Ο έρωτας του ποιητή Μενάνδρου και της εταίρας Γλυκέρας : «Τι είναι, πράγματι, η Αθήνα δίχως τον Μένανδρο; Και τι είναι ο Μένανδρος δίχως τη Γλυκέρα; »

 

ΑΛΚΙΦΡΟΝΟΣ* ΕΠΙΣΤΟΛΑΙ

[ Αλκίφρων : Αθηναίος επιστολογράφοςπου έζησε ανάμεσα
στον 3ο και 2ο αιώνα π.Χ.
Συνέγραψε μία σειρά από πλασματικές επιστολές,
οι οποίες θεωρούνται υποδείγματα "αττικού ύφους".
"Συντάκτες" των επιστολών υποτίθεται ότι είναι αγρότες,
ψαράδες, παρασιτικοί τύποι και εταίρες του αθηναϊκού 4ου αιώνα π.Χ.
Οι 124 σωζόμενες επιστολές του χωρίστηκαν από τους
γραμματολόγους σε τέσσερα βιβλία και αποτελούν
την ανάγλυφη εικόνα του ιδιωτικού βίου της εποχής
εκείνης, οι πιο πολλοί δε από τους τύπους του παρουσιάζουν
μιαν εξαιρετική ομοιότητα με τους ανθρώπους της εποχής μας.

Αλκίφρων Βικιπαίδεια

.

Σπάνια παράσταση σε μωσαϊκό που βρέθηκε σε σπίτι της αρχαίας Αντιόχειας ( η σημερινή τουρκική πόλη Antakya). Η παράσταση δείχνει τον ποιητή Μένανδρο με τη Γλυκέρα. Στην άκρη αριστερά εικονίζεται προσωποποιημένη η κωμωδία , που κρατά τα σύμβολα του θεάτρου. Μπροστά της φαίνεται μία θεατρική μάσκα, που ακουμπά πάνω σ' ένα κιβώτιο με τα έργα προφανώς του μεγάλου ποιητή.

 ΕΤΑΙΡΙΚΑΙ ΕΠΙΣΤΟΛΑΙ 

 

 [4.19.1] Γλυκέρα Μενάνδρῳ 

 
ἃς διεπέμψω μοι τοῦ βασιλέως ἐπιστολὰς εὐθὺς ἀνέγνων. μὰ τὴν Καλλιγένειαν ἐν ἧς νῦν εἰμι κατευχαῖς ἔχαιρον, Μένανδρε, ἐκπαθὴς ὑπὸ ἡδονῆς γινομένη, καὶ τὰς παρούσας οὐκ ἐλάνθανον. ἦν δὲ ἥ τε μήτηρ μου καὶ ἡ ἑτέρα ἀδελφὴ Εὐφρόνιον καὶ τῶν φίλων ἣν οἶσθα· καὶ ‹γὰρ› παρὰ σοὶ ἐδείπνησε πολλάκις, καὶ ἐπῄνεις αὐτῆς τὸν ἐπιχώριον ἀττικισμόν, ἀλλ᾽ ὡς φοβούμενος αὐτὴν ἐπαινεῖν, ὅθεν καὶ μειδιάσασα θερμότερόν σε κατεφίλησα. [4.19.2] οὐ μέμνησαι, Μένανδρε; θεασάμεναι δέ με παρὰ τὸ εἰωθὸς καὶ τῷ προσώπῳ καὶ τοῖς ὀφθαλμοῖς χαίρουσαν «ὦ Γλυκέριον» ἤροντο, «τί σοι τηλικοῦτον γέγονεν ἀγαθόν, ὅτι καὶ ψυχῇ καὶ σώματι καὶ πᾶσιν ἀλλοιοτέρα νῦν ἡμῖν πέφηνας; καὶ τὸ σῶμα γεγάνωσαι καὶ διαλάμπεις ἐπιχάριτόν τι καὶ εὐκταῖον». κἀγώ «Μένανδρον» ἔφην «τὸν ἐμὸν {ὃν} ὁ Αἰγύπτου βασιλεὺς Πτολεμαῖος ἐπὶ τῷ ἡμίσει τῆς βασιλείας τρόπον τινὰ μεταπέμπεται» μείζονι τῇ φωνῇ φθεγξαμένη καὶ σφοδροτέρᾳ, ὅπως πᾶσαι ἀκούσωσιν αἱ παροῦσαι. καὶ ταῦτα ἔλεγον ἐγὼ διατινάσσουσα καὶ σοβοῦσα ταῖς χερσὶν ἐμαυτῆς τὰς ἐπιστολὰς σὺν τῇ βασιλικῇ σφραγῖδι. [4.19.3] «χαίρεις οὖν ἀπολειπομένη»; ἔφ{ρ}ασαν. τὸ δὲ οὐκ ἦν, Μένανδρε. ἀλλὰ τοῦτο μὲν οὐδενὶ τρόπῳ μὰ τὰς θεάς, οὐδ᾽ εἰ βοῦς μοι τὸ ‹δὴ› λεγόμενον φθέγξαιτο, πεισθείην ἂν ὅτι βουλήσεταί μέ ποτε ἢ δυνήσεται Μένανδρος ἀπολιπὼν ἐν Ἀθήναις Γλυκέραν τὴν ἑαυτοῦ μόνος ἐν Αἰγύπτῳ βασιλεύειν μετὰ πάντων τῶν ἀγαθῶν. [4.19.4] ἀλλὰ καὶ τοῦτό γε εἰδὼς ἐκ τῶν ἐπιστολῶν ὧν ἀνέγνων ‹δῆλος› ἦν ὁ βασιλεύς, τἀμὰ πεπυσμένος ὡς ἔοικε περὶ σέ, καὶ ἠρέμα δι᾽ ὑπονοιῶν Αἰγυπτίοις θέλων ἀστεϊσμοῖς σε διατωθάζειν. χαίρω διὰ τοῦτο, ὅτι πεπλεύκασι καὶ εἰς Αἴγυπτον πρὸς αὐτὸν οἱ ἡμέτεροι ἔρωτες· καὶ πείθεται πάντως ἐξ ὧν ἤκουσεν ἀδύνατα σπουδάζειν ἐπιθυμῶν Ἀθήνας πρὸς αὐτὸν διαβῆναι. [4.19.5] τί γὰρ Ἀθῆναι χωρὶς Μενάνδρου; τί δὲ Μένανδρος χωρὶς Γλυκέρας; ἥτις αὐτῷ καὶ τὰ προσωπεῖα διασκευάζω καὶ τὰς ἐσθῆτας ἐνδύω, κἀν τοῖς παρασκηνίοις ἕστηκα τοὺς δακτύλους ἐμαυτῆς πιέζουσα καὶ τρέμουσα, ἕως ἂν κροταλίσῃ τὸ θέατρον· τότε νὴ τὴν Ἄρτεμιν ἀναψύχω καὶ περιβάλλουσά σε τὴν ἱερὰν {τῶν δραμάτων} ἐκείνην κεφαλὴν ἐναγκαλίζομαι. [4.19.6] ἀλλ᾽ ὅ γε ταῖς φίλαις τότε χαίρειν ἔφην, τοῦτ᾽ ἦν Μένανδρε, ὅτι οὐκ ἄρα Γλυκέρα μόνον ἀλλὰ καὶ βασιλεῖς ὑπερθαλάσσ‹ι›οι ἐρῶσί σου, καὶ διαπόντιοι φῆμαι τὰς σὰς ἀρετὰς κατηγγέλκασι. καὶ Αἴγυπτος καὶ Νεῖλος καὶ Πρωτέως ἀκρωτήρια καὶ αἱ Φάριαι σκοπιαὶ πάντα μετέωρα νῦν ἐστι, βουλόμενα ἰδεῖν Μένανδρον καὶ ἀκοῦσαι φιλαργύρων καὶ ἐρώντων καὶ δεισιδαιμόνων και ἀπίστων {καὶ πατέρων καὶ υἱῶν ‹καὶ γραῶν› καὶ θεραπόντων} καὶ παντὸς ‹τοῦ› {ἐν} σκηνοβατουμένου· ὧν ἀκούσονται μέν, οὐκ ὄψονται δὲ Μένανδρον, εἰ μὴ ἐν ἄστει παρὰ Γλυκέρᾳ γένοιντο καὶ τὴν ἐμὴν εὐδαιμονίαν ἴδοιεν, τὸν πάντῃ διὰ τὸ κλέος αὐτοῦ Μένανδρον καὶ νύκτωρ καὶ μεθ᾽ ἡμέραν ἐμοὶ προσκείμενον.

H Γλυκέρα  στον Μένανδρο

Το γράμμα του βασιλιά* που μου ᾽στειλες το διάβασα , Μένανδρε, αμέσως. Μα τη θεά μας Καλλιγένεια**, που στο ναό της τώρα βρίσκομαι, ευφράνθηκε  η ψυχή μου , στην κυριολεξία, από την ηδονή, ξέχωρα απ΄ όσες περιποιήσεις έχω εδώ από τη μάνα μου και την  αδερφή μου την Ευφρονίτσα (Ευφρόνιον) . Μαζί μου είναι και  η φίλη μου η γνωστή σε σένα  -αυτή που έχει φάει πολλές  φορές στο σπίτι σου και που της επαινούσες   την εξαιρετική αττική προφορά, σαν να φοβόσουν να επαινέσεις την ίδια-τότε που χαμογέλασα και σου ᾽δωσα ένα εξαιρετικά θερμό φιλί -  το θυμάσαι αυτό, Μένανδρε; 
Βλέποντας  το πρόσωπό μου και τα μάτια μου να δείχνουν ασυνήθιστη χαρά, με ρώτησαν: «Γλυκερίτσα , τι είναι αυτό το μεγάλο και ωραίο που σου συμβαίνει , για να  δείχνεις  τόσο διαφορετική  στην ψυχή, στη θωριά , σε όλα σου; Ακτινοβολεί το σώμα σου μια λάμψη εξαιρετική ,  λες και έχει εισακουστεί κάποια  ευχή σου».
 «Ο Πτολεμαίος,τους είπα,  ο βασιλιάς της Αιγύπτου, προσκαλεί τον Μένανδρό μου  και του δίνει , κατά κάποιον τρόπο, το μισό του βασίλειο» ***-όλα αυτά, βέβαια, τα είπα με  έμφαση και ανεβάζοντας τον τόνο της φωνής μου, ώστε να τ᾽ ακούσουν όλες οι γυναίκες που βρίσκονταν  εκεί,  κουνώντας τα χέρια μου και δείχνοντας  το γράμμα με τη βασιλική σφραγίδα. 
 «Και συ χαίρεσαι που ο καλός σου  σ΄ αφήνει εδώ πέρα;», με ρώτησαν. Αυτό, φυσικά, δεν είναι δυνατόν , Μένανδρε, να είναι αλήθεια. Εγώ, μα τις θεές, και βόδι, που λέει η παροιμία, να μου το ᾽λεγε, δεν θα μπορούσα να πιστέψω πως ο Μένανδρός μου θα ήθελε ή θα μπορούσε ποτέ ν᾽ αφήσει στην Αθήνα τη Γλυκέρα του και να πάει να βασιλεύσει , μόνος του, στην Αίγυπτο με όλα της  τα αγαθά.
  Αντίθετα, από τις επιστολές που διάβασα είναι  φανερό πως ο βασιλιάς είναι καλά πληροφορημένος για το δεσμό μας και θέλει θαρρετά  να σε εντυπωσιάσει με υπαινιγμούς, χρησιμοποιώντας (ως προς το ύφος)  αιγυπτιακούς...αττικισμούς. Προσωπικά είμαι πολύ ευχαριστημένη που η ιστορία για την ερωτική μας σχέση έχει ταξιδέψει  ώς στην Αίγυπτο. 

Πάντως ο  βασιλιάς θα ᾽χει πειστεί , απ΄όσα άκουσε  πάνω σ΄αυτό το θέμα, πως κυνηγάει το αδύνατο όταν θέλει να ταξιδέψει η Αθήνα σ᾽ αυτόν. Τι είναι, πράγματι, η Αθήνα δίχως τον Μένανδρο; Και τι είναι ο Μένανδρος δίχως τη Γλυκέρα; Εγώ του ετοιμάζω τις θεατρικές μάσκες, εγώ του φτιάχνω τα κοστούμια των ηθοποιών  και στέκομαι  στα παρασκήνια, σφίγγοντας  τα δάχτυλά μου και τρέμοντας από την αγωνία, έως ότου το κοινό να ξεσπάσει σε χειροκροτήματα· τότε μόνο  παίρνω βαθιά ανάσα, μα την Άρτεμη, και αγκαλιάζω το ιερό σου κεφάλι, που είναι η πηγή των περίφημων θεατρικών έργων.  

Αυτό όμως, Μένανδρε, που είπα τότε στις φίλες μου είναι ότι είμαι  ευτυχισμένη,αφού  δεν είναι μόνο η Γλυκέρα , αλλά και οι υπερπόντιοι βασιλιάδες που σε αγαπούν, κι ότι η φήμη σου, περνώντας τις θάλασσες, έκανε παντού γνωστά τα χαρίσματά σου.
 Η Αίγυπτος, ο Νείλος, το ακρωτήριο του Πρωτέα^**** και οι σκοπιές  στο νησί Φάρος,^***** οι πάντες ανυπομονούν  να δουν τον Μένανδρο και να ακούσουν τους "φιλάργυρους", τους "ερωτευμένους", τους "δεισιδαίμονες", τους "άπιστους", τους "πατεράδες", τους "γιους", τους "δούλους"******και γενικά όλα τα πρόσωπα που εκείνος ανεβάζει ως χαρακτήρες στη σκηνή. 

Όλους αυτούς θα τους ακούσουν, τον Μένανδρο όμως δεν θα τον δουν, εκτός κι αν έρθουν στην Αθήνα, στο σπίτι της Γλυκέρας, και δουν την ευτυχία μου -τον διάσημο για τη δόξα του Μένανδρο να  βρίσκεται νύχτα και μέρα στην αγκαλιά μου.

[ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Gerontakos]

ΟΙ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ

 
1.Γλυκέρα: Θαυμαστή για την ομορφιά της Αθηναία εταίρα.
Θυελλώδης ήταν η σχέση της με τον τυχοδιώκτη ταμία των περσικών θησαυρών του Μεγάλου Αλεξάνδρου Άρπαλο. Ο Άρπαλος έκλεψε για χάρη της 5.000 τάλαντα και έφυγε μαζί της στην Ταρσό της Συρίας , όπου της έκανε χρυσό άγαλμα και διέταξε τους κατοίκους της Ταρσού να την προσκυνούν ως βασίλισσα.
Αργότερα η Γλυκέρα επέστρεψε στην Αθήνα και συνδέθηκε παθιασμένα με τον ποιητή Μένανδρο.

=>Γλυκέρα, ο μεγάλος έρωτας του Μένανδρου ,που έμενε στονΠειραιά

2.* Μένανδρος (342/341-292/291 π.Χ.): ο σπουδαιότερος ποιητής της "νέας αττικής κωμωδίας"Έγραψε πάνω από εκατό κωμωδίες,αλλά  νίκησε μόνο οκτώ φορές στους Αθηναϊκούς θεατρικούς αγώνες.

*Δείτε: Μένανδρος - Βικιπαίδεια

«ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ Ο ΚΗΦΙΣΙΕΥΣ: Ένας κωμωδιογράφος για όλες τις εποχές»

******Αναφέρεται σε  χαρακτήρες προσώπων  των κωμωδιών του Μενάνδρου.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

^* Αναφέρεται στην επιστολή του Αιγύπτιου βασιλιά,  την οποία υποτίθεται ότι έστειλε ο Μένανδρος μαζί με την δική του στην Γλυκέρα.. Δείτε: Πτολεμαίοι.

** Καλλιγένεια. Προσωνυμία της θεάς Δήμητρας ως προστάτιδας της τεκνοποιίας και της καρποφορίας της Γης· η λέξη σημαίνει αυτήν που έχει ωραία παιδιά. Αργότερα η επίκληση απέκτησε αυθυπαρξία, υποδηλώνοντας κάποια θεά σχετική με τη Δήμητρα, που μνημονευόταν ως κόρη της από τον Δία ή ιέρεια ή ακόλουθος της θεάς ή ακόμα ως τροφός της Περσεφόνης. Άλλοι την αναφέρουν ως ακόλουθο της Γης, ενώ ο Πολύδωρος την ταυτίζει με την ίδια τη Γη. Προς τιμήν της είχε αφιερωθεί η τρίτη και τελευταία μέρα των Θεσμοφορίων –γνωστή και με την ονομασία Κ.– που γιορταζόταν στην Αθήνα στις 13 του μήνα Πυανεψιώνα, δηλαδή μεταξύ Οκτωβρίου και Νοεμβρίου. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι ένα πολύ ωραίο άγαλμα της θεάς μαζί με τους Διόσκουρους βρισκόταν στις Άκρες της Σικελίας.(Εγκυκλ. Δομή).

*** Ο Μένανδρος είχε  πάρει  ανάλογη τιμητική πρόσκληση  και από την Μακεδονία, αλλά δεν ανταποκρίθηκε θετικά σε καμία.

**** Εννοεί  το όνομα του ακρωτηρίου στο  νησί  Φάρος  μπροστά  στην Αλεξάνδρεια , που από την εποχή του Ομήρου θεωρούνταν τόπος κατοικίας του θαλάσσιου δαίμονα  Πρωτέα.

*****Φάρος της Αλεξάνδρειας, ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κοσμου

******Αναφέρεται σε  χαρακτήρες προσώπων  των κωμωδιών του Μενάνδρου.