιστορικού, ονομάζεται Μπένιαμιν και αρκετές δεκαετίες αργότερα θα γινόταν ο μακροβιότερος και πιο αμφιλεγόμενος πρωθυπουργός του Ισραήλ, γνωστός ως «Μπίμπι».
Ο συγγραφέας ξεκινά το μυθιστόρημά του με τον βασικό του αφηγητή, τον οποίο ονομάζει Ρούμπεν Μπλουμ, να συστήνεται στον αναγνώστη, σε πρώτο πρόσωπο, χρησιμοποιώντας ένα παιγνιώδες και φαινομενικά ανάλαφρο ύφος πασπαλισμένο με λεπταίσθητο χιούμορ. Μαθαίνουμε ότι είναι ιστορικός της Αμερικάνικης Οικονομικής Ιστορίας, και μάλιστα της φορολογικής, και έχει μόλις συνταξιοδοτηθεί από το Κολέγιο Κόρμπιν, στο οποίο ήταν ο πρώτος Εβραίος που είχε προσληφθεί στα τέλη της δεκαετίας του πενήντα (1959).
Από δω και πέρα ο Κοέν αρχίζει να «παίζει» ένα ευφυές παιχνίδι με την εβραϊκότητα του πρωταγωνιστή του και τον τελικό αυτοπροσδιορισμό του κυρίως ως Αμερικανού, εβραϊκής καταγωγής δευτερευόντως. Είναι χαρακτηριστικό το επεισόδιο που ανασύρει από τη μνήμη του ο, κατά το μυθιστόρημα, Ρούμπεν Μπλουμ, όταν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, φοιτητής ιστορίας ων, σε ένα συμπόσιο της Αμερικανικής Ιστορικής Εταιρείας, τον είχε πλησιάσει ο Πρόεδρός της ρωτώντας τον: «Μπλουμ είπατε; Είστε ένας ιστορικός Εβραίος;» κι εκείνος το ξεκαθαρίζει ως εξής: «Είμαι ιστορικός και Εβραίος αλλά δεν είμαι ιστορικός των Εβραίων – ή τουλάχιστον δεν ήταν ποτέ αυτό το επάγγελμά μου. Αντί γι’ αυτό, είμαι ιστορικός των Αμερικανών».
Τα διλήμματα, τα ερωτηματικά, τον διχασμό που του δημιουργούσαν από τη μια οι Αμερικανίδες δασκάλες που του μιλούσαν για ελευθερία και ισότητα ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες στη χώρα της ελεύθερης βούλησης και των ίσων ευκαιριών, όπως θεωρούσαν την Αμερική και από την άλλη, οι ραβίνοι όπου τον έστελναν οι δικοί του να μάθει εβραϊκά και οι οποίοι μέσα από μουχλιασμένα βιβλία κατεδάφιζαν όλα όσα είχε ακούσει στο αμερικανικό σχολείο.
Και το πώς φτάνει να υπερβεί μια εβραϊκότητα που ορίζεται και καθορίζεται από στενούς, παραδοσιακούς, θρησκευτικούς, γεμάτους προκαταλήψεις, φοβίες και εμμονές κανόνες, και να ενδυθεί μιαν άλλη, η οποία προσυπογράφει τις αξίες του Διαφωτισμού και του αμερικάνικου φιλελευθερισμού, αφηγείται ο Ρούμπεν Μπλουμ, καθώς ξετυλίγει με παρρησία αλλά και χιούμορ, όλα τα στάδια και τις διαδρομές που ακολούθησε στη ζωή του. Τα διλήμματα, τα ερωτηματικά, τον διχασμό που του δημιουργούσαν από τη μια οι Αμερικανίδες δασκάλες που του μιλούσαν για ελευθερία και ισότητα ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες στη χώρα της ελεύθερης βούλησης και των ίσων ευκαιριών, όπως θεωρούσαν την Αμερική, και από την άλλη, οι ραβίνοι όπου τον έστελναν οι δικοί του να μάθει εβραϊκά και οι οποίοι μέσα από μουχλιασμένα βιβλία κατεδάφιζαν όλα όσα είχε ακούσει στο αμερικανικό σχολείο. Σύντομα μπορεί κανείς να αντιληφθεί ότι ο Κοέν με βάση τις συζητήσεις που έκανε με τον διαπρεπή κριτικό και μελετητή της λογοτεχνίας Χάρολντ Μπλουμ και με αφορμή την αναφορά της συνάντησής του με τον Μπεν Σιών Νετανιάχου άπτεται της μεγάλης ευκαιρίας να μιλήσει για την εβραϊκή ταυτότητα και τον αυτοπροσδιορισμό των Εβραίων της Διασποράς στους οποίους ανήκει και ο ίδιος και βέβαια ανήκε και ο διαπρεπής μέντοράς του. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε το μότο που χρησιμοποιεί από μία οργίλη ομιλία του Ζεέβ Ζαμποντίσκι [1880-1940] ιδρυτή του λεγόμενου ρεβιζιονιστικού σιωνισμού –ενός ακραία φανατικού εθνικιστικού ρεύματος– στην Τισά Μπεάβ [ημέρα της επετείου της καταστροφής του Ναού του Σολομώντα] το 1938: «Αφανίστε τη Διασπορά, ή αλλιώς η Διασπορά θα αφανίσει εσάς».
 |
|
Ο εικονιζόμενος κριτικός λογοτεχνίας Χάρολντ Μπλουμ χρησιμεύει ως πρότυπο για τον ήρωα και αφηγητή Ρούμπεν Μπλουμ που μας αποκαλύπτει το αληθινό πρόσωπο της οικογένειας Νετανιάχου. |
Έχουμε λοιπόν στο μυθιστόρημα του Τζόσουα Κοέν, από τη μια, τον Εβραίο της Διασποράς, τον ανοιχτόμυαλο, τον πέραν των θρησκόληπτων και πεπαλαιωμένων προκαταλήψεων, που εμπιστεύεται, δεν φοβάται, άρα δεν διστάζει να ενδυθεί την ταυτότητα της χώρας η οποία τον έχει υποδεχθεί και αποδεχθεί, της Αμερικής στη συγκεκριμένη περίπτωση, και από την άλλη εκείνον, τον προσκολλημένο φανατικά στις βιβλικές Γραφές και τις εβραϊκές παραδόσεις και στην ιδεοληπτική αντίληψη ότι όλες, μηδεμιάς εξαιρουμένης, οι χώρες είναι δυνάμει εχθρικές προς τους Εβραίους και η μόνη, θεόσταλτη, είναι η Γη της Επαγγελίας, δηλαδή η βιβλική Παλαιστίνη, και η συνέχειά της το Ισραήλ. Τις δύο αυτές εκ διαμέτρου διαφορετικές ιδεολογίες και στάσεις ζωής εκπροσωπούν στο μυθιστόρημα του Κοέν, ο Ρούμπεν Μπλουμ και ο Μπεν-Σιων Νετανιάχου.
Ευκρινέστερα παρατίθενται οι διαφορές τους στις δύο –επινοημένες;– επιστολές που έξυπνα εγκιβωτίζει ο συγγραφέας στο μυθιστόρημα, και οι οποίες αποστέλλονται στο Κολέγιο του Κόρμπιν, όπου ο Μπεν-Σιων έχει κάνει αίτηση πρόσληψής του και ο Ρούμπεν ανήκει στην Επιτροπή Αξιολόγησης της. Την μία υπογράφει ο Ραβίνος Δρ. Χάιμ Έκελμαν, Πρόεδρος του Κολεγίου Ντρόπσι εβραϊκών και συναφών σπουδών, ο οποίος όχι μόνον εξυμνεί τις απόψεις του Μπεν-Σιων, όχι μόνον τον εκθειάζει ποικιλοτρόπως και παντοιοτρόπως, αλλά καταλήγει να υποστηρίζει ότι θα έπρεπε για όσα κάνει και πιστεύει να θεωρείται «ήρωας του εβραϊκού λαού». Η δεύτερη, με την υπογραφή του Δρ. Πέρετς Λεβαβί, καθηγητή Ασσυριολογίας, Αρειανολογίας, Ινδοευρωπαϊκής Γλωσσολογίας και Φιλολογίας, στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, στο οποίο είχε φοιτήσει ο Μπεν-Σιων Νετανάχιου, είναι τουλάχιστον καταπέλτης για τον πρώην φοιτητή. Η πολυσέλιδη επιστολή με πρόσχημα τις απόψεις, τα έργα και τις ημέρες του Μπεν-Σιων βρίσκει την ευκαιρία να μιλήσει/πληροφορήσει για τη δημιουργία του ρεβιζιονιστικού σιωνισμού από τον φανατικό και ακραίο Ρωσοεβραίο Βλάντιμαρ [Ζεέβ] Ζαμποντίσκυ, τον διαχωρισμό του από τον βασισμένο στις αξίες του Διαφωτισμού και του σοσιαλισμού σιωνισμό του Τέοντορ Χερτσλ, του Μπεν Γκουριόν και του Βάισμαν, εκ των ιδρυτών του Ισραήλ οι δύο τελευταίοι, τις ακρότητες που είχε διαπράξει η ομάδα του Ζαμποντίσκυ στην Παλαιστίνη ήδη από την δεκαετία του 1920 και, το σπουδαιότερο, πόσο είχε επηρεαστεί από αυτές τις μισαλλόδοξες απόψεις ο Μπεν-Σιων Νετανιάχου. «Ο Νετανιάχου» αναφέρει χαρακτηριστικά η επιστολή «έχει επιδείξει ξανά και ξανά την τάση να πολιτικοποιεί το εβραϊκό παρελθόν, κάνοντας το τραύμα προπαγάνδα».
Ο συγγραφέας στήνει ένα σκηνικό στα όρια μιας τρελής κωμωδίας που θυμίζει τους… αδελφούς Μαρξ, όπου τα όσα εξωφρενικά διαδραματίζονται κυριολεκτικά γελοιοποιούν εκ βάθρων την περιβόητη οικογένεια, –πρόκειται για απείρου «κάλλους» επεισόδια– και προπαντός τα όσα πρεσβεύει ο αρχηγός της.
Το κάπως βαρύ, όμως, ύφος των δύο επιστολών, αλλάζει άρδην καθώς στο μυθιστορηματικό προσκήνιο, στο σπίτι των Μπλουμ δηλαδή, κυριολεκτικά εισβάλλει σύσσωμη η πενταμελής οικογένεια Νετανιάχου. Ο συγγραφέας στήνει ένα σκηνικό στα όρια μιας τρελής κωμωδίας που θυμίζει τους… αδελφούς Μαρξ, όπου τα όσα εξωφρενικά διαδραματίζονται κυριολεκτικά γελοιοποιούν εκ βάθρων την περιβόητη οικογένεια –πρόκειται για απείρου «κάλλους» επεισόδια– και προπαντός τα όσα πρεσβεύει ο αρχηγός της. Ο οποίος, σαν να μην φτάνουν όσα έχουν συμβεί στο σπίτι των Μπλουμ, με πρωταγωνιστές τη γυναίκα του και τους τρεις γιους του, βγάζει έναν πύρινο, μισαλλόδοξο λόγο ενώπιον της επιτροπής αξιολόγησης της αίτησής του που αφήνει τα μέλη της άφωνα.
 |
|
Ο Joshua Aaron Cohen είναι Αμερικανός μυθιστοριογράφος. Μεγάλωσε στο Ατλάντικ Σίτι του Νιου Τζέρσεϊ και πήγε σχολείο στην Εβραϊκή Ακαδημία Trocki. Αποφοίτησε από το Manhattan School of Music με πτυχίο μουσικής σύνθεσης το 2001. Έζησε σε διάφορες πόλεις της Ανατολικής Ευρώπης μεταξύ 2001 και 2006, εργαζόμενος ως δημοσιογράφος. Το 2017, το περιοδικό Granta τον συμπεριέλαβε στη δεκαετή λίστα του με τους καλύτερους νέους Αμερικανούς συγγραφείς. Ζει στο Ρεντ Χουκ του Μπρούκλιν. Διαβάζει και μεταφράζει από τα γερμανικά και τα εβραϊκά στα αγγλικά. Το 2022 κέρδισε το Βραβείο Πούλιτζερ μυθοπλασίας για το μυθιστόρημά του Οι Νετανιάχου (2021). Στα ελληνικά κυκλοφορεί επίσης το μυθιστόρημά του Οι μεταφορές του Βασιλιά (μτφρ. Παναγιώτης Κεχαγιάς, εκδ. Gutenberg) |
Το μυθιστόρημα κλείνει με έναν εξωφρενικό διάλογο που θυμίζει Γούντι Άλεν και που πάλι «παίζει» με την εβραϊκή ταυτότητα. Για να ανοίξουν όμως αμέσως μετά, κάτω από τον αρκούντως παραπλανητικό υπότιτλο, «Ευχαριστίες και επιπλέον ευχαριστίες» άλλες δεκατέσσερις σελίδες, στις οποίες μιλά ο ίδιος ο συγγραφέας. Στις λίαν αποκαλυπτικές αυτές σελίδες ο Τζόσουα Κοέν περιγράφει τις συναντήσεις και τις συνομιλίες που είχε με τον Χάρολντ Μπλουμ και το πως τα μυθιστορηματικά του πρόσωπα δεν ταυτίζονται ακριβώς με τα πραγματικά. Στις ίδιες σελίδες συνεχίζει την πραγματική ιστορία των τριών γιων της οικογένειας Νετανιάχου και μας πληροφορεί πώς πλέχτηκε ο πολιτικός μύθος τους, τον οποίο εκμεταλεύτηκε, με κάθε τρόπο, ο δεύτερος γιος, Μπένιαμιν Νετανιάχου για να προωθήσει τις συντηρητικές και εθνικιστικές του απόψεις, ακολουθώντας και επαυξάνοντας εκείνες του πατέρα του Μπεν-Σιων, οπαδού του περιβόητου Ζαμποντίσκυ.
Ο Αμερικανοεβραίος συγγραφέας, εμμέσως πλην σαφώς, θεωρεί ότι ο
Μπένιαμιν Νετανιάχου με τις δημόσιες εμπρηστικές ομιλίες του και την
ακραία εθνικιστική του ρητορική εναντίον του φιλειρηνικού και μετριοπαθή
Πρωθυπουργού Γιτζάκ Ράμπιν, υποστηρικτή των «Συμφωνιών του Όσλο», ώθησε
τον υπερορθοδοξο Γιγκάλ Αμίρ που συμμετείχε στις πολιτικές
συγκεντρώσεις του Νετανιάχου, να δολοφονήσει τον Ράμπιν, το Νοέμβριο του
1995.
Η
μετέπειτα «βασιλεία του», δηλαδή η μακρόχρονη πρωθυπουργική παρουσία
του «Μπίμπι» στο Ισραήλ, «σημαδεύτηκε» υποστηρίζει ο συγγραφέας «από την
ανέγερση του τείχους, το χτίσιμο οικισμών εποίκων, την κανονικοποίηση
της κατοχής και της κρατικής βίας στην Παλαιστίνη και αποτελεί τον
απόλυτο θρίαμβο του ρεβιζιονιστικού οράματος του πατέρα του, το οποίο
μέχρι πρότινος ήταν επονείδιστο».
Εξαιρετικά σημαντικό μυθιστόρημα, λίαν αποκαλυπτικό και προπαντός απολαυστικό, απρόβλεπτο, με ανατρεπτικό χιούμορ που δεν αφήνει τίποτα όρθιο. Ένα μυθιστόρημα που τινάζει στον αέρα προκαταλήψεις, μισαλλοδοξίες και προπαντός πολιτικά επικίνδυνους μύθους. Μαζί με τα μυθιστορήματα του Άμος Όζ, το μυθιστόρημα του Αμερικανοεβραίου συγγραφέα πιστεύω πως είναι ό,τι καλύτερο για να κατανοήσουμε την ιστορία της Παλαιστίνης και του Ισραήλ, και βέβαια την πολύχρονη σύγκρουσή τους, μακριά από κάθε είδους και απόψεων κορώνες.
Κλείνω με την παρατήρηση ότι επειδή η μετάφραση έγινε από τα αγγλικά, καλό θα ήταν ο μεταφραστής να συμβουλευόταν και έναν γνώστη της εβραϊκής γλώσσας ώστε να είχαν αποφευχθεί ορισμένες αστοχίες σε ό,τι αφορά π.χ τα εβραϊκά ονόματα. Επίσης, λείπουν περισσότερες πληροφορίες για τον συγγραφέα. Αυτές βέβαια οι παρατηρήσεις δεν μειώνουν την αξία του μυθιστορήματος.
＊ Η ΕΛΕΝΑ ΧΟΥΖΟΥΡΗ είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος. Τελευταία της κυκλοφορία η νέα, αναθεωρημένη έκδοση του μυθιστορήματός της «Πατρίδα από βαμβάκι» (εκδ. Πατάκη).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου