Η Ελληνική Επανάσταση και το κίνημα κατά της δουλείας
Εικόνα : Φιλελληνικοί έρανοι . Πηγή: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, ekt.gr
Η Ελληνική Επανάσταση και το κίνημα κατά της δουλείας
Aπό το 1827 πολλοί Αφροαμερικανοί και διάφοροι υποστηρικτές της κατάργησης της δουλείας άρχιζαν να εντοπίζουν ομοιότητες στις συνθήκες ζωής των υπόδουλων Ελλήνων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και των Αφροαμερικανών σκλάβων στις ΗΠΑ.
Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 αποτελεί ένα από τα ορόσημα της ευρωπαϊκής ιστορίας του 19ου αιώνα. Ο απελευθερωτικός αγώνας των Ελλήνων δεν είχε διαστάσεις μόνο εθνικές και ευρωπαϊκές, αφού η δυναμική του «ταξίδεψε» γρήγορα και στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού.
Στις ΗΠΑ, η Ελληνική Επανάσταση διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο κοινωνικό γίγνεσθαι της χώρας και συνέβαλε στην ιδεολογική στήριξη του Κινήματος κατά της δουλείας (Abolitionism).
Οταν η Ελληνική Επανάσταση έγινε γνωστή στις ΗΠΑ οι Αμερικανοί αντέδρασαν με θαυμασμό και συμπάθεια, καθώς θεωρούσαν την Ελλάδα λίκνο του πολιτισμού και της δημοκρατίας, ενώ η Επανάσταση τους θύμιζε τον δικό τους αγώνα ενάντια στους Βρετανούς δυνάστες.
Ετσι, στις αρχές της δεκαετίας του 1820 αναπτύχθηκε στην Αμερική ένα φιλελληνικό κίνημα, το οποίο έλαβε χαρακτήρα τοπικών εράνων και διανομής ενημερωτικών φυλλαδίων.
Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1820 οι εκδηλώσεις συμπαράστασης προς τους επαναστατημένους Ελληνες δεν είχαν συνδεθεί με το ζήτημα της δουλείας που μάστιζε την Αμερική για πολλές δεκαετίες.
Ομως, από το 1827 πολλοί Αφροαμερικανοί και διάφοροι υποστηρικτές της κατάργησης της δουλείας («Καταργητές», αγγ. Abolitionists) άρχιζαν να εντοπίζουν ομοιότητες στις συνθήκες ζωής των υπόδουλων Ελλήνων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και των Αφροαμερικανών σκλάβων στις ΗΠΑ.
Η Ελληνική Επανάσταση στην εφημερίδα των απελεύθερων Αφροαμερικανών
Η συμπάθεια και το ενδιαφέρον των Αφροαμερικανών για το ελληνικό ζήτημα αποτυπώθηκε στον αφροαμερικανικό Τύπο και πιο συγκεκριμένα στην πρώτη εφημερίδα των απελεύθερων Aφροαμερικανών, τη «Freedom’s Journal» που κυκλοφόρησε στη Νέα Υόρκη από το 1927 ώς το 1929.
Στην εφημερίδα φιλοξενούνταν ειδήσεις από την εμπόλεμη Ελλάδα, ενώ δημοσιεύονταν και φιλελληνικά ποιήματα στα οποία κυριαρχούσε το σύνθημα «Ελευθερία ή θάνατος» και προβαλλόταν έντονα η εικόνα των αλυσίδων, τυπικό σύμβολο της σκλαβιάς. Πιο χαρακτηριστικά ήταν τα ποιήματα: «The Song of the Janissary» (4/5/1827), «Greek Song» (7/9/1827) και «To Greece» (12/10/1827).
Στην ίδια εφημερίδα δημοσιεύτηκαν επίσης κείμενα που συσχέτιζαν τη δουλεία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία με εκείνη στις ΗΠΑ. Ετσι, στο φύλλο της 6ης Απριλίου 1827 φιλοξενήθηκε άρθρο με τίτλο «People of Colour», στο οποίο ο συντάκτης καλούσε τους αναγνώστες να δουν τις ομοιότητες ανάμεσα στη δουλεία των Ελλήνων και των Αφροαμερικανών.
Επιπλέον, στις 12 Δεκεμβρίου 1828 δημοσιεύτηκε το άρθρο «Observations on the History of the Negro Race» που τόνιζε το μεγάλο ενδιαφέρον της κοινής γνώμης για την ελληνική σκλαβιά, σε αντίθεση με την περιορισμένη προσοχή που δινόταν στην αντίστοιχη αμερικανική.
Οι Ελληνες πρόσφυγες στις ΗΠΑ που στήριξαν το «Κίνημα της Κατάργησης»
Σημαντικό ρόλο στην ανάδειξη του ελληνικού ζητήματος στις ΗΠΑ και στην καλλιέργεια κλίματος συμπάθειας προς τους υπόδουλους Ελληνες διαδραμάτισαν δύο Ελληνες πρόσφυγες στις ΗΠΑ, ο Photius Fisk και ο John Zachos.
Οι δύο αυτοί Ελληνες έφτασαν στην Αμερική σε παιδική ηλικία, μορφώθηκαν σε αμερικανικά σχολεία και στην ενήλικη ζωή τους αναδείχτηκαν σε σημαίνοντα πρόσωπα του κινήματος ενάντια στη δουλεία.
Ο Photius Fisk (Φώτιος Καβασάλης) ήταν πολιτικός και κληρικός στο αμερικανικό Ναυτικό. Οι εμπειρίες του, ως παιδιού, από την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα τον ώθησαν να αναπτύξει πλούσιο φιλανθρωπικό έργο και να αγωνιστεί για την κατάργηση της δουλείας, προσπαθώντας κυρίως να μεταστρέψει δουλοκτήτες.
Στην Αμερική ο Fisk γνωρίστηκε και συνεργάστηκε με σημαντικούς εκπροσώπους του Κινήματος της Κατάργησης, όπως ο William Lloyd Garrison, ο Wendell Phillips, ο Frederick Douglass, ο John Brown κ.ά.
Ο John Celivergos Zachos (Ιωάννης Καλίβεργος Ζάχος) ήταν γιατρός και εκπαιδευτικός που αγωνίστηκε για τα εκπαιδευτικά δικαιώματα των Αφροαμερικανών και των γυναικών στις ΗΠΑ. Μετά τον θάνατο του πατέρα του στην Ελληνική Επανάσταση, ο δεκάχρονος Zachos μεταφέρθηκε, με τη βοήθεια του φιλέλληνα Gridley Howe, στην Αμερική, όπου σπούδασε.
Στη συνέχεια αφιερώθηκε στην εκπαίδευση των απελεύθερων Αφροαμερικανών στη Νότια Καρολίνα, μια Πολιτεία όπου ήταν παγιωμένος ο θεσμός της δουλείας. Επίσης, ο Zachos εξέδωσε πλήθος φυλλαδίων και βιβλίων που υποστήριζαν την κατάργηση της δουλείας και την αξία της εκπαίδευσης.
Η φιλελληνική στάση των Καταργητών και η καταδίκη της αμερικανικής δουλείας
Η Ελληνική Επανάσταση αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για πολλούς Καταργητές, οι οποίοι τάχθηκαν εξ αρχής στο πλευρό των επαναστατημένων Ελλήνων. Ενας από τους σημαντικότερους ήταν ο δημοσιογράφος και κοινωνικός μεταρρυθμιστής William Garrison, ο οποίος σε ομιλία του στην επέτειο της 4ης Ιουλίου 1828 στη Μασαχουσέτη έκανε μνεία στην Ελληνική Επανάσταση και τη συνέκρινε με την Αμερικανική. Για εκείνον η θέληση των Ελλήνων για λευτεριά ήταν ανάλογη με εκείνη των Αφροαμερικανών.
Ακόμη ένας υποστηρικτής της Ελληνικής Επανάστασης ήταν ο Αφροαμερικανός καταργητής John Russwurm, εκδότης της εφημερίδας «Freedom’s Journal». Σε άρθρο του στις 20/4/1827 ο Russwurm καλούσε τους Ελληνες «να αγωνιστούν μέχρι θανάτου, ώστε να αποτινάξουν τον δεσποτισμό των κατακτητών τους».
Επίσης, ο πολιτικός Charles Sumner στο βιβλίο του «White Slavery in the Barbary States» (1847) συνέκρινε την οθωμανική με την αμερικανική δουλεία αναδεικνύοντας πολλές ομοιότητες μεταξύ τους και στηλίτευσε τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης των υπόδουλων.
Στην αμερικανική κοινωνία, παράλληλα, παρατηρήθηκε το εξής παράδοξο γεγονός. Πολλοί Αμερικανοί πολιτικοί, όπως ο Joel Poinse ή ο Edward Everett αλλά και άνθρωποι των τεχνών, όπως ο Mordecai Noah, ενώ τάχτηκαν υπέρ της Ελληνικής Επανάστασης και καταδίκασαν την οθωμανική τυραννία, οι ίδιοι ήταν υπέρμαχοι της αμερικανικής δουλείας.
Η στάση αυτή προκάλεσε τις σφοδρές αντιδράσεις των Καταργητών, οι οποίοι κατηγόρησαν ένα μέρος της αμερικανικής κοινωνίας για υποκρισία.
Έτσι, ο Αφροαμερικανός ακτιβιστής David Walker στο έργο του «An Appeal to the Coloured Citizens of the World» (1829) θέλοντας να επικρίνει τους φιλέλληνες δουλοκτήτες, τους συνέκρινε με τους Τούρκους δυνάστες. Επίσης, ο Garrison σε άρθρο του στην εφημερίδα «Liberator» στις 3/9/1831 καταδίκασε τη συμπεριφορά ορισμένων συμπατριωτών του που, ενώ στήριζαν τον αγώνα των Ελλήνων, αδιαφορούσαν για τα αιτήματα των Αφροαμερικανών σκλάβων.
Το άγαλμα της «Ελληνίδας Σκλάβας» που έγινε το σύμβολο κατά της δουλείας
Το 1844 ο Αμερικανός γλύπτης Hiram Powers ολοκλήρωσε ένα από τα σπουδαιότερα αγάλματα του 19ου αιώνα, την «Ελληνίδα Σκλάβα».
Το μαρμάρινο αυτό γλυπτό απεικονίζει μια γυμνή Ελληνίδα που αιχμαλωτίστηκε από τους Τούρκους και εκτέθηκε σε πλειστηριασμό.
Ο Powers ενδεχομένως εμπνεύστηκε το άγαλμα από την ιστορία μιας νεαρής Ψαριανής, της Γαρυφαλλιάς Μιχάλβεη, η οποία συνελήφθη από τους Τούρκους, πουλήθηκε στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής αλλά στο τέλος κατάφερε να καταφύγει στις ΗΠΑ.
Το άγαλμα της Ελληνίδας σκλάβας εκτέθηκε για πρώτη φορά στο κοινό το 1847 αποσπώντας διθυραμβικά σχόλια.
Το θέμα του τόνωσε το φιλελληνικό ρεύμα και ανέδειξε το γλυπτό σε έμβλημα του αγώνα κατά της δουλείας στις ΗΠΑ.
Ετσι, δημοσίευμα που φιλοξενήθηκε στο περιοδικό «Christian Inquirer» στις 9/10/1847 υποστήριζε ότι το άγαλμα ενσάρκωνε την έννοια της σκλαβιάς, όπως εκείνη που βίωναν πολλές γυναίκες στη Νέα Ορλεάνη.
Επιπλέον, σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «North Star» στις 3/10/1850 η «Ελληνίδα Σκλάβα» παρουσιάζεται ως σύμβολο της «ελευθερίας», η οποία δεν ήταν τότε δεδομένη σε όλη την Αμερική εξαιτίας του θεσμού της δουλείας.
Το άγαλμα περιόδευσε σε διάφορες Πολιτείες των ΗΠΑ, με τον αφροαμερικανικό Τύπο να ελπίζει ότι η προβολή του θα μετέπειθε τους δουλοκτήτες του Νότου. Ωστόσο, κάτι τέτοιο ήταν αδύνατο καθώς στις Νότιες Πολιτείες η δουλεία ήταν ένας παγιωμένος θεσμός, ενώ διάφορες «νότιες» εφημερίδες, όπως η «Southern Patriot» και η «Mississippi Free Trader» εστίαζαν μόνο στο υψηλό αισθητικό αποτέλεσμα του γλυπτού και στον θαυμασμό του πλήθους που συνέρρεε για να το δει.
Βέβαια για ορισμένους κύκλους Kαταργητών (Abolitionists) στην Αμερική και στη Βρετανία το άγαλμα δεν κατέκρινε το φαινόμενο της δουλείας αλλά καταδείκνυε την αμερικανική υποκρισία απέναντι στον θεσμό, καθώς είχε επιλεγεί μια λευκή σκλάβα ως σύμβολο κατά της σκλαβιάς. Ετσι, ο John Tenniel, εικονογράφος του έργου «Οι περιπέτειες της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων», σχεδίασε το 1851 ένα σκίτσο παρόμοιο με το άγαλμα και το δημοσίευσε στο περιοδικό Punch.
Στη θέση της λευκής σκλάβας, όμως, ζωγράφισε μια Αφροαμερικανή, η οποία καλυπτόταν από την αμερικανική σημαία.
Λίγο αργότερα, κατά τη διάρκεια έκθεσης αντιγράφου του αγάλματος στο Λονδίνο, ο Henry Brown, Αφροαμερικανός πρώην σκλάβος και πολέμιος της δουλείας, στάθηκε δίπλα στο έκθεμα και εμφάνισε στους επισκέπτες το σχέδιο του Tenniel λέγοντάς τους πως το σκίτσο συνοδεύει τέλεια το άγαλμα.
Συνοψίζοντας, η Ελληνική Επανάσταση διαδραμάτισε τον δικό της ρόλο στο Κίνημα κατά της δουλείας στην Αμερική τον 19ο αιώνα.
Ο απελευθερωτικός αγώνας των Ελλήνων ενέπνευσε τους υπέρμαχους της κατάργησης και λειτούργησε ως καταλύτης κοινωνικών εξελίξεων. Η δουλεία στις ΗΠΑ μπορεί να καταργήθηκε το 1865, όμως στις μέρες μας ο αγώνας ενάντια στη φυλετική ανισότητα, ιδίως μέσω του κινήματος «Black Lives Matter», συνεχίζεται.
Η Ελληνική Επανάσταση με τα μηνύματα και τις αξίες της μπορεί ακόμα και σήμερα να εμπνεύσει όλους όσοι αγωνίζονται για την ελευθερία και τη δικαιοσύνη σε κάθε γωνιά του πλανήτη μας.
*Δάσκαλος
Πηγές:
-Santelli, M.C. (2020). «The Greek Fire». New York: Cornell University Press.
-Malamud, M. (2016). «African Americans and the Classics: Antiquity, Abolition and Activism». New York: Tauris.
-Εφημερίδες «Freedom’s Journal» και «North Star».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου