Ανδρέας Αποστολίδης: «Λατινοαμερικάνικο νουάρ: μια ταινία, ένα βιβλίο»
Ο Ανδρέας Αποστολίδης, εκτός από πολύ γνωστός συγγραφέας και μεταφραστής κυρίως αστυνομικών μυθιστορημάτων και σχετικών δοκιμίων, είναι και εξίσου γνωστός σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ. Ταινίες του έχουν προκαλέσει διεθνές ενδιαφέρον και έχουν αποσπάσει πολλά βραβεία. Η πολύχρονη μελέτη και έρευνα του Αποστολίδη για το νουάρ της Λατινικής Αμερικής κατέληξε στη δημιουργία της ταινία Latin Noir, του ντοκιμαντέρ που σκηνοθέτησε και για το οποίο συζητάμε σήμερα μαζί του. Καθώς όμως το υλικό αυτής της δουλειάς ήταν άφθονο και δεν χωρούσε σε μια ταινία περίπου μίας ώρας, συνοδεύτηκε και από την έκδοση ενός βιβλίου, με τίτλο επίσης Λάτιν Νουάρ, που κυκλοφόρησε αυτή τη βδομάδα από τις εκδόσεις Άγρα.
Ας μιλήσουμε πρώτα λίγο για την ταινία.
Ο σχεδιασμός της ταινίας ξεκίνησε από το 2016. Είναι συμπαραγωγή του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου και της ΕΡΤ, αλλά και του ARTE. Τα γυρίσματα για το ντοκιμαντέρ έχουν γίνει στην Ελλάδα, στην Ισπανία (στην Χιχόν, στη διάρκεια της «Μαύρης Εβδομάδας», αλλά και στην Βαρκελώνη), στο Μεξικό και στην Αργεντινή. Η ταινία έχει ήδη προβληθεί στο Φεστιβάλ του Μαϊάμι και στο κανάλι ARTE (σε δύο βερσιόν, με γαλλικό και γερμανικό ντουμπλάρισμα), ενώ στις 2 Ιουλίου προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Κάποια στιγμή θα προβληθεί και από την ΕΡΤ, ενώ μελλοντικά θα αναζητήσει την πορεία της και σε κάποια κινηματογραφική αίθουσα.
Πώς οργανώσατε όλο αυτό το υλικό της έρευνάς σας;
Η ταινία είναι δομημένη γύρω από πέντε κεντρικούς άξονες: πέντε πόλεις της Λατινικής Αμερικής, πέντε συγγραφείς. Πόλη του Μεξικού (Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ), Αβάνα (Λεονάρδο Παδούρα), Σαντιάγο (Λουίς Σεπούλβεδα), Λίμα (Σαντιάγο Ρονκαλιόλο) και Μπουένος Άιρες (Κλαούντια Πινιέιρο). Υπάρχουν συνεντεύξεις με αυτούς τους συγγραφείς, αποσπάσματα από τα βιβλία τους, αλλά αποτυπώνεται και το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούνται. Είναι δηλαδή ένας συνδυασμός, μια τομή ιστορίας και λογοτεχνίας.
Από κει και μετά, υπάρχουν συνομιλίες και με άλλα πρόσωπα, όπως για παράδειγμα ο αργεντινός συγγραφέας, δημοσιογράφος και σκηνοθέτης Χουάν Σαστουράιν και ο καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Σέφιλντ Φίλιπ Σουάνσον, ειδικός στην αστυνομική λογοτεχνία της Λατινικής Αμερικής, η αφήγηση του οποίου δίνει το συνολικό πλαίσιο που ενοποιεί όλες αυτές τις ιστορίες. Πέρα από τη βασική εκδοχή της ταινίας, των 55 λεπτών, υπάρχει και μια μεγαλύτερη, περίπου 1 ώρα και 10 λεπτά, ενώ η ταινία συμπληρώνεται και από το βιβλίο, όπου πλέον περιλαμβάνεται όλο εκείνο το πολύ πλούσιο υλικό που έχει μαζευτεί αυτά τα χρόνια και που δεν έχει χωρέσει στην ταινία.
Γιατί λατινοαμερικάνικο νουάρ;
Σε αυτή την εποχή της παγκοσμιοποίησης του αστυνομικού μυθιστορήματος, μπορούμε να πούμε πως έχουν ξεχωρίσει δύο μεγάλες «σχολές», το σκανδιναβικό και το λατινοαμερικάνικο νουάρ. Κατά τη γνώμη μου, το νουάρ που έχει γραφτεί και γράφεται στην Λατινική Αμερική έχει δημιουργήσει μια πολύ μεγάλη λογοτεχνική σχολή, που έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον.
Να θυμίσουμε ότι το λατινοαμερικάνικο νουάρ θίγει και πραγματεύεται θέματα πιο κοντά σε μας, στην Ελλάδα, μια χώρα του ευρωπαϊκού νότου, καθώς υπάρχουν πολλά στοιχεία από ένα κοινό, από ένα παρόμοιο πολιτικό παρελθόν, με δικτατορίες, πολιτικές οργανώσεις, ένοπλες ομάδες κ.λπ.
Το νουάρ της Λατινικής Αμερικής γεννήθηκε κατά βάση τη δεκαετία του 1970, ήταν ένα καινούργιο είδος που άρχισε να γράφεται από ανθρώπους διατεθειμένους να γράψουν ένα αστυνομικό της νέας εποχής, όπου ο «κακός» είναι το ίδιο το κράτος. Αυτοί οι συγγραφείς, δηλαδή, γράφουν ένα αστυνομικό που είναι ταυτόχρονα και ένας τρόπος πολιτικής παρέμβασης. Το λατινοαμερικάνικο νουάρ είναι ένα σχεδόν στρατευμένο, πολιτικά, είδος.
Επιπλέον, με το νουάρ αυτό, το hardboiled κατέβηκε από τον Βορρά στον Νότο (το whodunit αποτελεί εξαίρεση, είναι σχετικά λίγες οι περιπτώσεις). Ταυτόχρονα, το λάτιν νουάρ ήταν μέρος ενός γενικότερου λογοτεχνικού κινήματος, ένα παρακλάδι θα λέγαμε του post-boom (σ.σ. μετα-λατινοαμερικάνικο μπουμ. Ως «μπουμ» χαρακτηρίστηκε το εκδοτικό φαινόμενο των δεκαετιών ’60 και ’70, όταν η Ευρώπη ανακάλυψε την ισπανόφωνη λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία), με αφηγηματικούς πειραματισμούς κ.λπ.
Τέλος, να πούμε ότι το λατινοαμερικάνικο νουάρ επικοινωνεί με σχολές του αστυνομικού που γράφεται στη Νότια Ευρώπη, όπως π.χ. με το νεοπολάρ.
Αυτή λοιπόν τη μεγάλη σχολή αποφασίσατε να διερευνήσετε τώρα με το ντοκιμαντέρ σας.
Νομίζω πως είναι η σωστή στιγμή να γίνει ένας απολογισμός αυτού του λογοτεχνικού είδους, άλλωστε πολλοί από τους συγγραφείς του είδους είναι πια στην τρίτη ηλικία, πρέπει να προλάβει κανείς να μιλήσει μαζί τους. Επιπλέον, το λατινοαμερικάνικο νουάρ είναι πλέον ένα είδος ώριμο και καθιερωμένο, άρα είναι σε μια φάση όπου μπορεί να γίνει συζήτηση σε βάθος γι’ αυτό. Να προσθέσουμε ότι, διεθνώς, δεν υπάρχει άλλο τέτοιο συνολικό ντοκιμαντέρ γι’ αυτό το θέμα, υπάρχουν για επιμέρους συγγραφείς ή θέματα, αλλά όχι μια τέτοια συνολική προσέγγιση.
Επαναλαμβάνουμε διαρκώς, έχει γίνει σχεδόν κλισέ, ότι το αστυνομικό είναι το νέο κοινωνικό μυθιστόρημα. Αυτή η άποψη φαίνεται να δικαιώνεται στην περίπτωση του λάτιν νουάρ.
Ακριβώς, αλλά υπάρχει και κάτι παραπάνω. Υπάρχουν πολλοί βασικοί ήρωες που έχουν αυτό το «στίγμα Θερβάντες», είναι αναγνώστες και γίνονται ντετέκτιβ κ.λπ. για να ζήσουν τα βιβλία που διαβάζουν. Υπάρχει αυτό το αυτοαναφορικό στοιχείο, αυτό το εσωτερικό παιχνίδι με τη λογοτεχνία. Ο Κόντε, του Παδούρα, μάλιστα γίνεται και παλαιοβιβλιοπώλης, ζει στην κυριολεξία από τα βιβλία. Κι αυτό είναι επίσης ένα κοινό στοιχείο με το νοτιοευρωπαϊκό αστυνομικό.
Πέρα από αυτό το κοινωνικοπολιτικό περιεχόμενο, κάποια στιγμή αρχίζει και το λογοτεχνικό παιχνίδι, οι συγγραφείς αρχίζουν να σπάνε τις φόρμες του είδους. Για παράδειγμα, ο Τάιμπο αρχίζει να βάζει με κυρίαρχο τρόπο την ιστορία στα βιβλία του και να επιλέγει έναν σχεδόν παραληρηματικό τρόπο γραφής. Οι συγγραφείς αρχίζουν λοιπόν να σπάνε τις συμβάσεις και τα όρια του αστυνομικού και παίρνουν έναν δρόμο που κατάληξή του είναι ο Μπολάνιο και ο Πίλια, δύο συγγραφείς που κινούνται στα όρια του αστυνομικού. Υπάρχουν δηλαδή συγγραφείς που παίζουν με τη φόρμα του αστυνομικού ως αφηγηματικού είδους που αποκαλύπτει άλλα πράγματα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου