«Γιώργος Σεφέρης: Επιστολές στην αδελφή του Ιωάννα (1946-1952)»
Για τον δεύτερο τόμο «Γιώργος Σεφέρης: “Επιστολές στην αδελφή του Ιωάννα (1946-1952)”» με εισαγωγή, επιμέλεια και σημειώσεις του Γιώργου Δ. Παναγιώτου (εκδ. Μελάνι). Κεντρική εικόνα: Γιώργος Σεφέρης, Στυλιανός Σεφεριάδης, Ιωάννα Σεφεριάδη.
Σχετικά με τον Γιώργο Σεφέρη (1900-1971), ερχόμαστε να προσλάβουμε σε μία ακόμα εκδοχή το αυτονόητο, δηλαδή το γεγονός ότι ο Σεφέρης συνεχίζει να αντιπροσωπεύει σημαντική και διαρκούς ισχύος σταθερά στην καθ’ ημάς (και όχι μόνον) πολιτισμική αγορά σε ό,τι αφορά ζητήματα ως προς την αισθητική, την ιδεολογία, την πολιτική, τη γενική ιστορία και τη δημόσια διοίκηση, τόσο στο πλαίσιο της οργάνωσης ενός αμιγώς δημιουργικού λόγου όσο και μέσα σε έναν ευρύτερον ορίζοντα συγγραφικής παραγωγής που αποτυπώνει τη συμμετοχή του ως δημιουργού και ως διπλωμάτη στη σύνθεση του γενικού, ελληνικού και διεθνούς τοπίου.
Παρά τις αποδεδειγμένα εξαντλητικές επισκέψεις που έχει κατ’ επανάληψη δεχτεί από ειδικούς περί τα λογοτεχνικά (κυρίως, αλλά όχι μόνον) πράγματα, καθώς και από μιαν ευρύτερη κοινότητα αποδεκτών των έργων της τέχνης, ο Γιώργος Σεφέρης εξακολουθεί να «υποδεικνύει» οδοδείκτες για την ελεύθερη περιήγηση σε περιοχές, όπου ανιχνεύονται στοιχεία πρόσφορα σε πρόσληψη ή εκτίμηση κάτω από νέες ή νεώτερες εστιάσεις ενδιαφέροντος.
Στην περίπτωση αυτή εντάσσεται η αλληλογραφία του Σεφέρη με πρόσωπα/παράγοντες του άμεσου και του ευρύτερου περιβάλλοντος, όπου δεσπόζουσα θέση κατέχει η αλληλογραφία με την αδελφή του, Ιωάννα Σεφεριάδη-Τσάτσου (1909-2000), ιδιαιτέρως ισχυρή προσωπικότητα με έντονη παρουσία στον χώρο της διανόησης και του κοινωνικού βίου, και με ενδιαφέρουσα συγγραφική παραγωγή (στο πλαίσιο της οποίας, μεταξύ άλλων, το βιβλίο Ο αδελφός μου Γιώργος Σεφέρης, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 1973).
Η αλληλογραφία είναι δυνατόν να εκτιμηθεί ως σημαντικό παραπλήρωμα στη δημιουργική παραγωγή του Σεφέρη...
Είναι (επίσης) αυτονόητο, ότι η αλληλογραφία είναι δυνατόν να εκτιμηθεί ως σημαντικό παραπλήρωμα στη δημιουργική παραγωγή του Σεφέρη, δεδομένου ότι οι επιστολικές εν προκειμένω «εγγραφές» ποικιλόμορφου περιεχομένου αποτυπώνουν με τον πλέον παραστατικό τρόπο τη διαδικασία, με την οποία ο δημιουργός ως εσωτερικός άνθρωπος εκθέτει το κοινωνικό προσωπείο του ενισχυμένο με το αντίστοιχο συναισθηματικό ισοδύναμο.
Ήδη είχαμε την ευκαιρία να υποδεχτούμε την έκδοση σαράντα μιάς επιστολών του Γιώργου Σεφέρη προς την Ιωάννα Σεφεριάδη-Τσάτσου, που στέλνονται από το Λονδίνο, την Κορυτσά, την Αθήνα (όταν η οικογένεια Τσάτσου βρίσκεται σε διακοπές), από το Πήλιο και το Βόλο (όπου ο Σεφέρης περνά τις διακοπές του) κατά τη χρονική περίοδο από την Πρωτοχρονιά του 1934 μέχρι τον Ιούλιο του 1938, ενώ τη σειρά των επιστολών ολοκληρώνει μια καρτ-ποστάλ σταλμένη τον Μάιο του 1939 από το Βουκουρέστι. Η δημοσίευση αυτού του υλικού σε ιδιαίτερο τόμο από τις εκδ. Μελάνι το 2019, με εισαγωγή, επιμέλεια και σχετικές σημειώσεις από τον Γιώργο Δ. Παναγιώτου.
Στη σειρά των επιστολών προς την Ιωάννα, παρεμβάλλονται και τρεις επιστολές που ο Σεφέρης απευθύνει προς τον Κωνσταντίνο Τσάτσο (1899-1987), νομικό, φιλόσοφο, ακαδημαϊκό, πολιτικό (μεταξύ άλλων δημόσιων καθηκόντων, πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας 1975-1980).
Οι επιστολές προέρχονται από το Αρχείο Κωνσταντίνου και Ιωάννας Τσάτσου, που αντιπροσωπεύει σπουδαία ενότητα μεταξύ πλείστων άλλων μέσα στο πλουσιότατο υλικό της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, και διαθέτουν εξαιρετικά ενδιαφέρον (εξ ορισμού αναμενόμενο, άλλωστε) περιεχόμενο, όπου πληροφορίες περί ελληνικής και ξένης διπλωματίας με σχετικά σχόλια του Σεφέρη, λεπτομέρειες από τον πολιτικό βίο στην Ελλάδα, αυτοκριτικά σχόλια του Σεφέρη για την επαγγελματική/διπλωματική δραστηριότητά του καθώς και διατυπώσεις απόψεών του για τη δημιουργική παραγωγή του, επίσης ποικίλες αναφορές στο άμεσο οικογενειακό και στο ευρύτερο λογοτεχνικό, πολιτισμικό, κοινωνικό περιβάλλον.
Από το ίδιο Αρχείο προέρχεται το υλικό και στον ανά χείρας τόμο με την έκδοση ογδόντα πέντε επιστολών του Γιώργου Σεφέρη προς την Ιωάννα (μεταξύ των οποίων δύο ταχυδρομικά δελτάρια και μία καρτ-ποστάλ) που καλύπτουν τη χρονική περίοδο από τον Αύγουστο του 1946 μέχρι τα «Μεσάνυχτα παρά 10’» της 31.12.1952. Στη σειρά των επιστολών αυτών εντοπίζονται τέσσερις επιστολές προς τον Κωνσταντίνο Τσάτσο, μία καρτ-ποστάλ προς την οικογένεια Τσάτσου (Mesdames I. [Ιωάννα] D. [Δέσποινα] et D. [Ντόρα] et Monsieur Tsatsos) και μία καρτ-ποστάλ ιδιαιτέρως προς τη Ντόρα Τσάτσου, και περαιτέρω μία επιστολή προς τον Άγγελο Σεφεριάδη, αδελφό του Γιώργου Σεφέρη, ένα τηλεγράφημα προς τον Θεμιστοκλή Τσάτσο, αδελφό του Κωνσταντίνου, δύο επιστολές προς τον (τότε Υφυπουργό Εξωτερικών) Ευάγγελο Αβέρωφ και μία επιστολή προς τον διπλωμάτη Μιχαήλ Χ. Μελά. Το υλικό του τόμου συμπληρώνουν έξι επιστολές και μία καρτ-ποστάλ από τη Μαρώ Σεφέρη προς την Ιωάννα, και μία επιστολή του διπλωμάτη Χρήστου Ξανθόπουλου-Παλαμά προς τον Σεφέρη.
 |
| Φωτογραφία του 1975. Από αριστερά: Ο πρ. πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Τσάτσος, ο Αγγελος Γουλανδρής, ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, η Νίκη Γουλανδρή, η πρόεδρος του ΜΓΦΙ, η Ιωάννα Τσάτσου και ο Μάνος Χατζιδάκις. |
Υπ’ αυτές τις συνθήκες, ο Γιώργος Σεφέρης στέλνει επιστολές από την Αθήνα στην Ιωάννα που παραθερίζει με τις κόρες της στο Ξυλόκαστρο, και στον Άγγελο Σεφεριάδη που βρίσκεται στη Νέα Υόρκη, από την Άγκυρα κυρίως στην Ιωάννα, επίσης δύο επιστολές στον Κωνσταντίνο Τσάτσο και ένα τηλεγράφημα στον Θεμιστοκλή Τσάτσο, από την Κωνσταντινούπολη μία καρτ-ποστάλ στην οικογένεια Τσάτσου και μία επιστολή στον Κωνσταντίνο Τσάτσο, μία καρτ-ποστάλ στη Ντόρα Τσάτσου από τη Νάπολη καθώς ταξιδεύει προς το Λονδίνο, από όπου στέλνει επιστολές κυρίως στην Ιωάννα, επίσης μία επιστολή στον Κωνσταντίνο Τσάτσο, δύο επιστολές στον Ευάγγελο Αβέρωφ, μία επιστολή στον διπλωμάτη Μιχαήλ Χ. Μελά, καθώς και μία επιστολή στην Ιωάννα από τη Βενετία καθώς ταξιδεύει προς τον Πειραιά και στη συνέχεια προς τη Βηρυτό, από όπου προέρχεται η τελευταία επιστολή του τόμου, και πάλι στην Ιωάννα.
Στο εξαιρετικά ενδιαφέρον περιεχόμενο (και) αυτών των επιστολών συναντούμε λεπτομέρειες για ζητήματα που απασχολούν τον Σεφέρη, σχετικά με θέματα/προβλήματα της οικογένειας, με την επαγγελματική/διπλωματική και τη συγγραφική δραστηριότητά του, με κοινωνικά και πολιτικά τεκταινόμενα που τον αφορούν αμέσως ή εμμέσως. Εντοπίζονται λοιπόν:
– Ο αδελφός του Σεφέρη, Άγγελος Σεφεριάδης που ζει και πεθαίνει στις
ΗΠΑ εν μέσω προσωπικών επαγγελματικών, οικονομικών, συναισθηματικών,
ψυχολογικών κρίσεων και δυσχερειών επιβίωσης, η σχέση του με τον γιό του
Στέλιο που ζει στην Αθήνα με τη μητέρα του, τα συγγραφικά και τα
περιουσιακά κατάλοιπα του Άγγελου.
– Ο διαπρεπής νομικός πατέρας
Στυλιανός Σεφεριάδης που ζει στο Παρίσι, η σχέση του Γιώργου Σεφέρη με
τον πατέρα, ο θάνατος του πατέρα, η απουσία του Σεφέρη από την κηδεία
και η επιμνημόσυνη δέηση στο Λονδίνο, οι διαθήκες και τα κληρονομικά, η
αποποίηση της πατρικής κληρονομιάς από φόβο για πιθανά χρέη.
– Ο τάφος της μητέρας του Σεφέρη, Δέσποινας Τενεκίδη, και η φωτογραφία της.
–
Πρακτικά ζητήματα του καθημερινού βίου του Γιώργου Σεφέρη (μεταξύ
άλλων, και προβλήματα υγείας), της Μαρώς και της οικογένειας Τσάτσου.
Ο διαπρεπής νομικός πατέρας Στυλιανός Σεφεριάδης που ζει στο Παρίσι, η σχέση του Γιώργου Σεφέρη με τον πατέρα, ο θάνατος του πατέρα, η απουσία του Σεφέρη από την κηδεία και η επιμνημόσυνη δέηση στο Λονδίνο, οι διαθήκες και τα κληρονομικά, η αποποίηση της πατρικής κληρονομιάς από φόβο για πιθανά χρέη.
ΣΥΝΕΧΙΣΤΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ[.........................................]
«Γιώργος Σεφέρης: Επιστολές στην αδελφή του Ιωάννα (1946-1952)»
Δύο Αποσπάσματα από το βιβλίο
«Η Άγκυρα αδειάζει το καλοκαίρι […]. Αλλά χρειάζεται αυτή η μόνωση ύστερα από την κοσμική φρενίτιδα των υπόλοιπων 8 μηνών του χρόνου. Ένα πράγμα παρακαλώ το θεό τώρα που οπωσδήποτε ταχτοποιηθήκαμε, να μπορέσω να κλέψω λίγες ώρες για να δουλέψω λίγο πιο συστηματικά και για μένα. Έχω ακόμη μερικά πράγματα να πω που δε θα μπορώ πια να πω όταν παραγεράσω. Αυτή είναι η μόνιμη πίκρα μου. Είναι ένα περίεργο πράγμα με την τέχνη, αν κλειστείς πάρα πολύ στεγνώνεις και ξεραίνεσαι και επαναλαμβάνεις μονότονα, αν ανοιχτείς πάρα πολύ σκορπίζεσαι. Είναι μια ισορροπία που πρέπει να πετύχει κανείς για τον εαυτό του, που δεν θα την πετύχαινα αν ήμουν ανεξάρτητος, πιο νέος αλλά που τώρα θα ήξερα πώς να τη βρω – αν δεν είχα δυο αφεντάδες. Η Άγκυρα μου έδωσε τουλάχιστον τούτο, να ιδώ με καθαρό μάτι πολλά πράγματα που σκότιζε η ζωή μου στην Αθήνα».
Από την επιστολή του Γιώργου Σεφέρη στην Ιωάννα, Άγκυρα, 21.8.1948
❇︎
«Οι αλλαγές δε με πειράζουν σήμερα, όπως χτες βράδυ η διαμελισμένη Σμύρνη. Είμαι ολόκληρος στο συναίσθημα που με περιμένει με το πρόσωπο της Σκάλας. Αυτό βαραίνει περισσότερο από κάθε άλλο, […]. Ξέρω πως θα συμβεί μια κρίση και δεν μπορώ να υπολογίσω τις συνέπειές της […] πως έκανα ίσως κάτι σαν πρόκληση στους νεκρούς. Έναν βιασμό της φύσεως των πραγμάτων, μιαν αδιάντροπη πράξη. Να γύριζα πίσω; Είναι αργά. Το μηχάνημα έχει ξεκινήσει. Είμαι δεμένος στο νήμα αυτής της ακρογιαλιάς, που κάποιος τυλίγει από την άλλην άκρη, συστηματικά, αναπότρεπτα και με σέρνει. […] Κατάσταση λυκόφωτος του πνεύματος κάτω από τις στερεότυπες αντιδράσεις της καθημερινής ζωής. […] Το απίστευτο έγινε ξαφνικά, όπως συμβαίνει πάντα: το τζιπ σταμάτησε, κατεβήκαμε στη Σκάλα, λίγο παρακάτω από τη βρύση στη δεξιά γωνιά της δημοσιάς που τραβάει στα Βουρλά. Η βρύση υπάρχει ακόμα. Βρέθηκα έτσι στο δρόμο, τον παράλληλο με τα μουράγια, που χωρίζει το περιβόλι της γιαγιάς από τα πίσω των σπιτιών μας. Στρίψαμε προς τη θάλασσα: όχι γαλήνη, αλλά μια καταθλιπτική ακινησία. Το τοπίο ήταν το εσωτερικό μιας κλειστής σφαίρας, και τα πράγματα μέσα σ’ αυτή τη σφαίρα μίκραιναν ολοένα και στένευαν και χαλνούσαν – κι εγώ μαζί τους – όσο να γίνουν μια σπασμένη μακέτα των περασμένων, ξεχασμένη σ’ ένα ράφι».
Από κείμενο του Γιώργου Σεφέρη στην Ιωάννα για τον μεγάλο γύρο στη δυτική Μικρά Ασία μαζί με τον Σουηδό Πρέσβη, Κυριακή, 2.7.1950
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου