Η κυριαρχία των πολιτοφυλακών στο Ιράκ

Adel Bakawan

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

21/11/2023

Συστεγάζοντας πολλές και διάφορες πολιτοφυλακές στους κόλπους της, η οργάνωση Χασντ Αλ-Σαάμπι κατέχει θέση-κλειδί στην πολιτική σκακιέρα του Ιράκ. Ο παραστρατιωτικός αυτός συνασπισμός, που συγκροτήθηκε στο πρότυπο των Φρουρών της Επανάστασης του Ιράν για να πολεμήσει ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος (ISIS), έχει πλέον αποκτήσει τη δύναμη να επαναφέρει στην τάξη την κυβέρνηση, ενώ οι διάφορες ομάδες του συμμετέχουν και στις εκλογές.

Στις 10 Ιουνίου 2014, το Ιράκ μένει εμβρόντητο. Η Μοσούλη, η μεγάλη πόλη του βόρειου τμήματος της χώρας, πέφτει στα χέρια του Ισλαμικού Κράτους (ISIS). Ο στρατός, οι αντιτρομοκρατικές μονάδες, η αστυνομία και οι άλλες δυνάμεις εθνικής ασφαλείας αποδεικνύονται ανίκανες να αντιμετωπίσουν μερικές εκατοντάδες τζιχαντιστές. Έχοντας υποστεί πανωλεθρία, εγκαταλείπουν τόνους στρατιωτικού υλικού στη σουνιτική οργάνωση-εχθρό. Πρόκειται για εθνικό δράμα, που συνοδεύεται από ένα γενικευμένο αίσθημα πανικού και ταπείνωσης. Τρεις ημέρες μετά την πτώση της Μοσούλης, ο Αλί Αλ-Σιστανί, ο ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης της Νατζάφ –του νευραλγικού κέντρου των σιιτών του Ιράκ–, εκδίδει έναν φετφά (θρησκευτική εντολή), καλώντας τον λαό να κινητοποιηθεί στρατιωτικά και να αντισταθεί στην επίθεση του «Νταές» (ακρωνύμιο του Ισλαμικού Κράτους στα αραβικά).

Χιλιάδες νέοι ανταποκρίνονται στο κάλεσμα και κατατάσσονται στις πολιτοφυλακές που ήδη υπάρχουν ή σε όσες νέες συγκροτούνται σχεδόν παντού στη χώρα. Για τους εθελοντές αυτούς, δεν τίθεται ζήτημα ενσωμάτωσης σε έναν εθνικό στρατό που έχει πλήρως απαξιωθεί. Προκειμένου να διατηρήσει τον έλεγχο της κατάστασης, η κυβέρνηση της Βαγδάτης δημιουργεί μια πλατφόρμα με την ονομασία Χασντ Αλ-Σαάμπι (Μονάδες Λαϊκής Κινητοποίησης) για να συγκεντρώσει, να οργανώσει και να καθοδηγήσει αυτές τις ετερόκλητες ομάδες πολιτοφυλάκων. Έτσι γεννιέται η «Χασντ», την οποία ορισμένοι Ιρακινοί πολιτικοί πολύ σύντομα θα χαρακτηρίσουν ως «νέα προεδρική φρουρά» –μια αναφορά στο επίλεκτο στρατιωτικό σώμα κατά την περίοδο της δικτατορίας του Σαντάμ Χουσεΐν. Ο συνασπισμός αυτός θα συμβάλει στην εξουδετέρωση του Ισλαμικού Κράτους και, πλέον, η επιρροή του έχει γίνει καθοριστική για την πολιτική ζωή του Ιράκ.

Διότι αυτές οι ένοπλες φρουρές που συνυπάρχουν κάτω από την ίδια σημαία δεν περιορίζονται πλέον στον πόλεμο κατά του Ισλαμικού Κράτους ή των ομάδων που ακόμη το επικαλούνται (1). Μάρτυρας του ολοένα και μεγαλύτερου ειδικού βάρους της Χασντ αποτελεί το γεγονός ότι, τον Ιούλιο του 2023, η ιρακινή κυβέρνηση ενέγραψε στον κρατικό προϋπολογισμό ως δικό της προσωπικό 238.075 άνδρες (έναντι 122.000 το 2021), ένας αριθμός που αντιστοιχεί πλέον στο 6% των δημοσίων υπαλλήλων, με μισθολογική μάζα που ισοδυναμεί με 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ (το 1,8% του κρατικού προϋπολογισμού). Ως μέτρο σύγκρισης, ο στρατός αριθμεί 454.000 άτομα και το υπουργείο Εσωτερικών (στο οποίο υπάγονται η αστυνομία, η συνοριοφυλακή και οι λοιπές δυνάμεις ασφαλείας) 700.000 άτομα. Πώς ένας συνασπισμός πολιτοφυλακών κατόρθωσε να αποκτήσει τέτοιο μέγεθος και να βαρύνει τόσο στα δημόσια οικονομικά της χώρας; Για να απαντηθεί το ερώτημα, θα πρέπει να ξετυλίξουμε το νήμα της εξέλιξης του Ιράκ στη μετά-Χουσεΐν εποχή.

Για την εξουσία που εγκαταστάθηκε στο Ιράκ μετά την πτώση του δικτάτορα, στις 9 Απριλίου 2003, η Χασντ αποτελεί πλέον εγγυήτρια δύναμη για την επιβίωσή της, όπως συμβαίνει και με τους Φρουρούς της Επανάστασης (Pasdaran) που υπερασπίζονται την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν. Καθώς η αρχική αποστολή της να πολεμήσει κατά των τζιχαντιστών δεν ήταν επαρκής για να της αποδώσει τον ρόλο προστάτη του καθεστώτος, δημιουργήθηκε ένα νομικό πλαίσιο προκειμένου να νομιμοποιήσει τη δράση της, να εγγυηθεί τη διαιώνισή της και να της επιτρέψει να ασκεί έλεγχο στην ιρακινή επικράτεια και στον ιρακινό λαό. Στις 26 Νοεμβρίου 2016, το Κοινοβούλιο ψήφισε νόμο προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση. Το νομοθετικό αυτό κείμενο αναγορεύει τη Χασντ σε επίσημο όργανο του ιρακινού κράτους, το οποίο υπάγεται κατευθείαν στον πρωθυπουργό. Βέβαια, η πρωθυπουργική δικαιοδοσία είναι μάλλον τυπική, καθώς η παραστρατιωτική οργάνωση, με τον δικό της θεσμικό μανδύα πλέον, είναι ντε φάκτο αυτονομημένη από την κυβερνητική εξουσία.

Ισχυρό φιλο-ιρανικό ρεύμα

Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να γίνει μια σημαντική διάκριση μεταξύ της κυβέρνησης και της πραγματικής εξουσίας. Η πραγματική εξουσία διαμορφώθηκε από φιλο-ιρανικές ομάδες, με πηγή έμπνευσης το ιρανικό μοντέλο. Έχοντας θεμελιωθεί στα μέσα της δεκαετίας του 2000 με άξονα την αριθμητική υπεροχή των σιιτών στον πληθυσμό, λειτουργεί με βάση τους δικούς της κανόνες και στρατηγικές και δεν θεωρεί ούτε τους Κούρδους ούτε τους Άραβες σουνίτες ως εταίρους με τους οποίους θα μπορούσε να επιδιώξει εθνική συνεννόηση. Η κυβέρνηση, από την πλευρά της, χρησιμεύει ως βιτρίνα και ελίσσεται πλέον εντός ενός πολύ στενού πλαισίου. Ενεργώντας πίσω από την πρόσοψη αυτή, οι δυνάμεις που διαθέτουν πραγματική επιρροή επιτρέπουν, μέσω της διεξαγωγής βουλευτικών εκλογών, μια οριοθετημένη πολιτική εναλλαγή, τον σχηματισμό νέων κυβερνήσεων και ανέχονται έως και έναν βαθμό πολιτικού ανταγωνισμού μεταξύ κομμάτων, με την προϋπόθεση ότι δεν αμφισβητείται ο πυρήνας της εξουσίας τους.

Κάτω από αυτό το πρίσμα, η Χασντ ή κάποια από τις ένοπλες ομάδες της μπορεί να έρθει σε ευθεία αντιπαράθεση με την κυβέρνηση, όπως συνέβη με την κυβέρνηση του Μουσταφά Αλ-Καζιμί (2). Τη νύχτα της 5ης προς 6η Νοεμβρίου 2021, στην καρδιά της «πράσινης ζώνης», της αυστηρά φυλασσόμενης συνοικίας της ιρακινής πρωτεύουσας, η πρωθυπουργική οικία έγινε στόχος επίθεσης από μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Παρ’ όλο που ο πρωθυπουργός γλίτωσε, πολλοί Ιρακινοί είδαν πίσω από την απόπειρα το χέρι της Χασντ. Πράγματι, υπήρχαν υποψίες ότι ο Αλ-Καζιμί ενεχόταν στη δολοφονία, στις 3 Ιανουαρίου 2020 στη Βαγδάτη, του Ιρανού στρατηγού Γκασέμ Σολεϊμανί, διοικητή των δυνάμεων Αλ-Κοντς, και του Αμπού Μεχντί Αλ-Μουχαντίς (του «μηχανικού»), ηγέτη των Καταέμπ Χεζμπολά («Φάλαγγες του Κόμματος του Θεού») και ισχυρού άνδρα της Χασντ. Ο πρωθυπουργός του Ιράκ κατηγορούνταν επίσης ότι επεδίωκε να αποκτήσει διεθνές κύρος, που θα του επέτρεπε να απομονώσει πολιτικά τις πιο ριζοσπαστικές φιλο-ιρανικές φράξιες του καθεστώτος και να περιορίσει την πολιτική επιρροή του παραστρατιωτικού συνασπισμού.

Η Χασντ δεν είναι ομοιογενής οντότητα και χωρίζεται σε τρία κύρια ρεύματα, με αντιτιθέμενα, κάποιες φορές, συμφέροντα. Το πρώτο ρεύμα είναι ιδεολογικά ευθυγραμμισμένο με το Ιράν και πλέον ελέγχει τον συνασπισμό. Η δεύτερη ομάδα, από την πλευρά της, αναφέρεται στη μαρτζαΐγια της Νατζάφ, δηλαδή την ανώτατη θρησκευτική αρχή που ενσαρκώνει ο Αλ-Σιστανί. Τέλος, μια τρίτη πτέρυγα υιοθετεί ως πολιτική γραμμή τον ιρακινό εθνικισμό, με εμβληματική φυσιογνωμία τον πολιτικό και θρησκευτικό ηγέτη Μοκτάντα Αλ-Σαντρ. Μετά την ήττα του Ισλαμικού Κράτους, τα δύο τελευταία ρεύματα ακολούθησαν διαφορετικούς δρόμους. Οι δυνάμεις της μαρτζαΐγια ενσωματώθηκαν στον ιρακινό στρατό, ενώ οι δυνάμεις του Αλ-Σαντρ, με όχημα την οργάνωση Σαράγια Αλ-Σαλάμ («Ταξιαρχίες της Ειρήνης»), παρέμειναν εντός της Χασντ, γεγονός που τους επιτρέπει να αξιοποιούν τους οικονομικούς πόρους της. Με την πάροδο του χρόνου, η Σαράγια Αλ-Σαλάμ πήρε αποστάσεις και από το φιλο-ιρανικό ρεύμα, παραχωρώντας του ουσιαστικά τον έλεγχο της Χασντ. Πέρα από τις τρεις αυτές μεγάλες διαχωριστικές γραμμές, υπάρχουν μικρές ένοπλες ομάδες, σουνιτικές ή μειονοτικές (χριστιανοί, γιεζίντι, σαμπάκ (3) κ.τ.λ.) και, ανάλογα με τα συμφέροντά τους, συμμαχούν με κάποια από τις κύριες ομάδες, συχνότερα με τη φιλο-ιρανική πτέρυγα λόγω της ισχύος της.

Η επιρροή των πολιτοφυλακών που απαρτίζουν τη Χασντ γίνεται ακόμη σημαντικότερη καθώς έχουν δημιουργήσει πολιτικούς βραχίονες που συμμετέχουν στην κομματική ζωή της χώρας. Το γεγονός αυτό τους επιτρέπει να εκπροσωπούνται στο Κοινοβούλιο, να συμμετέχουν στην κυβέρνηση και να αξιοποιούν κρατικούς πόρους,[...............................................]

Πολιτοφυλακές