Η τελευτή του Μαρτίου έρχεται…
Το δεκαπενθήμερο περιοδικό «Ανταίος» εκδόθηκε το 1945 και συσπείρωσε πλήθος επιστημόνων που έγραφαν για την «ανοικοδόμηση»
Σε συνθήκες διωγμού των διανοουμένων της ΕΑΜικής Αριστεράς συσπειρώνεται πλειάδα επιστημόνων (με πρόπλασμα την «Οργάνωση Μελετών Σχεδιοποιημέvnς Ανοικοδόμησης» της ΠΕΕΑ), που προέρχονται κατά προτεραιότητα από το πεδίο των θετικών επιστημών, για να επεξεργασθεί τις επιμέρους πτυχές της «Ανοικοδόμησης».
Εκτέλεση
όχι μόνο του Νίκου Μπελογιάννη, αλλά και των Ηλία Αργυριάδη, Δημήτρη
Μπάτση και Νίκου Καλούμενου (30.03.1952). Και για να μην ξεχάσουμε τον
«Ανταίο» (περίοδος Α΄, 1945-1947 και περίοδος Β΄, 1948-1951), δηλαδή το
«δεκαπενθήμερο περιοδικό για τη μελέτη των προβλημάτων της
ανοικοδόμησης», τώρα που είναι πάλι μπροστά μας η ανάγκη της
«ανοικοδόμησης»…
Τον Μάιο του 1945 εμφανίζεται με την προσδοκία να αποβεί «κεντρικόν όργανο σε όσους αισθάνονται την εσωτερική ορμή ν’ ανασκουμπωθούν στο άγιο οικοδομικό έργο για τον τόπο και το λαό μας». Ως προς το σύμβολο του περιοδικού, σημειώνεται ότι η ευθυγράμμιση με τις «ζωντανές απαιτήσεις» της εποχής προσφέρει «νέες δυνάμεις γιατί μας βυθίζει στις πρωταρχικές πηγές της ζωής που αναβλύζουν από τα μυστικά βάθη του λαού, όπως η επαφή με τη μάνα γη δυνάμωνε» τον μυθικό γίγαντα.
Τις εισαγωγικές αυτές σκέψεις του Θεοδωρίδη ακολουθεί η προγραμματική εξαγγελία του Μπάτση για τη διεξοδική εξέταση της «ενδογενούς αιτίας» που εμποδίζει την πλήρη ανασυγκρότηση της χώρας: με την ανίχνευση των παραγόντων που καθιστούν «ελαττωματική» την κίνηση της οικονομίας, των μέτρων που θα τους υποχρεώσουν να δράσουν προς «όφελος της οικονομίας» και του τρόπου ένταξης του διαθέσιμου δυναμικού.
Έτσι, στο πλαίσιο μιας νέας «οικονομικής οργάνωσης» θα στοιχειοθετηθούν οι προϋποθέσεις για να αποδεσμευθούν «ο λαός και η οικονομία του από κάθε αντιπαραγωγικό, αντιοικονομικό και εκμεταλλευτικό» σκόπελο που παρενέβαλε, στην πρόοδο του τόπου, «μια μονοπωλιακή κερδοσκοπική ολιγαρχία». Δηλαδή, να θεμελιωθεί η ανοικοδόμηση στο «απώτερο μέλλον σε πλατιές και κοινωνιστικές βάσεις».
Για την επίτευξη του αιτήματος όχι μόνο της «Ανοικοδόμησης» των ερειπίων αλλά της δημιουργίας «μιας καινούργιας ζωής σ’ όλους τους τομείς της κοινωνικής δράσης», το περιοδικό ενθάρρυνε τη σύμπηξη ενός «ενιαίου επιστημονικού οργανισμού», με τον συντονισμό των επιμέρους ερευνητικών προσπαθειών και τη συμπαράταξη των οπαδών του «επιστημονικού σοσιαλισμού» και των «ειλικρινών δημοκρατών», με κριτήριο σύγκλισης όχι τις «αφηρημένες πολιτικές συζητήσεις» αλλά τη «θετική» εργασία για την «προκοπή και τη δημοκρατική αναγέννηση του τόπου».
Έτσι, τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους ιδρύεται η «Επιστημονική Εταιρεία για τη Μελέτη των Νεοελληνικών Προβλημάτων» που θα γίνει γνωστότερη με τον συντομογραφικό τίτλο «Επ(ιστήμη) - Αν(οικοδόμηση)», έχοντας ως στόχο την αποκατάσταση μιας «οργανικής ενότητας» ανάμεσα στους διάφορους επιστημονικούς κλάδους, τη σύνδεσή τους με την πραγματικότητα της «εθνικής μας ζωής» και την ένταξη των λειτουργιών τους στην «υπόθεση της λαοκρατικής μετάπλασης του Έθνους».
Ο «Ανταίος» θα τεθεί στην υπηρεσία της «ΕΠ-ΑΝ» και στην πρώτη του περίοδο, ώς την κήρυξη εκτός νόμου του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, με διακριτική ανοχή θα συγκροτήσει τον ορίζοντα των συνεργασιών του που θα πραγματευθεί θέματα της «ανοικοδόμησης» (βιομηχανία, αγροτική οικονομία, αλιεία, ενέργεια, ορυκτός πλούτος, τεχνικά έργα, οικιστική, εμπόριο, συγκοινωνία, δημοσιονομική πολιτική, υγεία-πρόνοια, εργατική νομοθεσία) και εντελώς δευτερευόντως τις εκπαιδευτικές και πολιτισμικές της συνιστώσες και προϋποθέσεις.
Σε συνθήκες διωγμού των διανοουμένων της ΕΑΜικής Αριστεράς συσπειρώνεται πλειάδα επιστημόνων (με πρόπλασμα την «Οργάνωση Μελετών Σχεδιοποιημέvns Ανοικοδόμησης» της ΠΕΕΑ), που προέρχονται κατά προτεραιότητα από το πεδίο των θετικών επιστημών (κυριαρχούν οι διδάσκοντες και οι απόφοιτοι του Πολυτεχνείου), για να επεξεργασθεί τις επιμέρους πτυχές της «Ανοικοδόμησης».
Θα μπορούσε ίσως να νοηθεί ότι μια τέτοια επιλογή συνιστούσε απλώς αποτέλεσμα ενός επιμερισμού της συνολικής επιστημονικής εργασίας, που υποβαστάζει τη σύλληψη της «Ανοικοδόμησης», εφόσον και ο «Τομέας εκπαιδευτικών» της «ΕΠ-ΑΝ» είχε να επιδείξει μια ορισμένη συγκομιδή ερευνών για τη βασική και την ανώτατη εκπαίδευση και την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού (σε συνεργασία με την ομόλογη «Εταιρεία», όπου πρωτοστατεί επίσης ο Κ. Δ. Σωτηρίου), ενώ αυτοδύναμα αναπτύσσεται ο (νέος) «Εκπαιδευτικός Όμιλος». Δεν υπερβαίνει ωστόσο το 10% των ενεργών μελών της «ΕΠ-ΑΝ» το επιστημονικό δυναμικό που συγκροτεί τον «Εκπαιδευτικό Τομέα» έρευνας, τελευταίο στη σειρά διάρθρωσης των δραστηριοτήτων της «Εταιρείας», μετά τους «Οικονομικό», «Αγροτικό», «Τεχνικό», «Βιομηχανικό», «Υγειονομικό» και «Νομικό».
Οι κίνδυνοι διολίσθησης σε έναν «τεχνοκρατισμό» της Αριστεράς είναι, πάντως, περισσότεροι όσο αυτή διεκδικεί πρωτεύουσα θέση στην εγχώρια πολιτική σκηνή, με «επιστημονικά» τεκμηριωμένες προτάσεις για την ανάπλασή της, ενώ στη δεύτερη φάση του «Ανταίου» διευρύνεται έκδηλα ο κύκλος των ενδιαφερόντων του στο πεδίο των ιδεών και του πολιτισμού.
Η θεωρητική υποστύλωση των συναφών κειμένων καθιστά αναπόφευκτη την ένταξη της «ΕΠ-ΑΝ» στην «Παγκόσμια Ομοσπονδία Επιστημονικών Εργατών», ο αντιπρόεδρος της οποίας, J. D. Bernal, διευκρινίζει ότι ενδιαφέρεται για τα «ζωτικά ζητήματα» της εποχής (χρήση της ατομικής ενέργειας, στέγη, ιατρική περίθαλψη, «ανασυγκρότηση της εθνικής βιομηχανίας»). Εντελώς σποραδικά παρεμβάλλονται η προσέγγιση του «κοινωνικού ανθρωπισμού» ως γονιμοποιού στοιχείου της γενικής μόρφωσης και η αναγνώριση του ρόλου της Φυσικής στην ανατοποθέτηση των φιλοσοφικών προβλημάτων.
Οσο
όμως προχωρούσε ο εμφύλιος πόλεμος τόσο στον ολοένα φθίνοντα πυρήνα της
«ΕΠ-ΑΝ» και του «Ανταίου» (ήδη ο Α. Αγγελόπουλος εκδίδει τη «Νέα
Οικονομία» με σαφώς πλατύτερο προσανατολισμό) θα γίνεται κατανοητό ότι η
«Ανοικοδόμηση» συνεπάγεται πρωτίστως την ανασυγκρότηση της αστικής
τάξης. Ένα από τα τελευταία θύματα του εμφυλιακού καθεστώτος υπήρξε ο Δ.
Μπάτσης, διευθυντής του «Ανταίου» (βλ. «Η σοσιαλιστική σκέψη», τ. Γ΄
[1993] 96-101, 448-460 και τ. Δ΄ [1994] 316-318).
*Ομότιμος καθηγητής Κοινωνικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου