Έντγκαρ Άλλαν Πόε: Δύο σονέτα για την Επιστήμη και την Ελένη

 "Στην επιστήμη" και "Για την Ελένη" Δύο σονέτα  του Έντγκαρ Άλλαν Πόε

presspublica.gr 

9-11 λεπτά

---

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη

Παρά το γεγονός ότι φέτος (σσ. 2019) συμπληρώνονται εκατόν εβδομήντα χρόνια από το θάνατο του Έντγκαρ Άλλαν Πόε (1809-1849), το έργο του φαίνεται πως δεν υπολογίζει χρόνο και τόπο και εξακολουθεί να συγκινεί παλιούς και νέους αναγνώστες.  Η θρυλική προσωπικότητα και η ζωή του Αμερικανού ποιητή και πεζογράφου Έντγκαρ Άλλαν Πόε, έδωσαν  στους ανθρώπους, κριτικούς και αναγνώστες,  ένα γενικό πλαίσιο στο οποίο μπορούν να διαβαστούν τα κείμενά του και αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι ένας απολογισμός της σύντομης αλλά ταλαίπωρης ζωής του Πόε όχι μόνο εμφανιζόταν παλιότερα ως πρόλογος στις πολυποίκιλες εκδόσεις των έργων του, αλλά η συγκεκριμένη παράδοση, πλέον,  της παράθεσης δηλαδή πολλών βιογραφικών στοιχείων και άλλων σχετικών λεπτομερειών, συνεχίζεται μέχρι και σήμερα παντού και φυσικά σχεδόν σε όλες τις αναφορές που γίνονται για αυτόν στη χώρα μας. Το μαρτυρούν άλλωστε οι πολυποίκιλες εκδόσεις των έργων του, τις οποίες μπορεί να βρει εύκολα  ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης σε ανάλογα λογοτεχνικά βιβλία, αφιερώματα,  κείμενα και ιστοσελίδες. Η κατάσταση ετούτη θα μπορούσε κάλλιστα να παραλληλισθεί με εκείνη του Ιρλανδού συγγραφέα Όσκαρ Ουάϊλντ, αφού τα έργα αμφοτέρων των συγγραφέων διαβάζονται πάντοτε σε συνάρτηση με τις πραγματικές ή μυθικές εκφάνσεις των χαρακτήρων και των προσωπικοτήτων τους. Αυτή η άποψη ίσως να δίνει ένα βαθμό ομοιογένειας στα γραπτά του, αλλά βέβαια αν και ο Έντγκαρ Άλλαν Πόε πειραματίστηκε σε ποικίλες λογοτεχνικές μορφές και έγραψε για αμέτρητα και πολυποίκιλα θέματα, οι περισσότεροι θεωρούν σχεδόν όλες τις παραγωγές του ως ποιητικές.

* * * * *

Το 1829, χρησιμοποιώντας το δικό του όνομα, δημοσίευσε τη δεύτερη ποιητική του συλλογή, την ‘Al Aaraaf, Tamerlane, and Minor Poems’, η οποία περιείχε κάποιες αναθεωρημένες εκδόσεις μερικών ποιημάτων του  που είχαν δημοσιευτεί στον ‘Ταμερλάνο’,  καθώς και επτά νέα ποιήματα. Το ‘Σονέτο- Στην Επιστήμη’ (Sonnet—To Science), το πιο γνωστό ποίημα του Πόε για την ανταγωνιστική σχέση μεταξύ επιστήμης και ποίησης, βρίσκεται στην αρχή  του βιβλίου:

Σονέτο – Στην επιστήμη

Επιστήμη! Γνήσια κόρη της παλιάς εποχής είσαι!

Που τ’ αλλάζεις όλα με τα περίεργα μάτια σου.

Γιατί ορμάς έτσι πάνω στην καρδιά του ποιητή,

Όρνιο που οι φτερούγες του είναι βαρετή πραγματικότητα;

Πώς μπορεί να σ’ αγαπήσει αυτός; Ή πώς να σε πει σοφή;

Όταν   δε θέλεις να τον αφήσεις στις περιπλανήσεις του

Να ψάξει για θησαυρούς στους διαμαντοστόλιστους ουρανούς,

Μολονότι πέταξε ψηλά μ’ ατρόμητα φτερά;

Εσύ δεν είσαι που έσυρες την Άρτεμη από το άρμα της βίαια

Και την Αμαδρυάδα από τα δάση έδιωξες

Να βρει καταφύγιο σε ευτυχέστερο αστέρι;

Εσύ δεν έδιωξες τη Ναϊάδα απ’ την κρήνη της

τη Συλφίδα από το χλωρό χορτάρι της, κι’ από  εμένα

Το όνειρο του καλοκαιριού κάτω απ’ τον κόκκινο ταμάρινδο;

* * * * *

Το ‘Σονέτο- Στην Επιστήμη’, ακολουθείται από  το ποίημα που φέρει τον τίτλο ‘Αλ Ααραάφ’  (Al Aaraaf), το οποίο έχει ερμηνευθεί σε διάφορες μορφές ως θρήνος για την κατάρρευση ή και την εξαφάνιση της δημιουργικής φαντασίας μέσα σε έναν υλιστικό κόσμο και ως αλληγορική αντιπροσώπευση των αισθητικών θεωριών του Άλλαν Πόε.  Το ποίημα αυτό χαρακτηρίζεται από την ποικιλία του μέτρου, τα βαριά μπαρόκ εφέ και την ακραία σκοτεινότητά του. Ωστόσο, η ποιητική εκείνη συλλογή, είχε και τις σχετικά ανάλαφρες στιγμές της, δεδομένου ότι ήταν ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Πόε να  συμπεριλαμβάνει, μέσα στον ίδιο τόμο, σοβαρά ποιήματα και κόμικς που φαίνονται να εμπαίζουν και διακωμωδούν αυτές τις ποιητικές συνθέσεις.

Το 1831, επιθυμώντας να εγκαταλείψει τον στρατό, έφυγε από  την στρατιωτική ακαδημία του Ουέστ Πόϊντ, στην οποία παρέμεινε από τον Ιούνιο του 1830, έως τον Ιανουάριο του 1831. Εκείνη την χρονιά δημοσίευσε την τρίτη του ποιητική συλλογή, με τίτλο ‘Ποιήματα του Έντγκαρ Α. Πόε’ (Poems by Edgar A. Poe), με τη βοήθεια και οικονομική κυρίως συνδρομή των ευέλπιδων συναδέλφων του. Αυτή η συλλογή αντιπροσωπεύει μια σημαντική πρόοδο σε σχέση με τις προηγούμενες προσπάθειές του και περιέχει πασίγνωστα ποιήματα, όπως για παράδειγμα το ‘To Helen’ και το ‘The Doomed City’ το οποίο αργότερα μετονομάστηκε σε ‘The City in the Sea’. Το πρώτο, ‘Στην Ελένη’,  ίσως περιέχει από τους πιο όμορφους  στίχους του Πόε, και αποτελεί έναν  εντυπωσιακό ύμνο στην Ελένη της Τροίας:

Για την Ελένη

Η ομορφιά σου για μένα, Ελένη, είναι

Σαν εκείνα τα παλιά πλοία της Νίκαιας,

Που απαλά πάνω  σε  μυρωμένη θάλασσα

Τον εξαντλημένο, κατάκοπο περιπλανώμενο φέρνουν

Στην  ακρογιαλιά της πατρίδας του.

Είχα συνηθίσει να περιπλανιέμαι σε επικίνδυνες θάλασσες

Η κόμη του υακίνθου, το κλασικό σου πρόσωπο,

Οι αέρηδες Ναϊάδα, με έφεραν στην πατρίδα

Στη Δόξα που ήταν η Ελλάδα,

Και στο μεγαλείο της Ρώμης.

Να λοιπόν, στην κόγχη του παραθυριού εκεί πέρα

Αγαλμάτινη βλέπω τη μορφή σου

Με το λύχνο απ’ αχάτη μέσα στο χέρι σου!
Ω, Ψυχή, εσύ απ’ τα χώματα

Τα Ιερά!

 

* * * * *

Ο Έντγκαρ Άλλαν Πόε γεννήθηκε στη Βοστώνη της Μασαχουσέτης, στις  19 Ιανουαρίου 1809, και ήταν γιος των πλανόδιων επαγγελματιών ηθοποιών Ντέιβιντ Πόε  και Ελίζαμπεθ Άρνολντ Πόε,   οι οποίοι αμφότεροι πέθαναν όταν εκείνος ήταν ακόμα μικρός.  Ανατράφηκε από τον Τζων Άλλαν, Σκωτσέζο  έμπορο καπνού στο Ρίτσμοντ, με τον οποίο είχε μονίμως  μια δύσκολη σε αρκετά  θέματα σχέση. Εκπαιδεύτηκε στο Λονδίνο και έπειτα για σύντομο χρονικό διάστημα στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια, ενώ το 1827, εισήλθε στον αμερικανικό στρατό. Είχε  πάντα τη φιλοδοξία του να αναγνωριστεί ως ένας μεγάλος ποιητής και το 1827 δημοσίευσε την πρώτη του ποιητική συλλογή ‘Ταμερλάνος και Άλλα ποιήματα’ (Tamerlane and Other Poems), με το όνομα ‘a Bostonian’, που αναφέρεται στον μεγάλο ανατολίτη πολεμιστή. Τα άλλα ποιήματα είναι στην ουσία συμβατικοί ρομαντικοί διαλογισμοί γύρω από το θάνατο, τη μοναξιά, τη φύση, τα όνειρα και την χαμένη νεότητα στην οποία ο Πόε παρουσιάζεται μπροστά μας, όπως ήταν, τουτέστιν με το θεατρικό ένδυμα του ρομαντικού ποιητή. Τα ποιήματα εκείνα αντηχούν ιδέες και εικόνες από τους ρομαντικούς ποιητές και ιδιαίτερα από τον Λόρδο Μπάυρον.

Ο   Έντγκαρ Άλλαν Πόε πίστευε ότι η μουσική ήταν εκείνη η τέχνη που διήγειρε, ανύψωνε και μεθούσε την ψυχή και έτσι μέσω των κειμένων του και κυρίως των στίχων των ποιημάτων του έδωσε στα ανθρώπινα όντα την εύκολη πρόσβαση στην αιθέρια σφαίρα της υπερφυσικής ομορφιάς στην οποία ο ίδιος πίστευε με πάθος και για την οποία φαίνεται ότι υπήρξε  αιχμάλωτός της καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του.  Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο συχνά επέλεγε λέξεις για το ηχητικό  τους αποτέλεσμα, περισσότερο, και λιγότερο  για αυτή καθ’ εαυτή την έννοια τους. Από τη συγκεκριμένη  ακριβώς  επιλογή και προτίμησή του, επηρεάστηκαν έντονα και οι γνωστοί παρακμιακοί και συμβολιστές ποιητές του 19ου αιώνα, συμπεριλαμβανομένου του Σαρλ Μπωντλαίρ, καθώς και του Πωλ Βερλαίν. Όλοι εκείνοι θεωρούσαν τον Έντγκαρ Άλλαν Πόε ως τον σημαντικότερο πρόδρομο τους, και εξαιτίας των θεωρητικών του δηλώσεων για την ποίηση, γιατί ο Πόε ήταν, και ίσως παραμένει, τόσο διάσημος ως κριτικός και θεωρητικός του στίχου, όσο ήταν και ως πεζογράφος και κυρίως ως ταλαντούχος ποιητής. Οι περισσότερες από τις σημαντικές θεωρητικές δηλώσεις του Πόε έγιναν στα δοκίμια που έγραψε προς το τέλος της ζωής του.  Η  ποίηση του Πόε, πάντως, ενσωματώνει κάποιες τάσεις και ιδέες που αναφέρθηκαν παραπάνω, δημιουργώντας αόριστες αλλά δυνατές επιρροές και επιδράσεις και δίνοντας στον αναγνώστη έντονη αισθητική απόλαυση. Η πρώιμη ποίησή του δεν απασχόλησε πολλούς, ούτε  και  κατάφερε να τον καταστήσει δημοφιλή ή κριτικά αναγνωρισμένο συγγραφέα.  Διαβάζοντας  κάποια σχόλια των Τόμας Στερνς Έλιοτ (T. S. Eliot, 1888-1965) και Ουώλτ Ουίτμαν (Walt Whitman, 1819-1892) θα παρατηρήσουμε ότι αμφότεροι επέκριναν το περιορισμένο διανοητικό και ηθικό περιεχόμενο των στίχων του. Οι στίχοι του, ωστόσο,  έγιναν από την άλλη μεριά σεβαστοί από πολλούς ποιητές του 19ου αιώνα, όπως ο Γάλλος συμβολιστής ποιητής Στεφάν Μαλαρμέ (1842-1898) και ο Άγγλος Έρνεστ Ντόσον (Ernest Dowson, 1867 –1900) και λαμβάνοντας υπόψιν την επιρροή που άσκησε σε αρκετούς παρακμιακούς και συμβολιστές συγγραφείς, μπορεί ίσως να θεωρηθεί ως ένας σημαντικός   αμερικανικός ποιητής του αιώνα εκείνου μαζί με  τον Ουώλτ Ουίτμαν.